Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Είναι και μια αντανάκλαση του τρόπου με τον οποίο έχει οργανωθεί η κοινωνία μας και, σε κάποιο βαθμό, αναδεικνύει στρεβλώσεις και πρακτικές οι οποίες εξηγούν πολλές παθογένειες, όχι μόνο αυτές που εκδηλώνονται στους δρόμους. 

Η Πολιτεία εφαρμόζει το τελευταίο διάστημα ένα πρόγραμμα που επικεντρώνει στη συστηματική αστυνόμευση και τιμωρία, με κάμερες και αυστηρότερες ποινές για οδικές παραβάσεις.

Είναι μέτρα που αποδίδουν, σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία, αλλά δεν είναι τόσο αποτελεσματικά από μόνα τους, εάν δεν συνδέονται με μια συνολική πολιτική. 

Η αστυνόμευση και η τιμωρία είναι μεν απαραίτητες, αλλά περιορίζουν την ευθύνη για τα ατυχήματα στους οδηγούς, χωρίς να περιλαμβάνουν ένα ολιστικό σχέδιο το οποίο βασίζεται στην ενημέρωση, στην εκπαίδευση, στον πολεοδομικό σχεδιασμό και την τεχνολογική αναβάθμιση του οδικού δικτύου. 

Κυρίως, όμως, δεν αλλάζουν τη νοοτροπία, η οποία μάλλον είναι το βασικό πρόβλημα στην οδική κυκλοφορία, αλλά και σε πολλούς άλλους τομείς. 

Στην Ελλάδα είναι γνωστό το θέαμα στους δρόμους όταν κάποιος επιχειρεί να αλλάξει λωρίδα. Σε πολλές περιπτώσεις, ο οδηγός που αλλάζει δεν βγάζει φλας, παρότι κάτι τέτοιο είναι αυτοκαταστροφικό. Εάν ο οδηγός δεν ειδοποιήσει τους άλλους, αυξάνει τις  πιθανότητες να γίνει ατύχημα στο οποίο είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα εμπλακεί και ο ίδιος. 

Το άλλο εξίσου γνωστό φαινόμενο είναι ότι οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, μόλις δουν κάποιον να επιχειρεί να μετακινηθεί στη δική τους λωρίδα, επιταχύνουν για να καλύψουν τον κενό χώρο και... «να μην τους πάρει τη θέση». Και στην περίπτωση αυτή οι πιθανότητες ατυχήματος για όλους πολλαπλασιάζονται, ενώ δεν αλλάζει τίποτα στους χρόνους μετακίνησης. 

Οσοι έχουν οδηγήσει στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις γνωρίζουν ότι εκεί συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Ολοι αφήνουν χώρο για να μετακινηθούν όσοι ανάβουν φλας, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τις προτεραιότητες, οι οποίες τηρούνται με ευλαβική συνέπεια, όπως και οι περισσότεροι οδικοί κανόνες. 

Το ερώτημα επομένως είναι εάν οι αυστηρότερες ποινές, η «τιμωρία» από το κράτος, αρκούν για να αλλάξει η νοοτροπία. 

Η Ελλάδα, παρόλο που πέτυχε  σημαντική μείωση των θανατηφόρων ατυχημάτων κατά 35% την τελευταία δεκαετία, παραμένει στην τρίτη θέση της Ε.Ε. με 64 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους το 2024, κατά 45% υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 44 θανάτων. Μόνο η Ρουμανία (77 θάνατοι/εκατ.) και η Βουλγαρία (74 θάνατοι/εκατ.) παρουσιάζουν χειρότερες επιδόσεις.

Οι χώρες με τα καλύτερα αποτελέσματα στην οδική ασφάλεια δεν βασίστηκαν αποκλειστικά στην αυστηροποίηση ποινών, αλλά προχώρησαν σε ριζική αλλαγή φιλοσοφίας με ένα ολιστικό σύστημα, το οποίο ξεκίνησε από τη Σουηδία το 1997. 

Η σκανδιναβική χώρα υιοθέτησε τη λογική ότι καμία απώλεια ζωής δεν είναι αποδεκτή στους δρόμους (vision zero) και τοποθέτησε την ευθύνη όχι μόνο στους οδηγούς, αλλά συνολικά στο σύστημα οδικής κυκλοφορίας και σε εκείνους που το σχεδιάζουν. Δηλαδή, στην ίδια την Πολιτεία.

Το πρόγραμμα αφορά τα πάντα: νομοθεσία, αστυνόμευση, υποδομές, αλλά κυρίως εκπαίδευση και ενημέρωση των πολιτών ώστε η οδική ασφάλεια να γίνει υπόθεση όλων.

Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά: η Σουηδία πέτυχε 50% μείωση θανάτων από το 2000, φτάνοντας από 40-50 θανάτους ανά εκατομμύριο στη δεκαετία του 1990, σε 20 το 2024. Η Νορβηγία, υιοθετώντας παρόμοια προσέγγιση, πέτυχε 48% μείωση θανάτων από το 2010 έως το 2019 και έπεσε στους 16 θανάτους ανά εκατομμύριο. 

Το δε σύστημα της «μηδενικής ανοχής» υιοθετείται από όλο και περισσότερες χώρες, αλλά και πόλεις σε όλο τον κόσμο με εντυπωσιακά αποτελέσματα. 

Η οδηγική συμπεριφορά όλων μας, αντανακλά μια ευρύτερη αντίληψη, η οποία εκφράζεται σε πολλά πεδία, από τη σχέση Κράτους - Πολίτη μέχρι τη δόμηση και τη φοροδιαφυγή: Καχυποψία απέναντι στο Κράτος και στους κανόνες αλλά και, αντιστρόφως, τιμωρητικές λογικές οι οποίες δεν αποδίδουν.

Πολλά θα αλλάξουν και στη χώρα μας, εάν αρχίσουμε να εξετάζουμε ο καθένας την ευθύνη μας για όλα όσα συμβαίνουν, στους δρόμους και όχι μόνο, έτσι ώστε συλλογικά να φτιάξουμε ένα κράτος που θα αισθανόμαστε «δικό μας» και όχι ένα κράτος-τιμωρό, κατάλοιπο της Τουρκοκρατίας και του κοτζαμπασισμού που έχουν παρέλθει εδώ και 200 χρόνια, αλλά φαίνεται ότι έχουν αφήσει κατάλοιπα μέχρι τώρα.