Μιχάλης Α. Αγγελόπουλος

Με την παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή σε αναβρασμό, με νέους παίκτες να αποκτούν απρόσμενα μεγάλη διεθνή επιρροή και νέες, εξίσου απρόβλεπτες διεθνείς συμμαχίες να αναφύονται με ταχείς ρυθμούς, με το μεταναστευτικό-προσφυγικό ζήτημα σε έξαρση, με την 4η Βιομηχανική Επανάσταση να θέτει αμείλικτα ερωτήματα για την κοινωνική συνοχή μιας γηράσκουσας ηπείρου που υποφέρει και από σημαντικές περιφερειακές ανισότητες, κοινωνικές και οικονομικές, με το ΝΑΤΟ να μοιάζει να μη βρίσκει βηματισμό και τις ΗΠΑ να ασκούν, το λιγότερο, αλλοπρόσαλλη εξωτερική πολιτική, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο χρόνος για την Ευρώπη μοιάζει να συμπιέζεται και ότι η ώρα για δραστικές αναδιαρθρώσεις και δυναμικές, θαρραλέες και ρεαλιστικές απαντήσεις στα προβλήματα, έχει ήδη ξεπεραστεί προ πολλού.

Η Ε.Ε. είναι σίγουρα ό,τι καλύτερο έχει συμβεί στην Ευρώπη, με τη μακραίωνη, λαμπρή, αλλά και γεμάτη αντιπαραθέσεις, έχθρες και πολέμους ιστορία της. Απ’ την άλλη πλευρά, όμως, σίγουρα δεν είναι ακόμη και ό,τι καλύτερο δικαιούται, οφείλει και μπορεί να γίνει, υπηρετώντας τον μεγαλόπνοο, αλλά και απολύτως επιβεβλημένο στόχο της πραγματικής “Ένωσης”.

Ακόμη, η Ε.Ε. δεν έχει ανταποκριθεί στις προσδοκίες όλων των πολιτών της, δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει τη γεωπολιτική βαρύτητα που αρμόζει στο μέγεθος, την ιστορία, και την οικονομική της επιφάνεια, δεν έχει επιτύχει να ξεπεράσει τη δαιδαλώδη γραφειοκρατία και την παροιμιώδη δυσκαμψία της στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων, ειδικά για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων.

Παράλληλα, στην πράξη, παρουσιάζει και ένα αξιοσημείωτο έλλειμμα δημοκρατίας. Όχι μόνο επειδή δεν έχει καταφέρει να εκπονήσει Ευρωπαϊκό Σύνταγμα ή δεν έχει υλοποιήσει ούτε σε μικρό ποσοστό την, απαραίτητη για την επιβίωσή της, αποκεντρωμένη διοίκησή της. Αλλά και επειδή το μεγαλύτερο μέρος των εξουσιών της ασκείται από ολιγομελείς “επιτροπές”, συχνά άτυπες και αποτελούμενες από μη αιρετούς, την ίδια στιγμή που δεν έχει προσδώσει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τις εξουσίες και τις αρμοδιότητες που εξ ορισμού θα έπρεπε να έχει, ως μοναδικό σώμα της Ε.Ε. που τα μέλη του εκλέγονται απευθείας από τους πολίτες.

Η διακήρυξη-σχέδιο «Empower Citizens for the future of Europe», προτείνει γι’ αυτά τα ζητήματα -και για αρκετά άλλα, ακόμη - λύσεις πρακτικές και βαθιά δημοκρατικές, στέρεα βασισμένες στις θεμελιώδεις αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού και τις ιδρυτικές αρχές της Ε.Ε., αλλά αφουγκραζόμενη συγχρόνως και τις πιο σύγχρονες κοινωνικές τάσεις και αξιοποιώντας τα πιο προχωρημένα εργαλεία της τεχνολογίας και των πολιτικών επιστημών.

Για παράδειγμα, απέναντι στη γραφειοκρατία και το “μονόλογο στον καθρέφτη” των Βρυξελλών, η διακήρυξη παρατάσσει τη συμμετοχική δημοκρατία μέσω της αποκεντρωμένης διακυβέρνησης, δια της αναβάθμισης του ρόλου και των εξουσιών των τοπικών εκλεγμένων αρχών, αλλά και της ευκαιρίας που δίνουν στον κάθε πολίτη οι διαδικτυακές πλατφόρμες και οι σύγχρονες τεχνολογίες επικοινωνίας και διασφάλισης διαμοιρασμού δεδομένων, να αποκτά έγκυρα ακουστό λόγο σε κάθε φάση, κάθε διαδικασίας.

Απέναντι στην κυριαρχία των ολιγομελών επιτροπών, η διακήρυξη παρατάσσει τον ευρύ διάλογο των ευρωπαϊκών οργάνων με την Κοινωνία των Πολιτών, καθώς και την αναβάθμιση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και θεσμών όπως η Ευρωπαϊκή Κοινωνική και Οικονομική Επιτροπή, η Επιτροπή των Περιφερειών και ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA), που χαρακτηρίζονται από μεγάλη αντιπροσώπευση και πολύ στενότερη σχέση με τις τοπικές κοινωνίες, την καθημερινότητα, τα προβλήματα και τις προσδοκίες τους.

Απέναντι στην πολιτική ισορροπιών μεταξύ εθνικών συμφερόντων και, έτσι, συχνά πυκνά, την επικράτηση στην πράξη του “δίκαιου του ισχυρού”, η διακήρυξη παρατάσσει την αναγκαιότητα για πλήρη επικράτηση του Κράτους Δικαίου, μέσω της σύστασης ανεξάρτητων επιτροπών εποπτείας, τη διασφάλιση της πλήρους ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, τη μεγαλύτερη διαφάνεια και λογοδοσία όλων των θεσμών και οργάνων και την αναβάθμιση των δικαιοδοσιών του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, με την πρόβλεψη μάλιστα ποινής έως και προσωρινής αποπομπής κράτους-μέλους για σχετικές παραβιάσεις.

Απέναντι στις άτολμες ή και λανθασμένα στοχευμένες οικονομικές πολιτικές και τον άκαμπτο δημοσιονομικό σχεδιασμό της Ε.Ε., η διακήρυξη παρατάσσει την εκ νέου ενεργοποίηση των προγραμμάτων του “Πακέτου Ντελόρ1”, τους συμμετοχικούς προϋπολογισμούς και τον ανοιχτό και ειλικρινή διάλογο με τις Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών, με προτεραιότητα την πλήρη υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης πριν από το 2030.

Τέλος, απέναντι στον όποιο σκεπτικισμό εκφράζεται σχετικά με το αν είναι ή όχι υλοποιήσιμη μια τόσο μεγάλη αναδιάρθρωση, ενός τόσο πολύπλοκου μηχανισμού όπως η ΕΕ, σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα όπως αυτό που απαιτείται, η διακήρυξη απαντά με το παράδειγμα της “Κοινωνίας 5.0”. Ενός προγράμματος κοινωνικής αναπροσαρμογής που, πιλοτικά για ολόκληρο το δυτικό κόσμο, θα δοκιμαστεί στην πράξη στην Ιαπωνία και επιχειρεί να αξιοποιήσει την 4η Βιομηχανική Επανάσταση προς όφελος του συνόλου και όχι μόνον όσων θα διαχειρίζονται -και εκμεταλλεύονται - την προηγμένη τεχνολογία.

Και, παράλληλα, ακριβώς μέσω των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι σύγχρονες διαδικτυακές πλατφόρμες, προτείνει την αλλαγή του παρόντος, παραδοσιακού -και μάλλον υδροκεφαλικού - μοντέλου διακυβέρνησης της Ε.Ε. προς το μοντέλο της “ηγεσίας των συστημάτων” -που, σε αδρές γραμμές, επιδιώκει την επίλυση πολυσύνθετων προβλημάτων μέσω του ευρύτατου διαμοιρασμού της ηγετικής ευθύνης, της εκτεταμένης συμμετοχής στην αντιμετώπιση των προβλημάτων και την άσκηση των εξουσιών και, εν τέλει, στην όσο το δυνατόν πιο συλλογική ανάληψη δράσεων και λήψη αποφάσεων.

“Καταλύτη” για όλα αυτά, η διακήρυξη θεωρεί την επικείμενη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης. Και ορθώς. Πράγματι, η Διάσκεψη αυτή είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για τους θεσμούς και τα όργανα της Ε.Ε. να δώσουν βήμα λόγου στους πολίτες -όλους τους πολίτες! - και να οικοδομήσουν, έτσι, όχι απλώς έναν χρήσιμο και αποδοτικό διάλογο με την κοινωνία, αλλά και μια αμφίδρομη, ουσιαστική σχέση μαζί της. Όχι μόνον να αφουγκραστούν τις αγωνίες και τις ελπίδες τους, αλλά, στην πράξη, με τρόπο γνήσια δημοκρατικό και αντάξιο των αρχών του δυτικού πολιτισμού, να συναποφασίσουν μαζί τους και για το πώς αυτές οι αγωνίες θα αντιμετωπιστούν θετικά και πώς οι ελπίδες τους θα πάρουν σάρκα και οστά.

Επτά δεκαετίες μετά τη Διακήρυξη Σουμάν, που ήρθε να δώσει όραμα και αισιοδοξία σε μια ήπειρο ρημαγμένη και σε βαθιά οδύνη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που είχε τελειώσει μόλις πέντε χρόνια νωρίτερα, η Ευρώπη βρίσκεται ξανά σήμερα μπροστά σ’ ένα κρίσιμο σταυροδρόμι -ειδικά μετά και τη βαθιά πληγή του Brexit: ή θα ενωθεί πραγματικά και θα γίνει, έτσι, ισότιμος, ισχυρός παίκτης στο ταραγμένο διεθνές γεωπολιτικό και οικονομικό σκηνικό ή θα διαλυθεί, αν όχι εις τα εξ ων συνετέθη, πάντως σε μορφώματα που, το καθένα μόνο του αποκλείεται να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις, εσωτερικές και εξωτερικές.

Η μόνη μη λύση, είναι η διάλυση. Θα πρόκειται για καταστροφική εξέλιξη, που μόνον δεινά θα φέρει στους Ευρωπαίους πολίτες και τις χώρες μας. Η κατεύθυνση προς την οποία οφείλουμε όλοι να στραφούμε, είναι η ακριβώς αντίθετη: αντί για διάλυση, διεύρυνση και πραγματική ενοποίηση, σε όλα τα επίπεδα και όχι μόνο το νομισματικό.

Αρκετοί εθνικοί “εγωισμοί” και πολλά μικρά ή μεγαλύτερα συμφέροντα πρέπει να παραμεριστούν προκειμένου να επιτευχθεί ένας τέτοιος στόχος. Οι αλλαγές που πρέπει να συμβούν είναι πολλές και σίγουρα θα ταράξουν λιμνάζοντα νερά και παγιωμένες καταστάσεις. Όμως η λέξη διακύβευμα χρησιμοποιείται, εν προκειμένω, κυριολεκτικά: αυτό που ριψοκινδυνεύεται, εάν δε ληφθούν άμεσα δραστικές αποφάσεις, είναι πραγματικά η επιβίωση. Η επιβίωση όχι μόνον της Ευρώπης που οραματιζόμαστε, αλλά ακόμη και αυτής που, έστω με τις ατέλειές της, ήδη έχουμε. Είμαστε υποχρεωμένοι να την εξασφαλίσουμε και οι Ευρωπαίοι ηγέτες, όπως και οι θεσμοί και τα όργανα της Ε.Ε. δεν έχουν άλλη επιλογή από το να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων.

Τέτοιου είδους αλλαγές όπως οι απαιτούμενες, ωστόσο, είναι πρακτικώς αδύνατον στις μέρες μας να έλθουν αφ’ υψηλού, με σχέδια επί χάρτου και με μηχανιστική ή περιορισμένη θεώρηση της πραγματικότητας από κάποιες αυθεντίες. Μόνο μια προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή μπορεί να αποδειχθεί ακριβής, δίκαια, λειτουργική και αποτελεσματική. Και σ’ αυτό το πλαίσιο λογικής, η Διακήρυξη «Empower Citizens for the future of Europe», αποτελεί ένα μανιφέστο δημοκρατικότητας και πραγματισμού από αυτά τα σπάνια που μπορούν, όντως, να αλλάξουν τον ρου των πραγμάτων σε μεγάλη κλίμακα.

Η “Ευρώπη των Βρυξελλών” οφείλει να γίνει αυτό στο οποίο αποσκοπούσαν όσοι οραματίσθηκαν την Ένωσή της, να είναι: Ευρώπη -όλων! - των Ευρωπαίων. Με ένα Σύνταγμα, με μια, ενιαία εξωτερική πολιτική, με κοινές αρχές και αξίες, με ισονομία και ίσες ευκαιρίες για όλους, με κοινωνική δικαιοσύνη, με ασφάλεια δικαίου, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η ίδια η τεχνολογική επανάσταση που θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή, εάν δε χρησιμοποιηθεί συνετά και με κατάλληλη εποπτεία, είναι αυτή που, απ’ την άλλη πλευρά, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, μπορεί να δώσει και τη λύση και να μετατρέψει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία σε κάτι πολύ κοντινό στο πρότυπο της αρχαίας ελληνικής “Αγοράς” και της Εκκλησίας του Δήμου. Να δώσουμε δύναμη, φωνή και ουσιαστική δυνατότητα παρέμβασης και συναπόφασης στο “κύτταρο” της δημοκρατίας, τον πολίτη, είναι η κεντρική ιδέα της Διακήρυξης. Το περιεχόμενό της είναι μεστό, ευφυές και τεκμηριωμένο. Και η υιοθέτηση των προτάσεών της, θα αποτελέσει ένα σημαντικότατο βήμα μπροστά προς μια Ευρώπη που θέλουμε και αξίζουμε να έχουμε.


Αναλυτικά το κείμενο της διακήρυξης: https://www.movimentoeuropeo.it/blog/le-nostre-notizie/930-adottata-la-dichiarazione-empower-citizens-for-the-future-of-europe

* Ο Μιχάλης Αγγελόπουλος είναι δικηγόρος και επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κίνησης στην Ελλάδα [European Movement Greece]