Ζωή Στραβοπόδη

Υπάρχουν πολιτικοί που γεννιούνται τεχνοκράτες, άλλοι που εκπαιδεύονται μέσα στους μηχανισμούς εξουσίας και άλλοι που υπηρετούν ιδεολογίες. Κατά καιρούς, όμως, εμφανίζονται και κάποιοι που μοιάζουν να έχουν μια υπαρξιακή αποστολή: να σώσουν τον κόσμο. Ο Αλέξης Τσίπρας ανήκει εμφανώς σε αυτή την κατηγορία.

Όχι γιατί πράγματι σώζει, αλλά γιατί φαίνεται να χρειάζεται να βρίσκεται διαρκώς στη θέση του σωτήρα — του μοναδικού που «τολμά», του ανθρώπου που, ακόμα κι όταν αποτυγχάνει, παραμένει το κέντρο της λύσης.

Με ψυχολογικούς όρους, ο ρόλος του σωτήρα έχει πάντα μια ναρκισσιστική ρίζα· τρέφεται από την πεποίθηση ότι «χωρίς εμένα, τίποτα δεν κινείται».

Στην περίπτωση του Τσίπρα, αυτή η δυναμική είναι ορατή σχεδόν σε κάθε του κίνηση. Από τον «ανυπάκουο» ηγέτη του 2015 που υποσχόταν την ανατροπή του ευρωπαϊκού κατεστημένου, μέχρι τον «ώριμο ρεαλιστή» που υπέγραψε το τρίτο μνημόνιο, η ίδια εσωτερική ανάγκη διατηρείται: να είναι εκείνος που σηκώνει στους ώμους του την Ιστορία.

Ακόμη και τώρα, με την παραίτησή του από τη Βουλή, το μήνυμα δεν είναι «φεύγω», αλλά «παραμένω αλλιώς» — παραμένω ως φωνή συνείδησης, ως κριτής του συστήματος από το οποίο προέρχομαι. Η δήλωσή του ότι δεν μπορεί να συμμετέχει σε μια «δημοκρατικά απογυμνωμένη Βουλή» θα μπορούσε να ακουστεί σαν πράξη συνείδησης, αν δεν συνοδευόταν από την αίσθηση ότι ο ίδιος θέλει, και πάλι, να είναι ο μοναδικός που τη διατηρεί. Ο τελευταίος έντιμος. Ο άνθρωπος που φεύγει για να θυμίσει στους υπόλοιπους τι σημαίνει πολιτική αξιοπρέπεια.

Ο Αλέξης Τσίπρας φαίνεται να μην αντέχει να αποχωριστεί τον ρόλο του σωτήρα. Η χθεσινή του αποχώρηση από τη Βουλή έχει τον ίδιο ψυχολογικό πυρήνα με την έως τώρα παρουσία του στην πολιτική σκηνή: την ανάγκη να ενσαρκώνει κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό του, ακόμη κι όταν η πραγματικότητα τον διαψεύδει.

Ο σωτήρας δεν ξέρει να αποσύρεται, γιατί η απόσυρση σημαίνει να μείνει μόνος με το ερώτημα: ποιος είμαι χωρίς τον ρόλο μου; Η πολιτική του ταυτότητα έχει να κάνει λιγότερο με τις ιδέες και περισσότερο με τη δραματουργία της ύπαρξης. Κάθε πράξη πρέπει να αφήνει αποτύπωμα — όχι απαραίτητα αποτέλεσμα, αλλά εντύπωση. Αυτό εξηγεί γιατί ο Τσίπρας είναι ίσως ο πιο θεατρικός πολιτικός της γενιάς του.

Η ειρωνία είναι ότι, όσο κι αν τον κρίνουμε, ο Τσίπρας απλώς καθρεφτίζει μια συλλογική ψυχολογία: την ανάγκη μας να πιστέψουμε ξανά σε κάποιον. Είναι εύκολο να γελάμε με τον «μεσσιανισμό» του, αλλά δύσκολο να αναγνωρίσουμε ότι εμείς τον δημιουργούμε — κάθε φορά που απογοητευόμαστε από τους θεσμούς και ψάχνουμε έναν άνθρωπο να τους υποκαταστήσει.

Το φαινόμενο, βέβαια, δεν είναι ατομικό. Η ελληνική κοινωνία έχει μακρά ιστορία ηρωολατρίας. Το συλλογικό φαντασιακό μας οργανώνεται συχνά γύρω από μορφές που υπόσχονται λύτρωση. Ίσως, λοιπόν, το πρόβλημα να μην είναι ο κάθε σωτήρας, αλλά η δυσκολία μας ως κοινωνία να εμπιστευτούμε τον εαυτό μας.

Η πολιτική σκηνή όμως δεν χρειάζεται πλέον σωτήρες, αλλά περισσότερους ενεργούς πολίτες.

Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η πλειοψηφία του κοινού έχει εξελιχθεί. Βλέπουμε όλο και περισσότερους ανθρώπους σήμερα να ενημερώνονται, να σκέφτονται κριτικά και να μην «αγοράζουν» πια εύκολα λόγια χωρίς πράξεις ή εντυπωσιασμούς χωρίς περιεχόμενο.

Φυσικά, υπάρχουν ακόμη κι εκείνοι που μένουν δεμένοι με τον παλιό τρόπο — που χρειάζονται βεβαιότητες και πρόχειρους ήρωες για να νιώθουν ασφάλεια. Όμως η πλάστιγγα γέρνει αλλού: σε ένα κοινό που έχει προχωρήσει, που ζητά ουσία, ειλικρίνεια και σεβασμό.

Κι αυτή είναι, ίσως, η πιο αισιόδοξη εξέλιξη των τελευταίων ετών. Μια αλλαγή που σταδιακά θα επιτρέπει να στέκονται στην πολιτική σκηνή μόνο όσοι μπορούν να σταθούν αντάξιοι αυτής της ωριμότητας — όσοι καταλαβαίνουν ότι η Δημοκρατία, στον πυρήνα της, δεν έχει ήρωες ούτε σωτήρες· έχει πολίτες.

Και τότε, ίσως, να δούμε μια πολιτική που δεν είναι ψυχόδραμα και μια Δημοκρατία που δεν χρειάζεται ψυχαναλυτή.

Ζωή Στραβοπόδη, Ψυχολόγος