Ξενοφών Ι. Κοντιάδης

Περιορίζεται το κρίσιμο πρόβλημα μόνο στην κακομεταχείριση των ζώων ή τίθενται ευρύτερα ζητήματα; Είναι ανεκτή η αντιμετώπισή τους ως αντικειμένων ή ως απλών μέσων για την εξυπηρέτηση των σκοπών μας; Στο βραβευμένο βιβλίο «Ζωόπολις - Μια πολιτική θεωρία για τα δικαιώματα των ζώων» των Sue Donaldson και Will Kymlicka (εκδ. Πόλις, 2021) η σχετική συζήτηση μετατοπίζεται από το πεδίο της ηθικής σε εκείνα της πολιτικής και του δικαίου, εστιάζοντας σε συγκεκριμένες υποχρεώσεις απέναντι στα ζώα. Από τη μία πλευρά, τα εξημερωμένα ζώα υποστηρίζεται ότι μπορούμε να τα βλέπουμε ως «συμπολίτες μας», ως μέλη των μεικτών κοινωνιών που απαρτίζονται από ανθρώπους και ζώα. Από την άλλη πλευρά, τα ζώα της άγριας φύσης δικαιούνται προστασία απέναντι στην εισβολή και τις ποικίλες απειλές του αυτοκαθορισμού τους.

Είναι δυνατή μια αλλαγή παραδείγματος ώστε να ξεπεραστεί η ανθρωποκεντρική πρόσληψη του Συνταγματικού Δικαίου, που τοποθετεί την αξία του ανθρώπου στο επίκεντρο των δικαιωμάτων; Καθώς τα δικαιώματα των ζώων βρίσκουν σταδιακά τη θέση τους στα Συντάγματα, νέα ερωτήματα ανακύπτουν για τον τρόπο με τον οποίο τα ζώα μπορούν να θεωρηθούν υποκείμενα δικαίου. Συντελείται μήπως μια αλλαγή στη συνταγματική θεωρία ώστε να διευρυνθεί η έννοια της αξιοπρέπειας και να καταστούν τα ζώα υποκείμενα δικαιωμάτων και όχι απλώς αντικείμενα προστασίας, αξιώνοντας τις εγγυήσεις του συνταγματισμού;

Τα τελευταία χρόνια η αναγνώριση δικαιωμάτων των ζώων βρίσκεται στο προσκήνιο της εξέλιξης του δικαίου. Στην Ελλάδα είμαστε αρκετά πίσω στη συζήτηση αυτή. Η «Ζωόπολις» θέτει νέα ερωτήματα για τη θέση των ζώων στις κοινωνίες μας, τη θέση των κατοικιδίων, των άγριων ζώων, αλλά και των ζώων που μοιράζονται τις πόλεις μας. Μπορεί η προστασία των ζώων να διευρυνθεί ώστε εκτός από αρνητικά να συμπεριλάβει και θετικά δικαιώματα; Η εξέλιξη της θέσης των ζώων σε μια συνταγματική δημοκρατία συναρτάται με τον τρόπο με τον οποίο μια πολιτική κοινωνία αντιμετωπίζει τους πιο ευάλωτους και θέτει σε επανεξέταση αντιλήψεις για την αυτονομία της επιλογής και τον αυτοκαθορισμό.

Η ιδιότητα του πολίτη αφορά τη σχέση υποκειμένων μεταξύ τους, αλλά και με το κυρίαρχο κράτος, με επίκεντρο την ελευθερία, την ισότητα, τα όριά τους, καθώς και τις υποχρεώσεις κάθε πλευράς. Δεν είναι εύκολη η εφαρμογή αυτής της θεωρίας δικαιωμάτων στα ζώα, όμως στο βιβλίο οι συγγραφείς προσεγγίζουν αριστοτεχνικά τη σχέση δικαιωμάτων και υπευθυνότητας καλώντας μας να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει η ιδιότητα του πολίτη σήμερα. Ετσι, το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί από δύο οπτικές. Μια ανάγνωση για τα δικαιώματα των ζώων και μια για τον τρόπο πρόσληψης της ιδιότητας του πολίτη στη σύγχρονη δημοκρατία.

Η «Ζωόπολις» αποτελεί πράγματι ένα μεγάλο διανοητικό επίτευγμα, προσιτό σε κάθε σκεπτόμενο αναγνώστη, το οποίο μπορεί να μεταβάλει ευρύτερα τις αντιλήψεις μας για τη σχέση του ανθρώπου με τα ζώα και τη φύση. Πώς μπορεί να θεμελιωθεί αυτή η σχέση σε νέες βάσεις; Δεν αρκεί να μιλάμε πλέον για υπεράσπιση των ζώων από την ανθρώπινη βία, αλλά χρειάζεται ένας βαθύτερος αναστοχασμός για τον επανακαθορισμό της σχέσης ανθρώπων και ζώων. Οπως γράφουν οι συγγραφείς, «ευτυχώς, οι περισσότερες ζωικές κοινότητες δεν διατηρούν λεπτομερή διαγενεακά αρχεία για την καταχρηστική μεταχείρισή τους από τους ανθρώπους».