Ο πρώην υπουργός Παιδείας Αριστείδης Μπαλτάς στη Βουλή για την αριστεία

O πρώην υπουργός Παιδείας Αριστείδης Μπαλτάς, σε συνεδρίαση της Επιτροπής για την αναθεώρηση του Συντάγματος επανήλθε στο προσφιλές του θέμα για το τι σημαίνει αριστεία, κάνοντας σχετική ανάλυση.

Η τοποθέτηση είναι η εξής: Υπό μία έννοια νοιώθω εξαιρετικά υπερήφανος, που στην πρώτη ιστορικά παρέμβασή μου, προσωπικά τουλάχιστον, στη Βουλή, η λέξη «αριστεία» που χρησιμοποίησα με τη φράση -την παρεφθαρμένη απολύτως, κοιτάξτε στα Πρακτικά- δήθεν «η αριστεία είναι ρετσινιά» κι αυτή η λέξη έχει γίνει κοινός τόπος και ευτυχώς έχει αντιστραφεί πλήρως το περιεχόμενό της και οι χρήστες αυτή τη στιγμή της λέξης τη χρησιμοποιούν ειρωνικά απέναντι στους –εντός εισαγωγικών- «αρίστους» που περιενδύονται περηφάνια κ.λπ., για να μας δείξουν ότι όλοι οι υπόλοιποι δεν είναι εξίσου άριστοι με εκείνους.

Ας δούμε, λοιπόν, τι σημαίνει αριστεία.

Είναι αφιερωμένο ειδικά στον Αδ. Γεωργιάδη που του αρέσουν πολύ τα αρχαία.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, συνοπτικά και μέχρι παρεξηγήσεως.

Η αριστεία, παρ’ αρχαίοις, ήταν προφανώς συνδεδεμένη με την ανδρεία.

Ανδρεία στη μάχη ήταν το απόλυτο συνοδευτικό της λέξης «αριστεία».

Η αριστεία με αυτή την έννοια πήγαινε μαζί με την ευγενική καταγωγή, όπως λέει η λέξη. Άρα, η αριστεία συνδέονταν με το κάλλιστον γένος, τον κληρονόμο ενός ονόματος και άρα, από εκεί και πέρα, όποιος στη μάχη δεν ήταν εντάξει σε σχέση με την κληρονομιά του ονόματος, ήταν απολύτως εξοβελιστέος.

Από εκεί και πέρα, με αυτήν την έννοια δεν ήταν η αριστεία έπαθλο ανταγωνισμού. Μπορεί ο ανταγωνισμός, παραδείγματος χάριν στους Ολυμπιακούς Αγώνες με τον κότινο να είχε τη σημασία του, αλλά ταυτοχρόνως παρ’ αρχαίοις και ειδικά με τον Φίλιππο Β΄ τον Μακεδόνα, η συλλογή κότινων -επιτρέψτε μου τον πληθυντικό- σε διάφορα πράγματα, όπως το ότι γέννησε γιο, ότι κέρδισε στους Ολυμπιακούς το άρμα του κ.ο.κ., μπορούσε να συνιστά για τον ίδιο ύβρη και να πρέπει να θυσιάσει στους θεούς για να μην υπερβεί αυτή η ύβρις τα δεδομένα της εποχής.

Από εκεί και πέρα –δεύτερο σημείο- η αριστεία μέσω του αραρίσκω είναι συνδεδεμένη με την αρετή.

Και όταν μιλάμε για αρετή, ας πάρουμε τα συμφραζόμενά της, παρ’ αρχαίοις πάντα, μεγαλοψυχία, καλλιέργεια της ψυχής κατά Πλάτωνα και κατά Αριστοτέλη, και άρα πράγματα που δεν αφορούν πάλι τον ανταγωνισμό.

Διάπλαση της ψυχής θα ήθελε ο Πλάτων εν προκειμένω, μόρφωση και καλλιέργεια.

Και αν θέλετε πάλι ένα ρητό, η εν λόγω, ας πούμε, επίτευξη σε πρώτο επίπεδο αυτής της καλλιέργειας ήταν ο όρκος των Αθηναίων εφήβων, που μαθαίναμε στο σχολείο κάποτε απ’ έξω, του οποίου οι δύο πρώτοι στίχοι είναι «Ου καταισχυνώ τα όπλα τα ιερά, ουδ’ εγκαταλείψω τον παραστάτην ότω αν στοιχήσω».

Δηλαδή, δεν βεβηλώνω τα όπλα της πόλης και ταυτόχρονα, με την ίδια έμφαση δεν εγκαταλείπω τον διπλανό, τον σύντροφο, τον παραστάτη, τον συμμαχητή, τον συνάδελφο κ.ο.κ. όσο κι αν μου στοιχίσει προσωπικά.

Δηλαδή με αυτήν την έννοια η αριστεία, όπως αποτυπώνεται άριστα βεβαίως στον όρκο των Αθηναίων εφήβων, είναι πάλι κοινωνική αρετή και όχι προϊόν ανταγωνισμού.

Πώς διαπλάθεται ο άνθρωπος κατά Πλάτωνα; Πώς φτιάχνεται η ψυχή του, ώστε να μπορεί να αντέξει τα δύσκολα, αυτά που βάζει ο όρκος των Αθηναίων εφήβων;

Εδώ θα μου επιτρέψετε να παραπέμψω στον Πίνδαρο σε μια διάλεκτο λίγο δωρική: «γένοι, οίος εσσί μαθών», δηλαδή μάθε παιδί μου να γίνεσαι αυτός που είσαι, βρες δασκάλους που θα σε μάθουν να γίνεσαι αυτός που είσαι, γιατί μόνον εσύ αν γίνεις αυτός που είσαι μπορείς να προσφέρεις όσα πρέπει να προσφέρεις στον διπλανό σου, στον συνάνθρωπό σου, στον συμμαχητή σου, στην κοινωνία σου.

Και αν είναι για τους δασκάλους κάτι, αυτή πρέπει να είναι η δική τους αρχή, δηλαδή να διαπλάθουν τους ανθρώπους, έτσι ώστε ο καθένας και η καθεμιά να αναδείξουν τα δικά τους ταλέντα και να γίνουν αυτοί που είναι και με αυτήν την έννοια να προκόψει ολόκληρη η κοινωνία.

Και άρα, αν θέλετε περιεχόμενα σπουδών και επί της ουσίας κουβέντα για το τι σημαίνει δημόσιο πανεπιστήμιο, να ξαναπάρουμε αυτήν την αρχή, να αρχίσουμε από αυτήν, να δούμε τι θα πει δάσκαλος και σιγά-σιγά να μπούμε στα περιεχόμενα, από εκεί στα πτυχία και τον δημόσιο χαρακτήρα τους και από εκεί, αν θέλετε, στα υπόλοιπα δύσκολα τού τι σημαίνει πανεπιστημιακή εκπαίδευση σήμερα.