Από το πυργάκι του Ρουφ της Αμαλίας μέχρι τη σημερινή λεωφόρο Πέτρου Ράλλη…
Μνήμες όπως τα παγωτά ΑΣΤΥ, οι βιομηχανικοί ανεμιστήρες τύπου ΑΝΕΜΟΣ της ΕΛΒΗΜΑ και τα νήματα ΒΙΕΡ διηγούνται τη δική τους ιστορία, με βάση το αρχειακό υλικό του Ιστορικού Αρχείου ΠΙΟΠ και με τη βοήθεια του αρχειονόμου-βιβλιοθηκονόμου Δημήτρη Ραμαντάνογλου.
Γ. Κ. Καρατζάς
Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) είναι πλέον μετά και την εγκατάσταση και λειτουργία του Ιστορικού Αρχείου του ένας ενεργός πολίτης του Ταύρου- μιας περιοχής που συγκεντρώνει ένα μεγάλο μέρος της βιομηχανικής ιστορίας της πρωτεύουσας.
Πιο συγκεκριμένα, το Ιστορικό Αρχείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς έχει ενσωματώσει και διατηρεί τα ιστορικά αρχεία τραπεζών τις οποίες απορρόφησε ο Όμιλος Πειραιώς, καθώς και αρχεία σημαντικών οργανισμών και εταιρειών που συνδέθηκαν μαζί τους. Με τον τρόπο αυτό, συμβάλλει στην τεκμηρίωση και μελέτη της ελληνικής οικονομικής ιστορίας του 20ού αιώνα, αγροτικής, βιομηχανικής και τραπεζικής, καθώς και παραμέτρων της κοινωνικής ιστορίας της περιόδου.
Το ΠΙΟΠ και το Ιστορικό Αρχείο του έχουν επιλέξει να λειτουργούν με εξωστρέφεια οργανώνοντας δράσεις και αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες που κρατούν ζωντανή την συλλογική μνήμη και για την ίδια την περιοχή του Ταύρου. Μια από αυτές τις πρωτοβουλίες είναι και οι Περίπατοι. Πιο συγκεκριμένα, το ΠΙΟΠ οργανώνει τον τέταρτο πολιτιστικό περίπατο στην ευρύτερη περιοχή του Ταύρου, την Πέμπτη 11 Ιουλίου (ώρες 18:30-20:30), με σημείο συνάντησης το κτήριο του Ιστορικού Αρχείου ΠΙΟΠ.
Στο σχετικό ενημερωτικό σημείωμα διαβάζουμε: «Από το πυργάκι του Ρουφ της Αμαλίας μέχρι τη σημερινή λεωφόρο Πέτρου Ράλλη, κτηριακά κελύφη της περιόδου της οικονομικής ανασυγκρότησης της χώρας (1946-1960) που διασώζονται στην περιοχή “ζωντανεύουν” μέσα από αρχειακές πηγές και αφηγήσεις.
Μνήμες όπως τα παγωτά ΑΣΤΥ, οι βιομηχανικοί ανεμιστήρες τύπου ΑΝΕΜΟΣ της ΕΛΒΗΜΑ και τα νήματα ΒΙΕΡ διηγούνται τη δική τους ιστορία. Με βάση το αρχειακό υλικό του Ιστορικού Αρχείου ΠΙΟΠ και με τη βοήθεια του αρχειονόμου-βιβλιοθηκονόμου Δημήτρη Ραμαντάνογλου, οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν την περιοχή και την οικονομική ιστορία της. Θα ανακαλύψουν πώς ο “μέσος χώρος” ανάμεσα σε Αθήνα και Πειραιά, μια αγροτική περιοχή Μικρασιατών προσφύγων, μετατράπηκε τις δεκαετίες του ‘50 και του ‘60 σε κέντρο βιομηχανικής ανάπτυξης βυρσοδεψίας, επεξεργασίας δερμάτων, κεραμοποιίας, χυμοποιίας, ηλεκτροκινητήρων κ.ά».
Κλείσιμο
Λεπτομέρειες για την συμμετοχή σας: http://www.piop.gr/el/Activities/ekdiloseis-mouseia/IA-politistikoi-peripatoi-tayros-072019.aspx
Η ομάδα του ΠΙΟΠ και του Ιστορικού Αρχείου είχε την καλοσύνη να μας δώσει ένα πλήρη οδηγό για τα βιομηχανικά μνημεία που λειτουργούν με τον τρόπο τους ως πρωταγωνιστές στους περιπάτους.
ΚΡΟΝΟΣ
ένα βιομηχανικό κτήριο σε επανάχρηση
Ανάμεσα στις οδούς Μακεδονίας, Λεωφόρου Ειρήνης (πρώην Πύργου Αμαλίας) και Δωρίδος, περιοχή Εσταυρωμένου
Έως τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, η θέση Ρουφ (Ταμπάκικα Πεντεδέκα) στην περιοχή Νέα Σφαγεία του Δήμου Αθηναίων ήταν αγροτική. Το 1949, o Παρασκευάς Γεωργίου Παπαχρήστου αγόρασε οικόπεδο 4.125μ2 περικλειόμενο από τις οδούς Μακεδονίας, Πύργου Αμαλίας (λεωφ. Ειρήνης) και Δωρίδος, όπου ανήγειρε βιομηχανική μονάδα ζαχαρωδών προϊόντων και χυμών εσπεριδοειδών με την επωνυμία ΚΡΟΝΟΣ, η οποία συνδέθηκε με το ζαχαροπλαστείο Διεθνές της Αθήνας. Ο ιδιοκτήτης κηρύχθηκε σε πτώχευση το 1961: το εργοστάσιο και ο εξοπλισμός του κατασχέθηκαν υπέρ της Αγροτικής Τραπέζης της Ελλάδος (ΑΤΕ).
Έως το 1988 διατηρούνταν ο υδατόπυργος, η καμινάδα και το θυρωρείο της μονάδας. Το κτήριο χρησιμοποιήθηκε από την ΑΤΕ ως Χημείο, αποθήκη γεωργικών εφοδίων και αναλωσίμων και για τη στέγαση του Ιστορικού Αρχείου της. Στη συμβολή Ειρήνης και Μακεδονίας κατασκευάστηκε, το 2009, κατάστημα της ΑΤΕ. Με την απορρόφηση της τελευταίας από τον Όμιλο Πειραιώς και απόφαση του Ομίλου να στεγαστεί στο συγκρότημα το Ιστορικό Αρχείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, ολοκληρώθηκαν το 2013 οι αναγκαίες εργασίες για τη μετατροπή του σε χώρο με σύγχρονες συνθήκες φύλαξης αρχείων και όλες τις λειτουργίες ώστε να απευθύνεται σε πολλαπλές ομάδες κοινού, αποσκοπώντας και στην αναβάθμιση της περιοχής, ως νέος ερευνητικός και πολιτιστικός πόλος.
Πηγές:
Ι.Α. ΠΙΟΠ, Αρχείο ΑΤΕ – Συμβολαιογραφικό αρχείο Μ. Ι. Βαμβακά - Νικ. Σιδέρης, Η ελληνική βιομηχανία: Βιομηχανική παραγωγή και αξία αυτής κατά τα έτη 1953 και 1954, Αθήναι 1955
Αθηναϊκή Βιομηχανική Εταιρεία Καπλαμάδων Α.Β.Ε.Κ. Α.Ε.
Λεωφόρος Ειρήνης 18 (πρώην οδός Πύργου Αμαλίας 26) αριστερά της πλατείας Λαού, περιοχή Παναγίας Πλατάνας, οικισμός περιβολιών, Κάτω Λόχα.
Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1950 από τον Παναγιώτη Ιωαννίδη (γεννήθηκε το 1900 στην Αττάλεια) και την οικογένεια Βαράγκη. Ο Σάββας Ιωαννίδης, πατέρας του Π. Ιωαννίδη, γεννήθηκε στην Κύπρο και εργάστηκε στην Αττάλεια, όπου παντρεύτηκε την Αναστασία Κουγιουμτζλόγλου, η οικογένεια της οποίας ασχολούνταν με δασικές εργασίες και εμπόριο ξυλείας. Ο Σάββας Ιωαννίδης έχασε τη ζωή του κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή και η σύζυγός του κατέφυγε στην Αθήνα με τα τρία τους παιδιά.
Ο εξοπλισμός της μονάδας περιλάμβανε το 1959, σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Χρηματοδοτήσεως Οικονομικής Αναπτύξεως (ΟΧΟΑ), μηχανή μαχαίρι κοπής καπλαμάδων, τρία αυτόματα ακονιστήρια, τόρνο κοπής καπλαμάδων, πετρελαιομηχανή GENERAL 136 HP, οριζόντιο ατμολέβητα, γερανογέφυρες 7 και 3 τόνων, δύο ηλεκτρικές κεντρόφυγες αντλίες, πριονοκορδέλα BRENTA. Διέθετε εγκαταστάσεις τσιμεντοδεξαμενών, ξηραντήριο και γερανογέφυρα.
Περιοχή Παναγίας Πλατάνας οικισμός περιβολιών, Κάτω Λόχα, οικοπεδικός συνεταιρισμός Άγιος Ιωάννης ο Ταύρος.
Η περίληψη πορίσματος ειδικής Επιτροπής της 23.11.1948, η οποία συστάθηκε τον Οκτώβριο του 1948 από την ECA, σημείωνε την εγγύτητα της αγελαδοτροφίας στο κέντρο Αθηνών, με το 90% του αγελαδινού γάλακτος που καταναλωνόταν να παράγεται σε ακτίνα 25 χιλιομέτρων από το κέντρο της πόλης.
Ο συνεταιρισμός Αναπαραγωγής Αγελάδων και Πωλήσεως Γάλακτος Αγελαδοτρόφων Αγίας Άννης Ρέντη «Ο Άγιος Μόδεστος», μέλος της Ενώσεως Αγελαδοτροφικών Συνεταιρισμών Αττικής, το 1954 είχε 97 μέλη, 1.010 αγελάδες, 257 μοσχίδες, και 36 ταύρους. Ήταν τέταρτος σε αριθμό μελών ακολουθώντας τους πρωτοβάθμιους συνεταιρισμούς Μενιδίου με 290 μέλη, Αττικής με 254 μέλη και Θηβών με 98 μέλη.
Ο συνεταιρισμός Αγίας Άννης Ρέντη προσκόμιζε στο εργοστάσιο ΑΣΤΥ από 1-08.08.1954 1.650 (τόνους) γάλακτος, ακολουθώντας τον πρωτοβάθμιο συνεταιρισμό Αττικής με 6.180 (τόνους) γάλακτος. Η Καλλιθέα την ίδια περίοδο εισέφερε 1.370 (τόνους) γάλακτος.
Το 1965 οι εργασίες του συνεταιρισμού περιορίστηκαν εξαιτίας της απομάκρυνσης των βουστασίων των συνεταίρων με αποφάσεις του Δημοσίου από την περιοχή των Αθηνών.
Πηγές:
Ι.Α. ΠΙΟΠ, Αρχείο ΚΕΔ, Αρχείο ΑΤΕ
Δ.ΕΠ.Ε.Κ.Ε.Π. Μοσχάτου Γραφικές Τέχνες (2000) Αναμνηστικό Λεύκωμα 1920-1960 Τόμος I : Η Ιστορία του Μοσχάτου μέσα από 97 Σπάνιες Φωτογραφίες.
Ανώνυμος Εταιρεία Βιομηχανίας Ερίου "Β.Ι.Ε.Ρ. Α.Ε."
Δωρίδος 18-20, σήμερα στεγάζεται η Εταιρία Συστατικών Τροφίμων – Ειδών Διατροφής ΠΟΛΥΣΟΝΣ Ε.Π.Ε.
Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1950 (ΦΕΚ ΔΑΕ 94/23.03.1950) με έδρα στην Αθήνα από τους Κωνσταντίνο Γκαραβέλα, Λεωνίδα Αποστολόπουλο, Ευάγγελο Ζανίδη, Θεόδωρο Ζ. Παπαντελή, Δημήτριο Ατσαβέ, Ερρίκο Καπουάνα, Ιωάννη Αναγνωστίδη και Αντώνιο Καρυστινάκη. Διατηρούσε νεόδμητο ιδιόκτητο εργοστάσιο «εφωδιασμένον με τελευταίου τύπου μηχανήματα Βελγικής προελεύσεως και ασχολείται με την κατασκευήν εριοκλωστών. Αρχικός σκοπός της ιδρύσεως ταύτης ήτο κυρίως ο εφοδιασμός δι’ εριονημάτων του εν Βόλω υφαντουργείου ΛΕΒΙΑΘΑΝ Αφών Μουρτζούκου». Απασχολούσε 52 εργάτες και 16 υπαλλήλους και τεχνίτες. Κατάσταση του έμμισθου προσωπικού του 1958 εμφανίζει 18 άτομα. Σε πίνακα ανάλυσης προσωπικού της τριετίας 1955-1957 παρατηρείται η αυξημένη αναλογία 45 περίπου αρρένων έναντι 16 γυναικών ανά έτος.
Ο Γεώργιος Ιωάννου Καβάλης γεννήθηκε στο Καραμπουρνού της Μικράς Ασίας το 1907 κι απέκτησε την ειδικότητα του πρακτικού μηχανικού. Ίδρυσε το πρώτο εργοστάσιο κεραμικών στο Ηράκλειο Κρήτης το 1932 χρησιμοποιώντας για πρώτη ύλη κόκκινους κρητικούς αργίλους. Μετά την Κατοχή απέκτησε μεταλλευτικά δικαιώματα στη Μήλο για την προμήθεια λευκής αργίλου που αξιοποιούσε στην παραγωγή επιτραπέζιων κεραμικών. Τότε υιοθετείται η επωνυμία ΜΙΝΩΪΚΗ και το σήμα της εταιρείας που απεικονίζει την Παριζιάνα της Κνωσού. Το 1956, ο ιδρυτής επιχείρησε να επεκτείνει την παραγωγή στα πλακάκια υγιεινής με την αγορά οικοπέδου και την ανέγερση δεύτερου εργοστασίου στο Ρουφ σε οικόπεδο 9.538 τ.μ. Η εταιρεία θεωρούνταν στα τέλη της δεκαετίας του 1950 από τις καλύτερες στο είδος της διαθέτοντας με επιτυχία επιτραπέζια σκεύη στην εσωτερική αγορά. Τα μηχανήματά της, σε σχέδια του ίδιου του δημιουργού της, με λίγες μόνον εξαιρέσεις, ήταν εξολοκλήρου ελληνικής κατασκευής. Το 1962 ξεκίνησε πρώτη στην Ελλάδα την οργανωμένη παραγωγή πορσελάνης στο εργοστάσιο Ηρακλείου, χρησιμοποιώντας την επωνυμία ΚΑΝΤΙΑ. Το 1980 ίδρυσε μονάδα πορσελάνης στη ΒΙ.ΠΕ. Ηρακλείου που εξήγανε τα προϊόντα της σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες με το σήμα CANDIA ΠΟΡΣΕΛΑΝΗ.
ΕΛ.Β.Η.Μ.Α. Ελληνική Βιομηχανία Ηλεκτροκινητήρων Μιχαήλ Ανδρούτσος και Σπυρίδων Ασλάνης
Πέτρου Ράλλη 9
Μετά τον Πόλεμο η αυξημένη ζήτηση των παραγόμενων εμπορευμάτων και η πρόβλεψη εξηλεκτρισμού οδήγησαν στη μεταστέγαση της μονάδας από την Αθήνα στην οδό Πέτρου Ράλλη 9, όπου αναλάμβανε την κατασκευή ηλεκτροκινητήρων, ανεμιστήρων, εξαεριστήρων, κεντρόφυγων γεννητριών, σειρήνων εργοστασίων και συναγερμού. Από το 1939 παρήγαγε, σύμφωνα με το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας υπ’ αριθ. 8518, τυποποιημένους βιομηχανικούς ανεμιστήρες ΑΝΕΜΟΣ. Το σχέδιο του εργοστασίου συντάχθηκε από τον αρχιτέκτονα Ν. Κυρίου. Από το 1950 «η πραγματοποιηθείσα καταπληκτική εξέλιξις της επιχειρήσεως έφερε αυτήν εις τα επίπεδα Βιομηχανικών κολοσσών του εξωτερικού». Σε αυτό το περιβάλλον αναφέρεται η υπογραφή σύμβασης με την ελβετική ΕΡΛΙΚΟΝ για την παραγωγή στην Ελλάδα Τρόλλευ-μπας. Η ΕΛΒΗΜΑ λειτουργούσε ως πρότυπο για επισκέψεις σπουδαστών ανώτατων και μέσων τεχνικών σχολών, όπως το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείου, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθώς και Σχολές Μηχανικών. Το εργοστάσιο διέκοψε τη λειτουργία του το 1967.
Πηγές:
Ι.Α. ΠΙΟΠ, Αρχείο ΚΕΔ, Αρχείο ΕΤΒΑ
Ανώνυμος Εταιρία Χημικής Βιομηχανίας Α.Ε.Χ.Β.
Ορφέως 111
Η Ανώνυμος Εταιρία Χημικής Βιομηχανίας Α.Ε.Χ.Β. ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1924, με σκοπό «πάσα εργασία σχετιζομένη προς επεξεργασίαν οστών και δερμάτων και εμπορίαν των προϊόντων αυτών, ως και άλλων χημικών προϊόντων». Διατηρούσε ιδιόκτητο εργοστάσιο επί των οδών Ορφέως Πέτρου Ράλλη και αγροτικής οδού σε οικόπεδο 35.287 τ.μ. (τέρμα οδού Ορφέως) και ασχολούνταν με τη βιομηχανία χημικών προϊόντων, «οστεόκολλας, φυτοκαρμπόν (αποχρωστικής ύλης) και των προϊόντων αυτών, λιπάσματα χημικά, οργανικά λιπάσματα, καλλυντικούς σάπωνας κλπ.». Στο συμβόλαιο δανείου ΚΕΔ αριθ. 49154/10.06.1950 περιγράφεται μηχανολογικός εξοπλισμός, μεταξύ άλλων, των οίκων OTTO RUF, M. FRIEDRICH, SIEMENS, ROST, ΒΙΟ, Α. Κούπα, Κωνσταντάρα, Παπαθεοδώρου για τα τμήματα κόλλας, λιπασμάτων, σαπώνων, κυτιοποιείου-ξυλουργείου, φυτοκαρμπόν, γενικής χρήσης, ηλεκτροκινητήρες και αντλίες πάσης φύσεως. Στον εξοπλισμό γενικής χρήσης περιγράφονται «3) ζεύγος ηλεκτροπαραγωγόν μετ’ εναλακτήρος 95 KVA 1000 στροφών 400/230 V δικύλινδρος τύπου DIESEL MAN, ικανότητος 100 P.S 215 στρ. 4) ζεύγος ηλεκτροπαραγωγόν μετ’ εναλακτήρος 195 KVA 250 στρ. 220/400 V τρικύλινδρος, τύπου DIESEL MAN, ικανότητος 215 P.S 250 στρ.», καθώς και οχήματα Ντεκοβίλ διαφόρων τύπων. Επιστολή της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος της 10.06.1964 προς τον Οργανισμό Χρηματοδοτήσεως Οικονομικής Αναπτύξεως (ΟΧΟΑ) ανέφερε την εξόφληση του δανείου ΚΕΔ οφειλής Α.Ε.Χ.Β.
Πηγές:
Ι.Α. ΠΙΟΠ, Αρχείο ΚΕΔ, Αρχείο ΟΧΟΑ
Αφοί Νικολόπουλοι Αναστάσιος και Γεώργιος, Βιομηχανία Δέρματος
Ρέμα Προφήτη Δανιήλ οδός Σαλαμινίας (Αγίας Άννης πρώην Σαλαμίνος και Π. Ράλλη-Τέρμα Ρουφ)
Ιδρύεται το 1923. Ο Γ. Νικολόπουλος αναφέρεται από τους ιδρυτές της επιχείρησης και ο Α. Νικολόπουλος ως επιστήμων χημικός και βυρσοδέψης με σπουδές επί σειρά ετών στο εξωτερικό, με καταγωγή από τη Σμύρνη ή το Αϊδίνι της Μικράς Ασίας.
Η παραγωγή αφορούσε δερμάτινα είδη και είδη ταξιδίου, δέρματα γαντιών, δέρματα σεβρά και δέρματα τσαντών που κυκλοφορούσαν στην αγορά με το σήμα ΠΕΤΕΙΝΟΣ. Απασχολούσε 49 εργατοτεχνίτες και 10 διοικητικούς υπαλλήλους. Η μονάδα λειτουργούσε όλο το έτος. Τα προϊόντα διατίθονταν από πρατήριο της εταιρείας στο εμπόριο και τη βιοτεχνία. Η εταιρεία προμηθευόταν ακατέργαστα δέρματα από τις σκανδιναβικές χώρες, τη Βόρεια, Ανατολική και Νότια Αφρική, Ινδία και Πακιστάν, καθώς και ποσοστό 19% από την Ελλάδα.
Το 1966 ο μηχανολογικός εξοπλισμός της περιγράφεται «ως επί το πλείστον από πεπαλαιωμένα μηχανήματα μη συντηρούμενα επαρκώς». Για τη συνολική εικόνα της μονάδας, «ταύτα παρουσιάζουν όψιν εγκαταλελειμμένην και απαιτούν σοβαράς δαπάνας επαναλειτουργίας αυτών».
Πηγές:
Ι.Α. ΠΙΟΠ, Αρχείο ΟΧΟΑ, Αρχείο ΕΤΒΑ
Οδηγός της Ελλάδος 1934-1935, έκδοσις εταιρίας Ν. Ιγγλέσης και Σία: Αθήναι
Η Κεντρική Επιτροπή Δανείων, πιστοδοτικός οργανισμός που λειτούργησε στο πλαίσιο του Σχεδίου Μάρσαλ στην Ελλάδα, ενέκρινε το 1951 συμπληρωματικό δάνειο 669.734 δολ. προς την Ένωση για την αποπεράτωση των εγκαταστάσεων του εργοστασίου της. Συγκεκριμένα, 80.080 δολ. προβλεπόταν να διατεθούν για την εισαγωγή 100 συμπιεστών 1/3 HP για τη συντήρηση παγωτών στα πρατήρια, 50 συμπιεστών 1/3 HP για ψυγεία γάλακτος στα πρατήρια, 50 συμπιεστών ½ HP για ψυγεία γάλακτος στα πρατήρια, πέντε αυτοκινήτων τεσσάρων τόνων, δύο αυτοκινήτων διανομής παγωτού και 1.200 γαλακτοδοχείων.
Η διαδικασία παστερίωσης το 1958 ξεκινούσε με την παραλαβή του γάλακτος σε μεγάλα δοχεία από λευκοσίδηρο. Έπαυε έτσι πλέον η παρεμβολή ανθρώπινων χεριών. Από τις αποθήκες, το γάλα μεταφερόταν με αντλίες στον παστεριωτήρα, «ο οποίος ομοιάζει κατά έναν τρόπον, με μεγάλο σώμα καλοριφέρ. Είναι δηλαδή, φέτες-φέτες, αι οποίαι δέχονται αντιστοίχως γάλα η μία, νερό θερμό πολύ η άλλη, θερμοκρασίας 75 βαθμών». Στην υψηλή θερμοκρασία «φονεύονται όλοι οι μικροοργανισμοί που είναι δυνατόν να αναπτυχθούν και να καταστούν κατόπιν επιβλαβείς εις την υγείαν του ανθρώπου».
Λίγο αργότερα το 1961 συστάθηκε κοινοπραξία εκμετάλλευσης των εγκαταστάσεων παστερίωσης και επεξεργασίας γάλακτος μεταξύ της Αγροτικής Τραπέζης της Ελλάδος και της Ένωσης για τον εκσυγχρονισμό και τη συμπλήρωση του εργοστασίου. Το 1992 οι εργασίες της μονάδας διακόπηκαν.
