Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος

Για να το πούμε αλλιώς, είναι τόση μεγάλη η ανάγκη των πολιτών να αισθανθούν ότι οι μηχανισμοί αντιπροσώπευσης υπακούουν σε αμεσοδημοκρατικές αρχές, που το ζήτημα της ποιότητας και των προσόντων των εκλεγέντων έρχεται δεύτερο, αν κιόλας ενδιαφέρει καθόλου. Έτσι, η δημοκρατία από μια γιορτή έκφρασης του “λαού για τον λαό” υπάρχει περίπτωση να μετατραπεί σε εφιάλτη για τον λαό από τον ίδιο τον λαό.

Διότι η δημοκρατική πρόκληση, αν είναι περίπλοκη, είναι ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο: οφείλει να συνδυάσει σε πλήρη ισορροπία δύο βασικές προϋποθέσεις που δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι μπορούν πάντα να συνυπάρξουν αρμονικά. Από την μία, πρέπει να εκπληρωθεί η θεμελιώδης συνθήκη κάθε δημοκρατικής πολιτείας που έχει να κάνει με την ελεύθερη έκφραση της λαϊκής βούλησης, μέσα από όσο γίνεται πιο αναλογικούς τρόπους αντιπροσώπευσής της. Και από την άλλη, με δεδομένο τον υψηλότατο βαθμό τεχνογνωσίας που απαιτεί η διακυβέρνηση των σύγχρονων κρατών και των δημόσιων θεσμών τους, υπάρχει απόλυτη ανάγκη η ευθύνη αυτή να βαραίνει ικανούς, ηθικούς και αποτελεσματικούς κυβερνήτες, με υψηλή αίσθηση του καθήκοντος. Πώς άραγε συνδυάζονται όλα αυτά, ταυτόχρονα; Πως διασφαλίζεται, με άλλα λόγια, ότι η δημοκρατική φαντασίωση δεν θα πνίξει την πραγματικότητα και την αποτελεσματική διαχείρισή της;

Πάνω σε αυτή τη δύσκολη συνύπαρξη είναι άλλωστε που χτίστηκε εν μέρει και η αντιπαράθεση Αριστεράς και Δεξιάς, ήδη από την γαλλική επανάσταση, με την πρώτη να προτάσσει απόλυτα την αμεσότητα της αντιπροσώπευσης των “αβράκωτων” ως την πεμπτουσία της δημοκρατίας ενώ την δεύτερη να δίνει την προτεραιότητα στην ηγεσία των αρίστων και την πεφωτισμένη διοίκησή τους. Βεβαίως, τα ιδεολογικά αυτά σχήματα κλήθηκαν έκτοτε πολύ συχνά να αναμετρηθούν με τους ρεαλισμούς της κρατικής διαχείρισης, και εξίσου συχνά βρέθηκαν απλώς να χτυπούν το κεφάλι τους στον τοίχο.

Αβράκωτοι και αγραβάτωτοι

Το πιο χαρακτηριστικό αλλά και τραυματικό παράδειγμα της ελληνικής ιστορίας ήταν η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία το 2015. Ένα μικρό ριζοσπαστικό και αντικαπιταλιστικό κόμμα της Αριστεράς κατάφερε και εκτοξεύτηκε, από μια ειδική συγκυρία που απαντάται σπάνια στην ιστορία, για πρώτη φορά στους κυβερνητικούς θώκους. Για να πείσει για τις ανατρεπτικές προθέσεις της, η Πρώτη Φορά Αριστερά είχε υποσχεθεί ότι δεν θα είναι “σαν τους άλλους”, δηλαδή “το παλιό διεφθαρμένο σύστημα” διότι προερχόταν από μια άλλη, εντελώς διαφορετική “δρακογενιά”, εκφράζοντας υποτίθεται πολύ πιο αυθεντικά τον (αγανακτισμένο) “λαό”. Πολύ σύντομα όμως, ιδίως μετά την κωλοτούμπα της υπογραφής του τρίτου μνημονίου από τους νέους κυβερνώντες, θα διαφαινόταν ότι ο μόνος αντισυστημισμός περιοριζόταν πλέον στα σύμβολα και τα παχιά αλλά κενά λόγια άνευ αντικρύσματος.

Ό,τι είχε απομείνει τελικά από τους σύγχρονους αβράκωτους ήταν ότι δεν φορούσαν γραβάτα. Κατά τα άλλα, αποδεικνύονταν στην πράξη ανεπαρκέστατοι διοικητές και με ανύπαρκτη φαντασία για το πως να πραγματοποιήσουν όσα ευαγγελίζονταν με φανατισμό. Η σύγκρουσή τους με τους καταναγκασμούς της σκληρής πραγματικότητας, μαζί με τον ιό του εθνολαϊκισμού που τους είχε διαποτίσει ολοκληρωτικά, είχε πλέον μετατρέψει τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ σε μια κυβερνητική παράταξη του κυνισμού και της μισαλοδοξίας, δίχως σαφείς ιδεολογικές αρχές αλλά και με ένα βασικό ηθικό μειονέκτημα που το είχαν πάντα τα αριστερά κόμματα αλλά που το διαιωνίζουν και όλοι οι σημερινοί λαϊκιστές: όταν η πραγματικότητα δεν ταιριάζει με τις πολιτικές μας προτεραιότητες, τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα. Βαφτίζουμε το κρέας σε ψάρι και συνεχίζουμε να κοροϊδεύουμε εαυτούς και αλλήλους για το ποιοι είμαστε και τι θέλουμε να κάνουμε στο πέρασμά μας από την δημόσια ζωή του τόπου.

(Ξανα)χτυπώντας το κεφάλι στον τοίχο

Το πρόβλημα με την άγνοια της πραγματικότητας είναι ότι εκείνη παραμένει εκεί έξω, ξεροκέφαλη και επίμονη, όσα κόλπα κι αν προσπαθήσεις να κάνεις για να την προσπεράσεις. Όπως φαίνεται, ένα μέρος του ΣΥΡΙΖΑ, ιδίως εκείνο που εξακολουθεί να ταυτίζεται με την προεδρική παράδοση του απελθόντος Τσίπρα, επιχειρεί σήμερα να ξαναρίξει κουτουλιά στον τοίχο της πραγματικότητας, δίχως να έχει πάρει τα μαθήματα από την προηγούμενη τραυματική πρόσκρουση με τον τοίχο των μνημονιακών χρόνων. Το νέο colpo grosso των προεδρικών έχει σαν σκοπό να εξελίξει το προηγούμενο μοντέλο ηγεσίας επί το ολίγον πιο μεταμοντέρνο, πάντα όμως με σεβασμό σε όσα έκαναν κάποτε τον Τσίπρα “ξεχωριστό” πρωθυπουργό: τη βαθιά άγνοια ακόμη και στοιχειωδών αρχών της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής σκηνής.

Ποιο ήταν, κατά τα άλλα, το βασικό στοιχείο που έκανε τον πρώην πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ να γίνεται συμπαθής σε ένα μη ευκαταφρόνητο μέρος της ελληνικής κοινωνίας: ότι ήταν το γελαστό “αγόρι τους”, αμαθές αλλά επαρκώς θρασύ και καπάτσο για να επιβιώνει όπως όλη η ελληνική κοινωνία, λίγο πολύ, διαστρεβλώνοντας την πραγματικότητα, στρεψοδικώντας όταν ήταν ο αδικών και πουλώντας άλλοτε τζάμπα υπερήφανη αντίσταση στους ισχυρούς και άλλοτε μιζέρια και μοιρολόι για την αδικία που υφίσταται ο ίδιος και η χώρα. Και τι του έλειπε; Η γνώση και τα εργαλεία κατανόησης αναφορικά με τον σύγχρονο κόσμο και τα μεγάλα διακυβεύματα της εποχής, η προσπάθεια της επεξεργασίας θέσεων και της τεκμηρίωσής τους ώστε η ρητορική του να μην καταντά αερολογία, καθώς και η αυτοσυνείδηση για όσα δεν γνώριζε και έπρεπε πρώτα να κατανοήσει σε βάθος, προτού αποπειραθεί να αποφανθεί πομπωδώς. Αντ' αυτού, τα μεγάλα του ελλείμματα τα υποκαθιστούσε με την επικοινωνιακή ελαφρότητα της φθηνής ατάκας ή και της μαγκιάς -αν και αυτό το τελευταίο ήταν συνήθως η ειδικότης άλλων στελεχών στο στενό του κύκλο.

Αυτή ήταν η παράδση του ηγετικού προτύπου που άφησε παρακαταθήκη ο Τσίπρας στο κόμμα, και αυτή είναι που συνεχίζει σήμερα πανάξια ο νέος του πρόεδρος. Ο Στέφανος Κασσελάκης μπορεί μεν να εμφανίστηκε από το πουθενά μια ωραία πρωία, αλλά ούτε ακάλεστος ήρθε ούτε και κάνει κάτι με το οποίο δεν είναι εξοικειωμένοι στο ΣΥΡΙΖΑ. Αντιθέτως, προσαρμόζει σε μια νέα πολιτική κουλτούρα (που δεν είναι πλέον εκείνη των Αγανακτιμένων του αντιμνημονίου) όσα του δίδαξαν με το παράδειγμά τους οι προκάτοχοί του που ήταν κι εκείνοι που επινόησαν τον σύγχρονο ελληνικό εθνολαϊκισμό.

Ο Στέφανος είναι επίσης το καλό παιδί, με το αστραφτερό χαμόγελο που μπορεί να απευθυνθεί αδιαμεσολάβητα στον καθένα μας ξεχωριστά. Στην γιαγιά που της χαϊδεύει το χέρι με τρυφερότητα, στον ντηλιβερά που τον ακούει με “ενσυναίσθηση” όταν φέρνει τις πίτσες, στη νοικοκυρά που της δίνει το προσωπικό του (καρτο)κινητό για να τον καλέσει όποτε θέλει, σε παιδιά ΑΜΕΑ και τους εκπαιδευτικούς τους για πως να αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους, εντέλει σε όλους τους καθημερινούς ανθρώπους και γενικώς σε όλους τους φόλοουερς των κοινωνικών του δικτύων διότι αυτοί είναι ο δικός του “λαός”. Δεν πρόκειται για κάτι άλλο, λοιπόν, παρά για έναν αναβαθμισμένο Τσίπρα, απλώς με καλύτερη “κάμερα για φωτογραφίες” και ευκολότερη πρόσβαση στα “σόσιαλ”. Και μόλις ξύσεις λίγο την επιφάνεια, ανακαλύπτεις την ίδια ανεπάρκεια, την ίδια έλλειψη αυτογνωσίας, το ίδιο θράσσος, τον ίδιο αρχηγισμό, την ίδια άγνοια της πραγματικότητας, και κυρίως τις ίδιες εσωκομματικές συμμαχίες, με τα ίδια πρόσωπα και με το ίδιο λαϊκιστικό υπόβαθρο.

Δεν έχουμε συνεπώς να κάνουμε εδώ με την “μεταπολιτική” ή κάποια νέα εκδοχή πολιτικής αλλά με έναν παμπάλαιο εκφυλισμό της: την αντι-πολιτική, εκείνη δηλαδή την μέθοδο που επιλέγουν όλοι οι λαϊκιστές είτε για να διατυπώσουν δημόσιο λόγο είτε για να ασκήσουν την διακυβέρνηση αν τυχόν ατυχήσουν... να την πάρουν. Μια μέθοδο που στηρίζεται στην απέραντη γενικολογία, τον στόμφο, την ψευδοευαισθησία, τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις και τα άλλα λόγια να αγαπιόμαστε διότι απλούστατα αγνοούν παντελώς τι πρέπει να κάνουν στην πράξη για να λύσουν τα πραγματικά προβλήματα της κοινωνίας και του κράτους. Κι επειδή έχουμε ήδη δει το έργο αυτό την προηγούμενη δεκαετία, ξέρουμε καλά και πως καταλήγει.

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και Αντιπρόεδρος του Παρατηρητηρίου για τη Διδασκαλία της Ιστορίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης