Μάριος Καλέας

Ανακυκλώνεται, λοιπόν, από συγκεκριμένα «κέντρα» η άποψη ότι μεμονωμένες χώρες που αποτελούν μειοψηφικές εξαιρέσεις, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, έχουν διαβεί τον Ρουβίκωνα, καταπατώντας κάθε έννοια κράτους δικαίου και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Στην ουσία πρόκειται για μια απεγνωσμένη προσπάθεια διάσωσης ενός καταρρέοντος status quo, το οποίο συνειδητά επιχειρεί να δαιμονοποιήσει οτιδήποτε αφορά την εθνική κυριαρχία και ασφάλεια των ευρωπαϊκών κρατών συγχέοντας τον ρατσισμό με τον πραγματισμό και εξισώνοντας τη μισαλλοδοξία με τις εύλογες ανησυχίες των ευρωπαίων πολιτών για την καθημερινότητα τους. Πρόκειται για το ίδιο θεωρητικό οικοδόμημα, το οποίο ασπαζόμενο τις πολιτικές ανοιχτών συνόρων και γενναιόδωρων μεταναστευτικών παροχών, εφάμιλλές με αυτές που εύγλωττα είχαν συνοψιστεί στη φράση της τότε Καγκελαρίου Μέρκελ: Wir schaffen das! (θα τα καταφέρουμε), υπερασπίζεται τις προσεγγίσεις της ισοπεδωτικής ένταξης πληθυσμών άνευ κριτηρίων και της κατάχρησης του διεθνούς δικαίου ως έμμεσου τρόπου νομιμοποίησης ατόμων που όχι μόνο δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας, αλλά κάποιοι εξ αυτών συνιστούν κίνδυνο για τη δημόσια τάξη.

Μια απλή, δειγματοληπτικού χαρακτήρα αναζήτηση στο διαδίκτυο αποδεικνύει, ωστόσο, ότι το σύνολο των κρατών μελών και λοιπών ευρωπαϊκών κρατών, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο, έχουν αναθεωρήσει (ή προτίθενται να το κάνουν) τη μέχρι πρότινος στρατηγική τους στη μετανάστευση και πλέον προσανατολίζονται σε λύσεις περισσότερο ρεαλιστικές, εφαρμόσιμες και ευθυγραμμισμένες με την ουσιαστική διαχείριση πρακτικών ζητημάτων, τα οποία σταδιακά εγείρονται εξαιτίας της ανεξέλεγκτης μαζικής εισροής των τελευταίων ετών.

Με έμφαση στην αντιμετώπιση των συσσωρευμένων προβλημάτων των τοπικών κοινωνιών, και συγκεκριμένα σε τομείς όπως η πρωτοβάθμια υγεία, η στέγαση, η δημόσια εκπαίδευση και η ασφάλεια, οι ευρωπαϊκές χώρες, η μία μετά την άλλη — είτε δεξιάς, είτε κεντρώας και σοσιαλιστικής διακυβέρνησης — εγκαταλείπουν, υπό την πίεση και της κοινής γνώμης, ανερμάτιστες στρατηγικές του παρελθόντος.

Η Φινλανδία, για παράδειγμα, στις 16/6/2025 ανακοίνωσε την επέκταση των προσωρινών μέτρων για την αντιμετώπιση της εργαλειοποίησης της μετανάστευσης έως τις 30/06/2026 και παράλληλα ο Υπουργός Εσωτερικών της χώρας ανακοίνωσε στο εθνικό κοινοβούλιο την αυστηροποίηση των προϋποθέσεων για τη χορήγηση μόνιμης άδειας διαμονής σε πολίτες τρίτων χωρών. Η Πολωνία επέκτεινε την αναστολή παραλαβής αιτημάτων ασύλου που είχε ξεκινήσει να εφαρμόζει στις 27/3/2025 στα ανατολικά της σύνορα για επιπλέον έξι μήνες. Στο Βέλγιο, το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε στις 11/04/2025 δέσμη μέτρων με σκοπό την ελάττωση των συνθηκών υποδοχής, τον περιορισμό της δυνατότητας οικογενειακής επανένωσης και τη μείωση της επιδοματικής πολιτικής των αιτούντων άσυλο. Η Ιρλανδία, από την πλευρά της, ανακοίνωσε την επέκταση του εθνικού καταλόγου των ασφαλών χωρών καταγωγής, περιλαμβάνοντας σε αυτόν χώρες όπως το Πακιστάν, με σκοπό την επιτάχυνση της έκδοσης αποφάσεων ασύλου, την ίδια στιγμή που η Αυστρία πραγματοποίησε στις 3/7/2025 την πρώτη αναγκαστική επιστροφή Σύρου πολίτη μετά το 2011 στη Συρία. Προς την ίδια κατεύθυνση, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας ολοκλήρωσε με επιτυχία την απέλαση 81 Αφγανών καταδικασμένων για ποινικά αδικήματα και η Ιταλία τροποποίησε το νομοθετικό διάταγμα ν. 37/2025, επεκτείνοντας το νομικό πλαίσιο κράτησης παράνομων μεταναστών, ειδικά όσον αφορά στις εγκαταστάσεις στην Αλβανία.

Τέλος, η Σουηδία προχώρησε στις 10/06/2025 σε αναθεώρηση του υπάρχοντος πλαισίου αναφορικά με την αξιολόγηση της παρεχόμενης προστασίας σε πολίτες Συρίας, η Δανία εντατικοποίησε, με νέο σχέδιο δράσης, το ήδη αυστηρό πλαίσιο επιστροφών απορριφθέντων αιτούντων άσυλο και το Ηνωμένο Βασίλειο μαζί με τη Γαλλία υπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας που προβλέπει την επιστροφή όσων παράνομα διασχίζουν τη Μάγχη, ως αντιστάθμισμα για τη νόμιμη επανασύνδεση μεταναστών που διαβιούν στη Γαλλία με μέλη της οικογένειάς τους στη Βρετανία.

Σε κάποιους συνομιλητές μας, τα παραπάνω φαντάζουν ανώμαλη προσγείωση και βίαιη έξοδος από τον ονειρικό τους μικρόκοσμο, ο οποίος σαθρά είχε στηριχτεί όλα αυτά τα χρόνια σε ένα αμφιλεγόμενο δίπολο: από τη μία τα χρήματα των Βρυξελλών που έρεαν ως ποταμοί «εξευγενισμένου μελιού», σαν άλλη Τζάννα (ο μουσουλμανικός παράδεισος), και από την άλλη η ανοχή των τοπικών κοινωνιών που έσπευσαν αρχικά πρόθυμα και από το υστέρημά τους να βοηθήσουν τους συρρέοντες κατατρεγμένους. Κάποια στιγμή, όμως, και τα ευρωπαϊκά χρήματα περιορίστηκαν, αλλά και η ανοχή των απλών πολιτών εξαντλήθηκε, ειδικά όταν διαπίστωσαν τον φαύλο κύκλο και τη ματαιότητα της συνεισφοράς τους. Και έτσι, όλο αυτό το «φιλοτέχνημα» του επαγγελματικού ανθρωπισμού υπό τον μανδύα της ηθικής ανωτερότητας κατέρρευσε ως κάτι το παράταιρο, όπως και οι εθνικές πολιτικές που επένδυσαν, με βάση τον δυτικό τρόπο σκέψης, στη γενναία πριμοδοτούμενη διαχείριση και οριζόντια ένταξη ανομοιογενών πληθυσμών, αγνοώντας διακριτές και αγεφύρωτες ιδιαιτερότητες αυτών, μεταξύ των οποίων και την άρνηση κάποιων εξ αυτών να ενταχθούν. It takes two to tango, παρ’ όλα αυτά συχνά πονοκεφαλιάζουμε για τα δομικά αίτια της αποτυχίας των πολιτικών ένταξης στην Ευρώπη, δίχως να αναρωτιόμαστε εάν οι ίδιοι μετανάστες που έρχονται στην Ευρώπη επιθυμούν τελικά την αφομοίωσή και πολιτισμική ενσωμάτωσή τους.

Φυσικά, υπάρχουν και αυτοί οι στοχαστές που εμμένουν (και είναι δικαίωμά τους) και πιστεύουν ιδεολογικά σε έναν κόσμο δίχως σύνορα, με απόλυτα ελεύθερη και ανεμπόδιστη μετακίνηση πολιτών, ισότιμο διαμοιρασμό αγαθών, πρόσμιξη πολιτισμών, ειρηνική συνύπαρξη θρησκειών και γενικά κατάργηση κάθε εγγενούς χαρακτηριστικού που διαχωρίζει τα σημερινά κράτη. Πρόκειται για μια τίμια και απόλυτα σεβαστή τοποθέτηση, στην οποία δεν μπορεί κάποιος παρά να αναγνωρίσει επί της αρχής τα έμφυτα ψήγματα δονκιχωτισμού. Το να διαχειρίζεσαι, όμως, το μεταναστευτικό με όρους ρομαντισμού, αγνοώντας τους κινδύνους και τα όσα διακυβεύονται στην καθημερινότητα των πολιτών — γηγενών και μη — είναι μια πολιτική που εφαρμόστηκε, κρίθηκε στην πράξη και αξιολογήθηκε από τις ίδιες τις κοινωνίες ως ανεδαφική, στα όρια της αυτοδιαχειριζόμενης ουτοπίας.

Ο Μάριος Καλέας είναι Διοικητής της Ελληνικής Υπηρεσίας Ασύλου και Αντιπρόεδρος του ΔΣ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για το Άσυλο (EUAA). - Με το παρόν άρθρο εκφράζονται προσωπικές απόψεις του γράφοντος και όχι η επίσημη θέση της Ελληνικής Πολιτείας, της Δημόσιας Διοίκησης και του EUAA