Αντώνιος Ψύρης

Λέμε συχνά ότι το σχολείο αποτελεί τη μικρογραφία μιας κοινωνίας, καθώς εντός του πλαισίου του διαμορφώνονται ρόλοι, οικοδομούνται διαπροσωπικές σχέσεις και κυρίως προετοιμάζεται το έδαφος για την ομαλή μελλοντική ένταξη των νέων στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Και είναι το σχολείο ο χώρος, στον οποίο χαρτογραφούνται για πρώτη φορά τα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων μέσα από μία σχέση διαλεκτικής αλληλεπίδρασης

Και ενώ όλοι θεωρητικά συμφωνούμε πως η οικογένεια και το σχολείο, οι πιο σημαντικοί διαχρονικά φορείς αγωγής, θα πρέπει να βρίσκονται σε διαρκή συνεργασία και να κοιτάζουν προς την ίδια κατεύθυνση στην πράξη τα πράγματα αποδεικνύονται κάπως διαφορετικά.

Η διαχρονική γελοιογραφία, στην οποία οι γονείς με χαρακτηριστική ευκολία μεταθέτουν την κάθε ευθύνη για την ατομική πρόοδο του παιδιού τους από το ίδιο στο δάσκαλο αποτελεί το σήμα κατατεθέν μιας εδραιωμένης δυστυχώς καχυποψίας απέναντι στο ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού. Αποτελεί όμως και την αντανάκλαση μιας κουλτούρας ευθυνοφοβίας που σταδιακά έχει διαβρώσει τον συνεκτικό ιστό της ελληνικής κοινωνίας. Πρόκειται για μια στάση στρουθοκαμηλισμού που καλλιεργεί το φόβο και την αποστροφή προς τις λέξεις «ευθύνη» και «κανόνας». Και αυτό γιατί δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, που οι γονείς αντιμετωπίζουν το σύγχρονο σχολείο ως ένα χώρο προσωρινής στάθμευσης των παιδιών τους, όπου μαζί με τα παιδιά «παρκάρονται» και οι δικές τους ευθύνες σε ό,τι αφορά το ζήτημα της διαπαιδαγώγησης.

Και το πιο ανησυχητικό είναι ότι η συγκεκριμένη αντίληψη δεν έχει διαβρώσει μόνο την κοινότητα των γονέων αλλά κι αυτή των εκπαιδευτικών. Στο όνομα ενός κακώς εννοούμενου προοδευτισμού συνηθίζουμε να χαϊδεύουμε τα αυτιά των μαθητών μας και διστάζουμε να τους μιλήσουμε για ευθύνες τους, καθώς οι τελευταίες αποτελούν ένα βαρύ φορτίο που δε συνάδει με το ανάλαφρο πνεύμα της εποχής. Μιας εποχής που προωθεί ένα πνεύμα αδιαφορίας αλλά και ενός άκρατου καταναλωτισμού, που εγκλωβίζει τους νέους στην φιλοσοφία του «θέλω» και όχι του «δίνω».

Μέσα σε μια τέτοια περιρρέουσα ατμόσφαιρα αποποίησης των ευθυνών μεγαλώνουν σήμερα τα παιδιά μας. Και γι’ αυτό είναι και λογικό και αναμενόμενο να παραμελούν τις δικές τους υποχρεώσεις. Κυρίως όμως είναι αναπόφευκτο να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε ένα πλαίσιο κανόνων. Είναι χαρακτηριστική η δυσκολία να εξηγηθεί στους σημερινούς νέους η έννοια της παιδαγωγικής αυστηρότητας που εσφαλμένα εκλαμβάνεται συχνά από τους ίδιους ως αυταρχικότητα. Κι όμως η αυστηρότητα στην παιδαγωγική προσέγγιση των μαθητών όχι μόνο δε συνιστά μορφή κακίας αλλά αντιθέτως αποτελεί μια πολύτιμη και υπό εξαφάνιση αξία στην εποχή μας. Ο δάσκαλος που είναι αυστηρός απέναντι στον μαθητή του στην πραγματικότητα τον διδάσκει για το πώς να είναι ο ίδιος αυστηρός απέναντι στον εαυτό του. Τον μαθαίνει πώς να προσαρμόζει το ανεξέλεγκτο «εγώ» του στην ανώτερη έννοια του «εμείς». Και κυρίως τον διαπαιδαγωγεί στο πνεύμα του σεβασμού του άλλου και στην αναγκαία τήρηση των ορίων της ελευθερίας του. Μιας ελευθερίας που σύμφωνα με τις αρχές του Γαλλικού Διαφωτισμού θα πρέπει να σταματά εκεί που αρχίζουν να θίγονται τα όρια της ελευθερίας του άλλου.

Είναι λοιπόν εξαιρετικά αναγκαίο πλέον στα σχολεία μας όχι απλώς να έχουμε ένα πλαίσιο κανόνων αλλά και να τους τηρούμε. Είναι όμως ακόμη σημαντικότερο να προσπαθούμε να εξηγούμε στους μαθητές μας το πνεύμα και την φιλοσοφία αυτών των κανόνων αντί να τους επιβάλλουμε εξαναγκαστικά. Τα παιδιά δεν πρέπει απλώς να γνωρίζουν το «τι» αλλά και το «γιατί». Και αυτό το «γιατί» δεν είναι πλέον καθόλου αυτονόητο σε μια εποχή κατάρρευσης των σημαντικότερων ηθικών αξιών του ανθρώπου. Οι κανόνες αυτοί είναι αναγκαίοι για την διαμόρφωση ενός πλαισίου αλληλοσεβασμού και την υγιή συγκρότηση ελεύθερων και υπευθύνων προσωπικοτήτων. Γιατί αν υπάρχει κατά τη γνώμη μου μια «ντροπή της κοινωνίας μας», αυτή δεν είναι άλλη από το γεγονός ότι αποκρύψαμε από τους σημερινούς νέους ότι εκτός από δικαιώματα υπάρχουν και κάποιες υποχρεώσεις.

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη που κατά τη γνώμη μου είναι καθοριστικό. Δεν αρκεί απλώς να έχουμε κανόνες για τα παιδιά, αν δεν είμαστε έτοιμοι να τους τηρήσουμε πρώτα εμείς οι μεγάλοι. Θα χρειαστεί λοιπόν όλοι μαζί, γονείς, εκπαιδευτικοί και μαθητές να συμφωνήσουμε στην αναγκαιότητα ενός πλαισίου κανόνων που θα πρέπει από κοινού να εφαρμόζουμε όχι από φόβο αλλά από αίσθημα ευθύνης. Και αυτό είναι το καλύτερο έμπρακτο μάθημα που μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά μας. Το να τους προσφέρουμε το δικό μας παράδειγμα αντί ενός ακόμη ανιαρού κηρύγματος. Γιατί όπως λέει και Βενιαμίν Φραγκλίνος: «Κανείς δεν διδάσκει καλύτερα από το μυρμήγκι που δε λέει τίποτα».





Αντώνιος Σ. Ψύρης
Φιλόλογος- Ιστορικός
Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής Εκπαίδευσης & Διευθυντής Γυμνασίου Εκπαιδευτηρίων Δούκα