Νίκος Γδοντέλης

Η νόσος COVID-19 έφερε μαζί με την ανησυχία και τον αναπόφευκτο περιορισμό στις κινήσεις των πολιτών. Εργασία, για όσους δουλεύουν ακόμα, ενέργειες για την πρόληψη εξάπλωσης της νόσου, προστασία των οικείων και τροφοδοσία του νοικοκυριού έγιναν και επίσημα οι βασικές υποχρεώσεις όλων μας. Στα super market και τα μικρότερα μαγαζιά τροφίμων της γειτονιάς, εξαντλείται, για τους περισσότερους, η καθημερινή κοινωνική επαφή. Η τροφοδοσία της οικογένειας είναι πλέον σημείο αναφοράς. Δίνει σκοπό στην κάθε μέρα. Είναι η ρουτίνα που κάνει τον κόσμο να νοιώθει μια κανονικότητα που την έχει ανάγκη.

Η διαδικασία της αγοράς τροφίμων είναι και πρέπει να παραμείνει διαδικασία εμπιστοσύνης και σιγουριάς. Τα τρόφιμα πρέπει να είναι και να φαίνονται επαρκή και ασφαλή. Οποιαδήποτε δυσλειτουργία στην αγορά τροφίμων και στην εφοδιαστική αλυσίδα θα φέρει εκτός από πρακτικό και ψυχολογικό πλήγμα. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να είμαστε ενήμεροι για το επίπεδο ασφάλειας των τροφίμων και να είμαστε έτοιμοι να ‘’χωνέψουμε’’ με ψυχραιμία κάποιες αλλαγές που μπορεί εμφανιστούν στην αγορά.

1. Όταν δούμε τα ράφια άδεια.

Ένα άδειο ράφι δεν σημαίνει ότι υπάρχει καθολική έλλειψη του συγκεκριμένου είδους. Κάποια προϊόντα μπορεί να είναι στην αποθήκη του καταστήματος και να τοποθετηθούν στο ράφι σε λίγο, ή απλά η αλυσίδα εφοδιασμού καθυστερεί να καλύψει την αυξημένη ζήτηση. Πιο πιθανό φαντάζει σήμερα να σημειωθεί επιβράδυνση στην τροφοδοσία των καταστημάτων και όχι να υπάρξει έλλειψη βασικών προϊόντων στην αγορά.

2. Αλλαγές στα τυποποιημένα τρόφιμα που ξέραμε.

Σε περίπτωση που τα περιοριστικά μέτρα για την πρόληψη εξάπλωσης του νέου κορωνοϊού, κρατήσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, είναι πιθανό να δούμε αλλαγές στα αγαπημένα μας προϊόντα διατροφής, με σκοπό να λειτουργήσει πιο ομαλά η εφοδιαστική αλυσίδα των τροφίμων. Έτσι μπορεί να δείτε στο κατάστημα που ψωνίζετε να περιορίζεται η γκάμα σε κάποια είδη, πχ να υπάρχουν 2 είδη ρυζιού, αντί για 6. Ή ίσως οι επιχειρήσεις τροφίμων να αλλάξουν τις συσκευασίες τους: πχ να δείτε ζυμαρικά σε συσκευασία του ενός ή των δύο κιλών αντί του ½ κιλού. Ίσως, ακόμα, να αλλάξει το υλικό συσκευασίας ενός προϊόντος ή να τροποποιηθεί ελαφρώς η συνταγή ενός συνθέτου τρόφιμου λόγω περιορισμένης πρόσβασης της βιομηχανίας σε κάποιες πρώτες ύλες.

3. Αλλαγές τρόπου λειτουργίας των καταστημάτων.

Δεν αποκλείεται να κλείσουν κάποια τμήματα των supermarket πχ η γωνιά με τα μαγειρευτά ή να μην λειτουργούν οι σούβλες με τα κοτόπουλα, η γνωστή κοτοπουλιέρα ή στο ψαράδικο να μην καθαρίζουν τα ψάρια για τον πελάτη. Αυτό δεν θα σημαίνει πως υπάρχει έλλειψη σε κοτόπουλα στην αγορά ή πως τα καταστήματα δεν θέλουν να εξυπηρετούν σωστά τον πελάτη που αγοράζει ψάρια. Θα μπορείτε να πάρετε κοτόπουλο και να το ψήσετε σπίτι. Θα μπορείτε να πάρετε ψάρια αλλά να τα καθαρίστε στο σπίτι. Οι παραπάνω αλλαγές μπορεί να συμβούν αν τροποποιηθεί ο τρόπος οργάνωσης του προσωπικού και της λειτουργίας του καταστήματος που σας εξυπηρετεί, με στόχο την καλύτερη συνολική εξυπηρέτηση του κοινού.

4. Αλλαγές στα ωράρια των καταστημάτων.

Ενώ οι ερευνητές εξακολουθούν να μελετούν το COVID-19 και πώς μεταδίδεται, γνωρίζουμε ότι οι ηλικιωμένοι και, εκείνοι με υποκείμενες νόσους αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο επιπλοκών στην υγεία τους, αν μολυνθούν από τον νέο κορωνοιό. Για να εξασφαλιστεί ότι αυτές οι ευπαθείς ομάδες έχουν ασφαλή πρόσβαση σε προμήθειες, τα supermarket και κάποια καταστήματα τροφίμων άρχισαν παγκοσμίως να θεσπίζουν ειδικές ώρες αγορών για εκείνους. Ήδη αλυσίδες στο εξωτερικό αφιερώνουν την πρώτη ή τις δύο πρώτες ώρες λειτουργίας τους καθημερινά ή τρεις ημέρες την εβδομάδα αποκλειστικά για τους ευπαθείς πολίτες. Ακόμα εξετάζεται το ενδεχόμενο να κλείνουν τα καταστήματα για μια ώρα -περίπου στο μέσο του ωραρίου-, για καθαριότητα και απολύμανση.

5. Επέκταση στο πλαφόν τεμαχίων ανα πελάτη σε βασικά είδη. 

Οι Ελληνικές αρχές έχουν επιβάλλει, πλαφόν 3 τεμαχίων ανά πελάτη στην αγορά απολυμαντικών χεριών. Όμως αυτό μπορεί να επεκταθεί και σε βασικά είδη διατροφής. Στους σχεδιασμούς των αλυσίδων super market διεθνώς και ανάλογα με την εξέλιξη της νόσου, εξετάζεται και η επιβολή ορίων στις αγορές γάλακτος, αυγών, χαρτιών υγείας, προϊόντων περιποίησης μωρών (πάνες, υγρά μαντήλια, κλπ), ειδών καθαρισμού, απολυμαντικών χεριών, εμφιαλωμένου νερού και παιδικών τροφών. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι πρέπει να σπεύσουμε για να προμηθευτούμε τα παραπάνω σε ποσότητες. Απλώς ίσως χρειαστεί να πηγαίνουμε πιο τακτικά στο super market ή στο κατάστημα τροφίμων της γειτονιάς μας.

6. O SARS-COV-19 δεν μεταφέρεται με τα τρόφιμα. 

Επί του παρόντος δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι το φαγητό είναι πιθανή πηγή ή οδός μετάδοσης της νόσου COVID-19. Σε αντίθεση με τους γαστρεντερικούς ιούς, όπως ο νοροϊός και ο ιός της ηπατίτιδας Α, που μεταδίδονται μέσω των τροφίμων και προκαλούν τροφογενής λοιμώξεις, ο SARS-CoV-2, ο οποίος προκαλεί το COVID-19, είναι ένας ιός που εισέρχεται στον οργανισμό κυρίως από την αναπνευστική οδό.

Η ευρωπαϊκή αρχή ασφάλειας τροφίμων (EFSA) και ο δικός μας Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), έχουν πάρει επίσημα θέση, τονίζοντας πως η τροφική αλυσίδα δεν είναι σε καμία περίπτωση οδός μετάδοσης της νόσου COVID-19. Παράλληλα όμως υπογραμμίζουν την υποχρέωση του κάθε εργαζομένου στις επιχειρήσεις τροφίμων, να πλένει τακτικά τα χέρια του καλά με σαπούνι και νερό για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα και να μην αγγίζει τη μύτη, το στόμα ή τα μάτια του. Επιπλέον συστήνουν στους χειριστές τροφίμων να εργάζονται και να κάνουν διάλειμμα σε απόσταση τουλάχιστον 2 μέτρων από συναδέλφους και πελάτες.

Παρόλα αυτά, όσοι εξακολουθούν να ανησυχούν για την ασφάλεια των τροφίμων που αγοράζουν, μπορούν να επιλέγουν θερμικά επεξεργασμένα τρόφιμα ή να μαγειρεύουν καλά τα τρόφιμα στο σπίτι (>75oC). (Η θερμική επεξεργασία των τροφίμων αποτρέπει οποιαδήποτε παραμονή ιών σε αυτά). Είναι όμως σαφές πως μια δίαιτα αποκλειστικά με θερμικά επεξεργασμένα τρόφιμα, χωρίς κατανάλωση νωπών τροφίμων (πχ φρούτα και σαλάτες), δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση μια ισορροπημένη δίαιτα που μπορεί να θωρακίσει τον οργανισμό.

7. Ασφάλεια και στις συσκευασίες τροφίμων.

Στις σκληρές επιφάνειες ο SARS-CoV-2 μπορεί να παραμένει για αρκετές ώρες και τελικά να μολύνει όσους έρθουν σε επαφή με αυτές. Στο σκληρό πλαστικό για παράδειγμα, μπορεί να παραμείνει για 48 – 72 ώρες. Θεωρείται λοιπόν πιθανό, ο νέος κορωνοϊός να υπάρχει στις επιφάνειες των συσκευασιών τροφίμων, δεν υπάρχουν όμως στοιχεία ότι αυτό σχετίζεται με τη μετάδοση του COVID-19.(ίσως λόγω της τήρησης κανόνων υγιεινής από τους εργαζομένους και του χρόνου που μεσολαβεί μεταξύ της συσκευασίας και της τοποθέτησης στο ράφι). Πηγαίνοντας ένα βήμα πίσω οι επιχειρήσεις παραγωγής υλικών συσκευασίας συχνά τηρούν και οι ίδιες μια περίοδο καραντίνας (48-72 ώρες) μέχρι να αποδεσμεύσουν τα υλικά τους. Όσοι ανησυχούν για την ασφάλειά τους λόγω της συσκευασίας των τροφίμων που αγοράζουν, μπορούν να τις απολυμάνουν πχ με απολυμαντικά μαντηλάκια, όταν φτάσουν σπίτι και πριν τα τοποθετήσουν στα ντουλάπια και στις τροφοθήκες τους.

8. Ο Κορωνοϊός στα ασυσκεύαστα και στα χύμα  προϊόντα.

Σήμερα υπάρχουν ελάχιστες επιστημονικές πληροφορίες σχετικά με την επιβίωση του SARS-CoV-2 στην επιφάνεια των ασυσκεύαστων - ‘’γυμνών’’ τροφίμων. Παλαιότερες έρευνες με παρόμοιους ιούς δείχνει ότι κάποιες επιφάνειες τροφίμων δεν επιτρέπουν καθόλου την παραμονή ιών, ενώ κάποιες άλλες την επιτρέπουν.

Επομένως, είναι σημαντικό να υπάρχει κατάλληλη υποδομή για προστασία των μη συσκευασμένων ειδών και, στην διακίνηση αλλά και στην παράθεσή τους. Έτσι επιστρατεύονται βιτρίνες, περιέκτες με καπάκι, καμπάνες, κλπ. Και εδώ, είναι σημαντικό να εφαρμόζονται καλές πρακτικές υγιεινής του προσωπικού γύρω από τα «γυμνά» τρόφιμα (π.χ. μη συσκευασμένο ψωμί, κουλουράκια, χύδην ξηροί καρποί, φρούτα, σαλάτες, κλπ). Αυτό αφορά τόσο το προσωπικό χειρισμού και πώλησης των τροφίμων, όσο και τους πελάτες.

9. Ο φόβος της  λαϊκής αγοράς.

Η νόσος COVID-19 φαίνεται να ξεκίνησε από μια ανοιχτή αγορά τροφίμων στην πόλη Wuhan της Κίνας, όπου γινόταν εμπορία ζωντανών ζώων, όπως πτηνών, κουνελιών, αλεπούδων, νεαρών λύκων, αρουραίων, νυχτερίδων και φιδιών. Καμία σχέση όμως με τις δικές μας ανοιχτές λαϊκές αγορές, οι οποίες θεωρούνται ασφαλείς αν τηρούνται οι κανόνες υγιεινής από τους πωλητές και με κρίσιμη παράμετρο την αποφυγή συνωστισμού στους πάγκους. Έτσι τα νέα μέτρα αραίωσης των πάγκων σε λαϊκές και υπαίθριες αγορές (ανά 5 μέτρα) και ο έλεγχος του αριθμού επισκεπτών (1 ανά 15 τμ) στις κλειστές αγορές τις καθιστούν ακόμη πιο ασφαλείς για τον γενικό πληθυσμό.

Στις λαϊκές αγορές, στα μανάβικα ή στα τμήματα μαναβικής των super market, καλό θα ήταν να τοποθετούνται τα προϊόντα σε σακούλα από το παραγωγό ή εργαζόμενο του καταστήματος. Και εναλλακτικά με γάντι μιας χρήσης από τον πελάτη, το οποίο θα απορρίπτεται με το πέρας της αγοράς στα καταστήματα ή ανά πάγκο στην λαϊκή αγορά. Σε κάθε περίπτωση φρούτα και λαχανικά πρέπει να πλένονται διεξοδικά στο σπίτι πριν την κατανάλωσή τους.

10. Η συμβουλή των ελληνικών  ελεγκτικών αρχών.

Ο ΕΟΔΥ, ο ΕΦΕΤ και οι λοιποί υγειονομικοί φορείς της χώρας συνεχίζουν να υποστηρίζουν τις ελληνικές επιχειρήσεις. Πέρα από τα δελτία τύπου και τις ανακοινώσεις των αρχών, πρέπει να γνωρίζουμε πως υπάρχει ικανοποιητικό και ώριμο νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο, για την ασφάλεια τροφίμων. Ο ΕΦΕΤ έχει εκδώσει οδηγίες για τις επιχειρήσεις τροφίμων και για όσους εργάζονται στην παραγωγή, μεταφορά και διάθεση τροφίμων (αλυσίδα εφοδιασμού). Στόχος είναι πάντα να εφαρμόζουν ορθές πρακτικές υγιεινής, συμπεριλαμβανομένου του πλυσίματος των χεριών και των επιφανειών επεξεργασίας τακτικά, ώστε να παραμείνει χαμηλό το επίπεδο κινδύνου μετάδοσης παθογόνων μικροοργανισμών και ιών. Ισχύει και για τις επιχειρήσεις τροφίμων η εφαρμογή πρωτοκόλλου ενεργειών στην περίπτωση εμφάνισης κρουσμάτων στην εργασία. Στις 20/3/2020 εκδόθηκε για παράδειγμα η πιο πρόσφατη εγκύκλιος εντατικοποίησης των μέτρων Υγιεινής σε επιχειρήσεις Αρτοποιείων και σε όλες τις επιχειρήσεις τροφίμων και ποτών από το Υπουργείο Υγείας.
Συμπερασματικά, η αποφυγή μετάδοσης του νέου κορωνοϊού καλύπτεται από τα υπάρχοντα προαπαιτούμενα μέτρα που εφαρμόζουν υποχρεωτικά οι επιχειρήσεις τροφίμων εδώ και χρόνια, για την αποφυγή μετάδοσης τροφογενών λοιμώξεων. Οι ελληνικές επιχειρήσεις τροφίμων διαθέτουν στον μέγιστο βαθμό την υποδομή, την κουλτούρα και τις διαδικασίες για την προετοιμασία ασφαλών τροφίμων. Και αυτό είναι αυταπόδεικτο για την χώρα μας, καθώς σε σύγκριση με άλλες χώρες έχουμε πολύ περιορισμένα κρούσματα τροφοδηλητηριάσεων.

11. Τι θα γίνει με τα προϊόντα μιας επιχείρησης εάν εντοπιστεί κρούσμα  COVID-19 σε εργαζομενό της 

Δεν προβλέπεται να ανακληθούν ή να αποσυρθούν από την αγορά προϊόντα διατροφής αν βρεθεί εργαζόμενός της να νοσεί με COVID-19, καθώς επί του παρόντος, δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν ότι γίνεται μετάδοση του νέου κορωναιού μέσω των τροφίμων.

12. COVID-19 και τιμές τροφίμων.

Είναι καταγεγραμμένο πως επιδημίες του παρελθόντος, συμπεριλαμβανομένου του SARS, της γρίπης των πτηνών και του MERS, οδήγησαν σε αύξηση των τιμών των τροφίμων. Ευτυχώς, μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει μεγάλα σημάδια ότι η COVID-19 προκαλεί έλλειψη τροφίμων ή αύξηση των τιμών. Ακόμη και στην Κίνα, ενώ αρχικά είχε εκφραστεί ανησυχία για τον εφοδιασμό της αγοράς με πουλερικά και χοιρινό, εντούτοις οι συνολικές προμήθειες τροφίμων παρέμειναν επαρκείς. Οι τιμές των βασικών καλλιεργειών (όπως ο σίτος, ο αραβόσιτος και το ρύζι) παρέμειναν μάλλον σταθερές από τότε που ξέσπασε η πανδημία.

Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι ο ιός SARS-CoV-2 σε αντίθεση με το SARS, το MERS ή τη γρίπη των πτηνών, δεν έχει εξαπλωθεί στον τομέα της κτηνοτροφίας, με αποτέλεσμα να μην επηρεάζεται άμεσα η επιβίωση των αγροτών ή να προκαλεί άμεση έλλειψη τροφίμων. H αστική οικονομική δραστηριότητα φαίνεται να επηρεάζεται άμεσα και περισσότερο από τις προσπάθειες περιορισμού της εξάπλωσης της νόσου COVID-19, παρά η ζωή και η λειτουργία της υπαίθρου.

* Ο Νίκος Γδοντέλης είναι Βιολόγος (Bsc, Msc). Εξειδικευμένος στην Ασφάλεια των Τροφίμων. Είναι Διευθύνων Σύμβουλος της AG ADVENT AE και επικεφαλής της πρωτοβουλίας POSI SHIELD που είναι το πρόγραμμα ασπίδα για την πρόληψη και έλεγχο μολυσματικών ασθενειών στις επιχειρήσεις.