Νίκος Γδοντέλης

Παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), οι δύο κύριες οδοί μετάδοσης του νέου κορωνοϊού είναι η αναπνευστική, μέσω σταγονιδίων και μέσω επαφής βλεννογόνων του προσώπου με μολυσμένα χέρια και, πως δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής, αποδείξεις για μετάδοση μέσω του πόσιμου νερού, εντούτοις υπάρχουν ευνόητες ανησυχίες για την ασφάλεια του πόσιμου νερού από τους πολίτες, καθώς και για την περίπτωση μετάδοση του νέου κορωνοιού από τα οικιακά λύματα μέσω της τουαλέτας.

Οι εταιρίες ύδρευσης και οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης της χώρας, έχουν τη ευθύνη για την επεξεργασία του πόσιμου νερού δικτύου και την ασφαλή υδροδότηση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων στην περιοχή δικαιοδοσίας τους.

Η ευθύνη αυτή περιγράφεται από το Υπουργείο Υγείας με την Κοινή Υπουργική Απόφαση ΚΥΑ Γ1(δ)/ΓΠ οικ.67322/2017. Η ίδια ΚΥΑ καθορίζει και τις ευθύνες για την ασφάλεια του νερού, που έχουν και οι επιχειρήσεις εμφιάλωσης νερού ανθρώπινης κατανάλωσης (επιτραπέζιου ή φυσικού μεταλλικού). Σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι οργανισμοί υδροδότησης και οι επιχειρήσεις εμφιάλωσης πρέπει να έχουν μεριμνήσει για αποτελεσματική προστασία των πηγών υδροληψίας καθώς και του δικτύου σωληνώσεων μεταφοράς, να έχουν κατάλληλες εγκαταστάσεις επεξεργασίας και να εφαρμόζουν διαδικασίες για την εξασφάλιση της μικροβιολογικής ασφάλειας του πόσιμου νερού που παρέχουν.

Οι ανωτέρω οργανισμοί και επιχειρήσεις επίσης, είναι υποχρεωμένες να φροντίζουν για την απομάκρυνση βακτηρίων, ιών και πρωτόζωων κατάλληλες τεχνικές όπως, την χρήση συστοιχιών φίλτρων, χλωρίου, συστημάτων υπεριώδους ακτινοβολίας (UV) και άλλων. Η τήρηση των προβλεπόμενων διαδικασιών επιβλέπονται από τις Υπηρεσίες Περιβαλλοντικής Υγιεινής και Υγειονομικού Ελέγχου των Περιφερειακών Ενοτήτων της χώρας, οι οποίες παρακολουθούν συστηματικά την κατάσταση των συστημάτων ύδρευσης στην περιοχή αρμοδιότητας τους.

Απόδειξη της αξιοπιστίας του συστήματος ελέγχου ποιότητας του πόσιμου νερού στην χώρα μας και γεγονός ιδιαίτερα καθησυχαστικό, είναι πως το νερό ανθρώπινης κατανάλωσης στην χώρα μας δεν έχει δημιουργήσει ‘’θόρυβο’’ μικροβιολογικής προέλευσης για την δημόσια υγεία για πολλές δεκαετίες.

Σημαντικό επίσης είναι και το δεδομένο ότι ο SARS-CoV-2 είναι ιός που μορφολογικά προστατεύεται από μια λιποπρωτεινική μεμβράνη (φάκελο) με αποτέλεσμα να μην συγκαταλέγεται στους περιβαλλοντικά ανθεκτικούς ιούς. Μπορεί δηλαδή να καταπολεμηθεί-να φθαρεί δηλαδή η μεμβράνη του και να καταστραφεί- από παραμέτρους όπως το χλώριο, το υψηλό ή το χαμηλό pH, την θερμοκρασία μεγαλύτερη των 68ο C, καθώς και από την ηλιακή και την υπεριώδη ακτινοβολία.

Θεωρείται επίσης ασφαλές να πούμε πως ο νέος κορωνοιός απενεργοποιείται πολύ ταχύτερα από τους μη εμφακελωμένους ιούς, που προκαλούν ιστορικά και σε παγκόσμιο επίπεδο υδατογενής γαστρεντερικές λοιμώξεις, όπως οι αδενοϊοί, οι εντεροιοί, ο νοροϊός, ο ροταϊός και ο ιός της ηπατίτιδας Α).

Το συμπέρασμα είναι πως οι καταναλωτές μπορούν να συνεχίσουν με ασφάλεια την κατανάλωση πόσιμου νερού, με τις μέχρι σήμερα πρακτικές τους, χωρίς κάποια επιπλέον φροντίδα λόγω COVID-19. Να συνεχίσουν δηλαδή, να χρησιμοποιούν και να πίνουν το νερό από την βρύση τους ή να αγοράζουν εμφιαλωμένο νερό ανάλογα με την μέχρι σήμερα επιλογή τους.

Ανάλυση Επικινδυνότητας Εξάπλωσης COVID-19 μέσω των κοπράνων και των οικιακών λυμάτων.

Τα επιστημονικά δεδομένα, κατατείνουν στο ότι ο άνθρωπος μπορεί να μολυνθεί υπό προϋποθέσεις από SARS-CoV-2, τον νέο κορωνοιό, μέσω της κοπρανοστοματικής οδού. Το RNA του νέου κορωνοϊού ανιχνεύθηκε στα κόπρανα των ασθενών με COVID-19 και μάλιστα σε υψηλή συγκέντρωση στις περιπτώσεις ασθενών που παρουσίασαν διάρροια σε πρώιμα στάδια της νόσου αντί για πυρετό. Μελέτες εμφανίζουν την διάρροια και άλλες γαστρεντερικές ενοχλήσεις ως σύμπτωμα σε 1 από τους 5 ασθενής COVID-19. Παραμένει αβέβαιο αν η μολυσματικότητα των νέων κορονοϊών που ανιχνευτήκαν στα κόπρανα είναι υψηλή. Έτσι η ατομική υγιεινή και οι καλές πρακτικές προσωπικής υγιεινής θεωρούνται σημαντικά μετρά προστασίας έναντι της νόσου COVID-19.

Σχετικά με την εξάπλωση της νόσου COVID-19 μέσω των οικιακών λυμάτων, ο ΠΟΥ αναφέρει: "μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο ιός της νόσου COVID-19 έχει μεταδοθεί μέσω αποχετευτικών συστημάτων.".

Η επιστημονική κοινότητα από την επιδημιολογική σκοπιά αναφέρει πως ο κίνδυνος εξάπλωσης μέσω των οικιακών λυμάτων και του αποχετευτικού συστήματος είναι μικρός με βάση τα δεδομένα από προηγούμενες επιδημίες κορωνοϊών (SARS και MERS). Να θυμηθούμε πως τα συμπεράσματα των προηγούμενων επιδημιών προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες και μοντέλα για την διαχείριση της τρέχουσα πανδημίας COVID-19.

Παρ 'όλα τα καθησυχαστικά συμπεράσματα, η μελέτη της περίπτωσης μετάδοσης του SARS στις πολυκατοικίες Amoy Gardens στο Hong Kong το 2003, που αποτελεί σημείο αναφοράς για μετάδοση κορονοϊών μέσω του αποχετευτικού συστήματος, μας δείχνει ότι τα οικιακά λύματα και το οικιακό αποχετευτικό σύστημα μπορεί να αποτελέσουν, υπό όρους βέβαια, ικανή οδό εξάπλωσης μιας νόσου τύπου COVID-19.

Η περίπτωση AMOY GARDENS - 300 κρούσματα SARS

Το συγκρότημα πολυκατοικιών Amoy Gardens είναι στο Hong Kong και το 2003 βρέθηκε στο επίκεντρο διερεύνησης της μετάδοσης του κορωνοιού SARS, καθώς ανάμεσα στους ενοίκους του επιβεβαιώθηκαν 300 κρούσματα! Η ιχνηλάτηση του περιστατικού και η λεπτομερής διερεύνηση από τις υγειονομικές αρχές, οδήγησε στα ακόλουθα: Στις 14 και στις 19 Μαρτίου του 2003, ένας 33χρονος άνδρας που εμφάνιζε συμπτώματα SARS επισκέφθηκε τον αδελφό του στο διαμέρισμά του στο μπλοκ Ε στο Amoy Gardens.

Τα συμπτώματά του ήταν πυρετός, ρίγη, πονοκέφαλος και διάρροια. Στο Amoy Gardens, κάθε μπλοκ έχει οκτώ κατακόρυφους κεντρικούς σωλήνες αποχέτευσης που διατρέχουν τους φωταγωγούς του. Κάθε κατακόρυφος σωλήνας αποχέτευσης του φωταγωγού εξυπηρετεί τα διαμερίσματα που είναι σε κατακόρυφη σειρά και συνδέεται σε δύο σημεία με τις αποχετεύσεις των μπάνιων του κάθε διαμερίσματος. Από την μία σύνδεση περνούσαν απευθείας τα λύματα από λεκάνες των τουαλετών και από την άλλη τα λύματα από τον νιπτήρα, την ντουζιέρα και τα σιφόνια πατώματος του μπάνιου. Λίγο πολύ αυτός ο αποχετευτικός σχεδιασμός χρησιμοποιείται και στις πολυκατοικίες στην χώρα μας.

Το κάθε σιφόνι δαπέδου ήταν εφοδιασμένο με υδατοπαγίδα σε σχήμα U (U-trap) για να αποτρέπεται η είσοδος οσμών και εντόμων από τον κεντρική σωλήνα αποχέτευσης στο μπάνιο των ενοίκων. Για να λειτουργήσει σωστά αυτός ο προληπτικός μηχανισμός, οι παγίδες νερού πρέπει να είναι συνεχώς και επαρκώς γεμάτες με νερό.

Στις συνεντεύξεις με τους ενοίκους του Amoy Gardens που έκαναν μετά τα εκατοντάδες κρούσματα οι Υγειονομικές Αρχές, αποκαλύφθηκε πως είχαν συχνά παράπονα για άσχημη οσμή στα μπάνια τους, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι υδατοπαγίδες στα σιφώνια δαπέδου ήταν στεγνές και δεν λειτουργούσαν αποτελεσματικά. Το γεγονός επιβεβαιώθηκε από τον επιτόπιο έλεγχο στα διαμερίσματα. Πιθανότατα από κατασκευαστικό λάθος στις κλίσεις των υποδαπέδιων σωληνώσεων, οι υδατοπαγίδες των σιφονιών έμεναν στεγνές και άφηναν τις οσμές μέσω ρευμάτων αέρα να εισέρχονται στο μπάνιο από την κεντρική αποχέτευση.

Σε δοκιμές που έγιναν στο μπάνιο ενός διαμερίσματος του μπλοκ Ε, με στεγνή υδατοπαγίδα στο σιφόνι του δαπέδου, αποδείχθηκε πως όταν ο ανεμιστήρας εξαγωγής αέρα από το μπάνιο προς τον φωταγωγό, ήταν ενεργοποιημένος με κλειστή την πόρτα του μπάνιου, δημιουργούνταν υποπίεση με αποτέλεσμα την αναρρόφηση αέρα από τον κεντρικό κάθετο σωλήνα αποχέτευσης του φωταγωγού και μέσω του σιφονιού δαπέδου του μπάνιου, να εισέρχονται στο μπάνιο σταγονίδια όταν τραβούσε το καζανάκι ένα διαμέρισμα από πάνω. Και εάν ο γείτονας του πάνω διαμερίσματος νοσούσε, ύπουλα ο ιός SARS, επιμόλυνε και τους ενοίκους του κάτω διαμερίσματος. Μάλιστα βρέθηκε πως η επιμόλυνση με σταγονίδια γινόταν ευκολότερα όταν το μπάνιο ήταν κορεσμένο με ατμούς.

Επιπλέον τα μολυσμένα σταγονίδια βρέθηκαν να έχουν εναποτεθεί σε διάφορες επιφάνειες του μπάνιου, όπως πλακίδια δαπέδου, πατάκια, πετσέτες, προϊόντα περιποίησης και άλλα είδη του μπάνιου, και η μόλυνση χρήστη του μπάνιου γινόταν και σε δεύτερο χρόνο μέσω της επαφής με αυτά τα αντικείμενα.

Πολύ απλά, τα μέχρι σήμερα δεδομένα για τα συμπτώματα της νόσου COVID-19 -που συνεχώς εξελίσσονται-, συμπεριλαμβάνουν στον κύκλο της συμπτωματολογίας και τη διάρροια, ενώ η επιμόλυνση των περιττωμάτων των νοσούντων με τον νέο κορωνοϊό είναι βέβαιη.

Και πως συνδέονται τα παραπάνω ευρήματα για την μετάδοση το SARS το 2003 στην Άπω Ανατολή, με τον νέο κορωνοϊό του 2019 σήμερα; Απλά είναι η πυξίδα για να υιοθετήσουμε σωστή ατομική υγιεινή και συστηματική καθαριότητα της τουαλέτας, σε σπίτια και χώρους εργασίας. Επιπλέον μας χτυπά καμπανάκι για τις συνολικές πρακτικές και προφυλάξεις έναντι της μόλυνσης από οικιακά λύματα.

Μερικές πρακτικές συμβουλές

-Ακολουθούν πρακτικές συμβουλές για την ατομική υγιεινή και την υγιεινή του μπάνιου μας, κυρίως όταν υπάρχει στο σπίτι ή την πολυκατοικία ύποπτο κρούσμα ή ασθενής COVID-19.

-Πλένουμε σωστά τα χέρια με νερό στους 43Ο C και σαπούνι, για πάνω από 20 δευτερόλεπτα, μετά την χρήση της τουαλέτας

-Χρησιμοποιούμε κατάλληλα καθαριστικά για τον καθαρισμό του μπάνιου πχ διάλυμα χλωρίνης 0,5%.

-Καθαρίζουμε τα σημεία συνήθους επαφής (διακόπτες φωτός, διακόπτες βρύσης, χερούλι πιγκάλ, πόμολα, κλπ) αλλά και τα πιο δύσκολα σημεία (πχ εσωτερικό χείλος λεκάνης).

-Χρησιμοποιούμε πάντα σακούλα στο καλαθάκι του μπάνιου.

-Πλένουμε τα χέρια μας μετά την αποκομιδή των χαρτιών υγείας από το καλαθάκι του μπάνιου.

-Καθαρίζουμε κι απολυμαίνουμε το μπάνιο τακτικά. Καθημερινά ή μετά από κάθε χρήση όταν υπάρχει ύποπτο COVID-19 κρούσμα στο σπίτι.

-Δεν αφήνουμε ξεσκέπαστες τις οδοντόβουρτσες.

-Κάνουμε διορθωτικές ενέργειες, καλούμε υδραυλικό, αν εισέρχονται οσμές από το σιφόνι δαπέδου του μπάνιου ή διαπιστώνουμε πως είναι στεγνό.

-Ελέγχουμε για συνεχή παρουσία νερού στο σιφόνι του δαπέδου.

-Αφήνουμε καθαρό νερό να τρέξει στον νιπτήρα μετά το πλύσιμο των χεριών.

-Ρίχνουμε 10ml χλωρίνης στο σιφόνι δαπέδου κατά την διάρκεια του καθαρισμού.

-Τραβάμε καζανάκι με το καπάκι της λεκάνης κλειστό.

-Φοράμε μάσκα, γυαλιά, ποδιά και γάντια όταν καθαρίζουμε την λεκάνη του μπάνιου όταν υπάρχει ύποπτο COVID-19 κρούσμα στο σπίτι.

-Κρατάμε κλειστό το παράθυρο του φωταγωγού αν τον διατρέχουν κάθετες σωληνώσεις αποχέτευσης κυρίως αν δείχνουν ρωγμές ή διάβρωση.

-Φοράμε μάσκα, γυαλιά και γάντια όταν κάνουμε υδραυλικές εργασίες.

* Ο Νίκος Γδοντέλης είναι Βιολόγος (Bsc, Msc). Εξειδικευμένος στην Ασφάλεια των Τροφίμων και Νερού. Είναι Διευθύνων Σύμβουλος της AG ADVENT AE και επικεφαλής της πρωτοβουλίας POSI SHIELD που είναι το πρόγραμμα ασπίδα για την πρόληψη και έλεγχο μολυσματικών ασθενειών στις επιχειρήσεις.