Γιώργος Ν. Πολίτης

Πορευτήκαμε με την πίστη ότι ο διαχρονικός ανθρωπότυπος του Έλληνα και της χώρας είναι αυτός της δεκαετίας του ’80: η Ελλάδα του πλιάτσικου, της αρπαχτής, της ήσσονος προσπαθείας.

Όμως, η Ελλάδα των παππούδων μας δεν ήταν αυτή. Η εργατικότητα και η υπευθυνότητα τους έστησαν τη χώρα όρθια μέσα από τα ματωμένα χαλάσματα της δεκαετίας του ‘40. Πλούσιοι και φτωχοί πάλευαν για το μέλλον και πρόκοβαν. Το κράτος ήταν σκληρό, συχνά άδικο, όμως η πατρίδα μας έκανε άλματα τότε.

Ύστερα ήρθε ο διασυρμός των συντηρητικών αξιών που επέφερε η επταετία. Ήρθε και η Αλλαγή με την πλατιά μικρομεσαία θάλασσα. Η δικαιολογημένη μετεμφυλιακή αγανάκτηση και τα καταπιεσμένα αισθήματα δεκαετιών κακοφόρμισαν σε μνησικακία και εκδικητικότητα.

Ο δημόσιος χώρος αντιμετωπίστηκε ως λάφυρο. Μια τοποθέτηση του τότε Πρωθυπουργού Αν. Παπανδρέου αποτυπώνει το πνεύμα της εποχής. Σχολιάζοντας τη μίζα ενός διοικητή ΔΕΚΟ παρατηρούσε “είπαμε να κάνει ένα δωράκι στον εαυτό του, αλλά όχι και 500 εκατομμύρια…”.

Η τήρηση κανόνων και ο σεβασμός στη νομιμότητα θεωρήθηκαν τότε στοιχεία ενός κατεστημένου που διαχρονικά καταδιώκει τους μη-προνομιούχους. Η διαφθορά, η ανομία και η ευνοιοκρατία απέκτησαν το ηθικό στήριγμα της αποκατάστασης της δικαιοσύνης.

Η κλοπή του κράτους δεν λογιζόταν ως κλοπή, αλλά ως επιστροφή των κλεμμένων. Μέσα σε είκοσι χρόνια διαμορφώθηκε ο νέος τύπος του ανθρώπου και της χώρας. Αυτός αποτυπώνεται στη δήλωση του Πρωθυπουργού Κ. Σημίτη πάνω από τα συντρίμμια του Σάμινα: «Αυτή είναι η Ελλάδα!». Ώστε έτσι… Με τέσσερις λέξεις η πολιτική απεκδύεται τον διαπλαστικό της ρόλο.

Παρακάμπτει την επίλυση. Συρρικνώνεται στη διαχείριση. Νίπτει τας χείρας της με υπεροψία.

Η πολιτική εγκατέλειψε την κοινωνία και τους πολίτες. Η χώρα εθίστηκε στην ανομία και την ατιμωρησία. Ήρθε και το 2004, το μακρύ καλοκαίρι της πλαστής ευφορίας. Το μεγάλο φαγοπότι. Αναπόφευκτα φτάσαμε στην οικονομική κρίση.

Και μόλις έσκασε η βόμβα, μόλις συνειδητοποιήσαμε πόσα χρωστάμε, επέστρεψε κι ο μαύρος εφιάλτης της μετανάστευσης. Που είχε πάντα το ίδιο αίτιο: την αδυναμία των πολιτικών να μεγαλώσουν τη χώρα, να δώσουν ευκαιρίες, να αξιοποιήσουν τους ανθρώπους της. Άρχισαν πάλι να φεύγουν οι νέοι. Και χαιρετούσαν οι μάνες τα παιδιά στα αεροδρόμια, όπως έκαναν άλλοτε οι δικές τους μάνες στα λιμάνια και τους σταθμούς.

Kαι τι βρήκε να πει ο Γ. Παπανδρέου, Πρωθυπουργός το 2010, όταν φούσκωνε το κύμα της εξόδου; «Moυ λένε οι νέοι πως φεύγουν απ’ τη χώρα και δεν έχω τι να τους πω!». Μα ακριβώς αυτή είναι η δουλειά του, να δημιουργεί συνθήκες που θα τους κρατούν εδώ! Και δεν έχει τι να τους πει; Ήταν η πιο ξεδιάντροπη ομολογία της τριαντάχρονης αποτυχίας. Αποτυχίας της πολιτικής. Όχι της Ελλάδας.

Δεν απέτυχε η Ελλάδα. Πολιτικές και πολιτικοί απέτυχαν.

Η «Ελλάδα» την οποία έπλασαν και την οποία περιφρονούσαν, δεν είναι το σύνολο της Ελλάδας. Είναι μια μικρή στιγμή της ιστορίας της. Δεν είναι αυτό «Ελλάδα». Ελλάδα είναι αυτό που βλέπουμε τώρα.

Μια υπερχρεωμένη χώρα που βγαίνει από τη βαθύτερη οικονομική κρίση που γνώρισε μεταπολεμικά ευρωπαϊκό κράτος και αντιμετωπίζει την πρωτοφανή απειλή με θάρρος και υπευθυνότητα. Η πολιτεία συντονίζει και οι πολίτες στοιχίζονται.

Ο καθένας συνεισφέρει όπως μπορεί. Γιατροί και φαρμακοποιοί, καθηγητές και δάσκαλοι -δημόσιος και ιδιωτικός τομέας- συνεργάζονται. Εθελοντές τυπώνουν βαλβίδες αναπνευστήρων σε τρισδιάστατους εκτυπωτές, μοδίστρες ράβουν μάσκες. Αστυνομικοί περιφρουρούν, επιστήμονες και εργαζόμενοι στα σούπερ-μάρκετ προσφέρουν υπηρεσίες. Ιδρύματα και εταιρείες δωρίζουν και ευεργετούν.

Το αποτέλεμα; Οι κλίνες στις εντατικές πολλαπλασιάζονται. Και μένουν άδειες. Αχρείαστες! Λέξεις μακρυνές: Αυταπάρνηση.

Αξιοπιστία. Ενότητα. Και κάτι που οι νεώτερες γενιές δεν έχουν ξανανιώσει: Εμπιστοσύνη στους θεσμούς.

Εδώ και δεκαετίες, όποτε αρρωσταίναμε τρέχαμε στο εξωτερικό για «να γίνουμε καλά». Και είδαμε τώρα Έλληνες στα αεροδρόμια μεγάλων χωρών να σπεύδουν να επιστρέψουν. Για να παραμείνουν καλά. Εμπιστευόμενοι την πολιτεία και το σύστημα υγείας. Τους υποτιμημένους και κακοπληρωμένους γιατρούς και νοσηλευτές. Εμπιστευόμενοι τη χώρα που κουβαλάει μνημόνια, ύφεση και ανεργία. Με τη βεβαιότητα της αλληλεγγύης και της αποτελεσματικότητας.

Έχουμε συνειδητοποιήσει τον συμβολισμό; Έχουμε καταλάβει τι πετυχαίνουμε; Αφήνουμε πίσω τον ανθρωπότυπο των τελευταίων σαράντα χρόνων. Το πνεύμα της εποχής αλλάζει. Αποκαλύπτει μια διαφορετική εικόνα. Δεν είναι νέα. Την ξέραμε. Διαβάζαμε γι’ αυτήν στα βιβλία της ιστορίας. Μόνο που την είχαμε σκεπάσει με τόνους σκουπίδια και ανοησίες. Τώρα το πρόσωπο της διακρίνεται καθαρό.

Την αναγνωρίζουμε. Αυτή είναι η Ελλάδα!

Ο Γιώργος Ν. Πολίτης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.