Άννυ Ποδηματά

Δεν ήταν το πρώτο: σχεδόν αμέσως μετά την εκλογή του ο Αμερικανός πρόεδρος επιτέθηκε με σφοδρότητα στους Ευρωπαίους «συμμάχους» με επίκεντρο τις νατοϊκές δαπάνες για την ευρωπαϊκή άμυνα. Λίγο μετά ήρθε η αποδέσμευση των ΗΠΑ από τη συμφωνία (των Παρισίων) για την κλιματική αλλαγή. Ακολούθησε η μονομερής απόφαση για μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας από το Τελ Αβίβ στα Ιεροσόλυμα. Στη συνέχεια ήρθε η ανακοίνωση της επιβολής δασμών στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου (και) από την Ευρώπη. Και τώρα -το τελευταίο κεφάλαιο- η μονομερής απόφαση για απόσυρση των ΗΠΑ από την ιστορική διεθνή συμφωνία του 2015 για τον έλεγχο του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Στην Ευρώπη δεν υπάρχουν πλέον αυταπάτες. Ακόμα και οι πιο καλόπιστοι υποστηρικτές της διαφύλαξης των ισχυρών δεσμών συνεργασίας που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, έχουν συνειδητοποιήσει ότι πλέον σήμερα τίποτε δεν θυμίζει το χθες!
Το πολυ-πολικό σύστημα κλονίζεται, οι θεσμοί που δημιουργήθηκαν για να διασφαλίζουν ένα μίνιμουμ πλαίσιο κοινών κανόνων και συνεννόησης, όπως ο ΟΗΕ ή ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, στην πράξη απαξιώνονται, ενώ οι ευρωατλαντικές σχέσεις κινούνται πλέον σε αχαρτογράφητα νερά. Οχι ότι όλα μέχρι τώρα έβαιναν καλώς. Προβλήματα, διαφωνίες ακόμα και εντάσεις στις σχέσεις Ευρώπης - Αμερικής υπήρξαν και άλλες φορές στο παρελθόν. Μόνο που η μέθοδος αντιμετώπισης ήταν ριζικά διαφορετική από αυτήν που προκρίνει ο σημερινός πρόεδρος των ΗΠΑ.

Το περιβάλλον αυτό εκτρέφει αβεβαιότητες και εγκυμονεί διαφόρων ειδών κινδύνους. Ταυτοχρόνως, όμως, ξυπνά την Ευρώπη από έναν μακροχρόνιο λήθαργο και την ωθεί να λειτουργήσει και να αντιδράσει με μεγαλύτερη ενότητα.

Δεν είναι τυχαίο ότι τόσο στην περίπτωση της αμερικανικής απόσυρσης από τη συμφωνία για το Ιράν όσο και στο θέμα της επιβολής δασμών (και) στις ευρωπαϊκές εξαγωγές χάλυβα και αλουμινίου στις ΗΠΑ, η Ευρώπη αντέδρασε με ενιαία θέση και μια φωνή. Για όσους παρακολουθούν τα ευρωπαϊκά πράγματα, αυτό δεν ήταν μέχρι χθες ούτε αυτονόητο ούτε δεδομένο.

Εξίσου προφανές είναι ότι η ενιαία (μέχρι στιγμής) στάση της Ε.Ε. έναντι των ΗΠΑ από μόνη της δεν σημαίνει πολλά και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί ούτε και πρέπει να συγκαλύψει τα μεγάλα διλήμματα, τους εσωτερικούς διχασμούς και τα δύσκολα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη.

Μέχρι σήμερα, ωστόσο, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεχόταν εκ των έσω αμφισβητήσεις, πλήγματα, ρωγμές. Το ισχυρότερο και σοβαρότερο ασφαλώς είναι ο επικείμενος ακρωτηριασμός μέσω της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε.

Η ραγδαία αλλαγή περιβάλλοντος στις ευρωατλαντικές σχέσεις, με την επιθετική έως και προσβλητική πολλές φορές ρητορική του Αμερικανού προέδρου, συνδυαζόμενη με τις ραγδαίες αλλαγές που φέρνουν η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική επανάσταση διαμορφώνουν ένα σκηνικό διευρυνόμενων εξωτερικών απειλών που με τη σειρά του δείχνει να αφυπνίζει ένα μέρος τουλάχιστον του ευρωπαϊκού συστήματος.

Αναμφίβολα, η ηγετική μορφή της ευρωπαϊκής αφύπνισης είναι ο Εμανουέλ Μακρόν. Από τον Σεπτέμβριο του 2017 ο Γάλλος πρόεδρος έχει καταθέσει ένα πακέτο ρηξικέλευθων προτάσεων για την αναμόρφωση και την εμβάθυνση της Ευρωζώνης και της Ε.Ε. και έκτοτε περιμένει υπομονετικά ένα νεύμα από τη Γερμανίδα καγκελάριο για να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις. Η Μέρκελ θέλει αλλά η ισορροπία δυνάμεων εντός του CDU, όπως και ευρύτερα εντός της Γερμανίας, δυσκολεύει τα πράγματα. Ωστόσο η τελευταία απόφαση Τραμπ, για απόσυρση από τη συμφωνία για το Ιράν, πέραν όλων των άλλων, πλήττει ευθέως και τα συμφέροντα πολλών γερμανικών και άλλων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στην περιοχή, ενώ αυξάνει τον κίνδυνο πολλαπλασιασμού των προσφυγικών ροών στην Ευρώπη.

Δεν αποκλείεται λοιπόν καθόλου να συμβεί το εξής παράδοξο: Ο εμπνευστής του «America First» να αναδειχθεί, εξαιτίας της αλαζονικής και επιθετικής συμπεριφοράς του, σε θεμελιωτή του «Europe First» και σε επιταχυντή της διαδικασίας αναμόρφωσης και εμβάθυνσης της Ευρώπης και της Ευρωζώνης.

* Πρώην αντιπρόεδρος του Ευρωκοινωβουλίου, δημοσιογράφος