Παραπήγματα και πολυκατοικίες

Η έλευση του προσφυγικού πληθυσμού το 1922 στην Αθήνα μετέβαλε ως γνωστόν τη φυσιογνωμία της πόλης και διεύρυνε την έκταση της. Η στέγαση ενός τόσου μεγάλου αριθμού ανθρώπων και η εξασφάλιση των στοιχειωδών συνθηκών διαβίωσης τους υπήρξε πρόβλημα και ζητούμενο για μία χώρα περιορισμένων οικονομικών δυνατοτήτων όπως η Ελλάδα.

Η αντικατάσταση των πρόχειρων καταλυμάτων από κατοικίες συνέβη σταδιακά και οι ρυθμοί της εξαρτήθηκαν από αντικειμενικούς παράγοντες όπως: η καταβολή των πολεμικών αποζημιώσεων του α παγκοσμίου πολέμου από τους οφειλέτες, τα εξωτερικά δάνεια που έλαβε η χώρα αμέσως μετά την Καταστροφή, η πορεία του προγράμματος ανόρθωσης της ελληνικής οικονομίας στο β μισό της δεκαετίας του ’20, η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων κατά τη διαδικασία αποκατάστασης των προσφύγων από την αρμόδια επιτροπή κ.α.

Η όποια αργοπορία σημειώθηκε παρήγε άμεσα πολιτικά αποτελέσματα, έγινε αιτία αμφισβήτησης του πολιτικού προσωπικού που διαχειριζόταν το θέμα και οδήγησε τους κατοίκους των οικισμών με τα παραπήγματα σε πολιτική ριζοσπαστικοποίηση με τη συντριπτική πλειοψηφία τους να στρέφεται προς τα αριστερά.

Το πολεοδομικό συγκρότημα Αθήνας-Πειραιά διέθετε περί τους 50 προσφυγικούς οικισμούς. Την περίοδο της Κατοχής οι περισσότεροι εξ αυτών μετατράπηκαν σε θύλακες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Και όπως ήταν φυσικό ενεπλάκησαν λίγο αργότερα και στην πρώτη εμφύλια σύγκρουση που έλαβε χώρα στους δρόμους της Αθήνας τον Δεκέμβριο του 1944. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 οι προσφυγικοί οικισμοί εξελίχθηκαν σε πολιτικά προπύργια της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ).

Στις αρχές του ’60 η κυβέρνηση Κ. Καραμανλή προχώρησε στην εφαρμογή μίας σειράς μέτρων με στόχο την κατάργηση των παραπηγμάτων και την αντικατάσταση τους από πολυκατοικίες με προφανές πολιτικό κίνητρο. Η διαδικασία υλοποίησης δεν συνέβη χωρίς προβλήματα ή εξ αριστερών αντιδράσεις με χαρακτηριστικότερη την περίπτωση της Δραπετσώνας (απ’ όπου και το περίφημο ομώνυμο τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη).

Η άνοδος στην εξουσία της κεντρώας κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου (το 1963) επιτάχυνε τα πράγματα. Το φιλολαϊκό σύνθημα «θάνατος στην παράγκα» έκαμψε και τις τελευταίες αντιρρήσεις και με δεδομένη την ανυπαρξία εναλλακτικής πρότασης επί του στεγαστικού από την πλευρά της αριστεράς, ο πληθυσμός των προσφυγικών οικισμών μετακινήθηκε πρόθυμα σε πολυκατοικίες στις γύρω περιοχές.

Σύντομα, συνοικίες όπως το Δουργούτι (Νέος Κόσμος) άλλαξαν φυσιογνωμία. Άλλες, όπως ο Ασύρματος (πάνω από τον οποίο πέρασε ο περιφερειακός του Φιλοπάππου) και το Πολύγωνο ή Περδικάρι (που μετατράπηκε σε γέφυρα Μουστοξύδη) σβήστηκαν από τον χάρτη, διαγράφοντας από την εμπειρία και τη μνήμη της πρωτεύουσας την πάλαι ποτέ ύπαρξη παραγκουπόλεων.

Πηγές - Βιβλιογραφία:
-Αρχείο τύπου της Βουλής των Ελλήνων, εφημερίδες 1960-1965.
-Βερβενιώτη Τασούλα, «Η Μαγική Πόλη, η Συνοικία το Όνειρο και ο Συνοικισμός Πολυγώνου: Της σιωπής και της λήθης», στο free press «Park Fables», Fast Forward Festival 5, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση, Μάιος 2018.
-Μυωφά Νικολίνα-Παπαδιάς Ευάγγελος, «Η εξέλιξη της γειτονιάς Δουργούτι στο Νέο Κόσμο από το 1922 έως σήμερα», στο athenssocialatlas.gr, Νοέμβριος 2016.