Γιώργος Κώτσηρας

Η θωράκιση των δικαιωμάτων των συμπολιτών μας, ιδιαίτερα των πλέον ευάλωτων, αποτέλεσε εξαρχής βασικό άξονα των κυβερνητικών πολιτικών. Η Κυβέρνηση ανέπτυξε σε συνεργασία με φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών μια σειρά από οριζόντιες διυπουργικές δράσεις για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων πολιτών που κατεξοχήν ανήκουν σε ευάλωτες κατηγορίες.

Σχεδιάστηκαν και υιοθετήθηκαν συνεκτικές πολιτικές η εφαρμογή των οποίων αξιολογείται σε συστηματική βάση στο πλαίσιο μηχανισμών της Κεντρικής Κυβέρνησης. Συγκεκριμένα υλοποιούνται το πρώτο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το πρώτο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, το πρώτο Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων, η πρώτη Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, και το πρώτο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Σεξουαλικής Κακοποίησης των Παιδιών. Αξιοσημείωτη είναι, επίσης, και η πρόοδος της χώρας όσον αφορά στην εκτέλεση αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κάτι που αποτυπώνεται και στα επίσημα στοιχεία του Δικαστηρίου.

Τα τελευταία 3,5 έτη το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ένα Υπουργείο με κομβικό (τόσο θεσμικά όσο και ουσιαστικά) ρόλο για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων έχει αναλάβει καίριες πρωτοβουλίες στο πεδίο των δικαιωμάτων των ανηλίκων, των ατόμων με αναπηρία, των θυμάτων εγκληματικών πράξεων (με έμφαση στα πλέον ευάλωτα) και της καταπολέμησης του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας.

Στο πεδίο της προστασίας της ανηλικότητας τον Ιούνιο του 2021 ολοκληρώθηκε η κατάρτιση και εκκίνησε η υλοποίηση του πρώτου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού το οποίο αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη στρατηγική για την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού και αφορά την περίοδο 2021-2023.

Οι αλλαγές του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας με τον ν. 4855/2021 δημιούργησαν ένα αυστηρό, συνεκτικό και συμπαγές πλαίσιο προστασίας των ευάλωτων θυμάτων εγκληματικών πράξεων. Αξίζουν να αναφερθούν οι διατάξεις για την αυστηροποίηση των ποινών για αδικήματα που στρέφονται σε βάρος ανηλίκων καθώς και για αδικήματα βίας γενικότερα. Ειδικότερα, προστέθηκε για πρώτη φορά στην διάταξη του βιασμού περίπτωση τέλεσης του αδικήματος σε βάρος ανηλίκου με μοναδική προβλεπόμενη ποινή την ισόβια κάθειρξη.

Επιπλέον, τυποποιήθηκε για πρώτη φορά ως αξιόποινη πράξη που προσβάλλει τα έννομα αγαθά της γενετήσιας ζωής και ελευθερίας και υπό προϋποθέσεις και της ανηλικότητας, το αδίκημα της εκδικητικής πορνογραφίας. Στο ίδιο πλαίσιο, επανήλθε το αδίκημα της μαστροπείας σε βάρος ενηλίκων, καθότι η κατάργηση του εν λόγω εγκλήματος από τις αλλαγές του ν.4619/2019 δημιούργησε ένα σημαντικό κενό στο πεδίο της ποινικής αντιμετώπισης της σχετικής εγκληματικότητας.

Μία κομβική πρωτοβουλία ήταν η λειτουργία του «Σπιτιού του Παιδιού» Αθήνας του Πειραιά, το οποίο τον Δεκέμβριο του 2021 τέθηκε για πρώτη φορά σε λειτουργία και αποτελεί έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρος στον οποίο λαμβάνει χώρα παρουσία ειδικά εκπαιδευμένου ψυχολόγου ή παιδοψυχιάτρου η εξέταση ως μάρτυρα του ανήλικου θύματος σε ιδιαιτέρως ειδεχθή εγκλήματα όπως τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας.

Επίσης, τον Νοέμβριο του 2022 θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά ειδικό ποινικό μητρώο στο οποίο εγγράφεται κάθε ποινική πληροφορία για σοβαρά εγκλήματα όπως η ανθρωποκτονία, η σωματική βλάβη, η εμπορία ανθρώπων, η αρπαγή, τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής και οι πράξεις ενδοοικογενειακής βίας όταν στρέφονται σε βάρος ανηλίκων.

Παράλληλα, το Υπουργείο Δικαιοσύνης συμμετείχε στην κατάρτιση του πρώτου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία και διαδραματίζει κομβικό ρόλο τόσο στην υλοποίηση ως επισπεύδον Υπουργείο δράσεων του Εθνικού Σχεδίου όσο και στην παρακολούθηση και εφαρμογή της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Συγκεκριμένα, έχει ήδη ξεκινήσει η διαδικασία για τη βελτίωση της προσβασιμότητας στα δικαστικά κτήρια, ενώ ελήφθησαν για πρώτη φορά πρωτοβουλίες για την εναρμόνιση των διατάξεων των Κωδίκων και της ορολογίας που χρησιμοποιείται σε αυτούς με τη δικαιωματική προσέγγιση της Σύμβασης, την αναπροσαρμογή των όρων παροχής νομικής βοήθειας σε πολίτες χαμηλού εισοδήματος και τη μελέτη αναθεώρησης του νομικού πλαισίου του δικαστικού συμπαραστάτη.

Στο πλαίσιο του έργου «Αναπτύσσοντας μια ολοκληρωμένη στρατηγική ενάντια στο ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία και τα εγκλήματα μίσους» καταρτίστηκε για πρώτη φορά οδηγός για τα δικαιώματα των θυμάτων ρατσιστικού εγκλήματος, ο οποίος τυπώθηκε και σε γραφή Braille με στόχο την ενίσχυση της ισότιμης πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία στην πληροφόρηση και ξεκίνησε η διανομή του σε φορείς και πανεπιστήμια.

Η πιο πρόσφατη πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης είναι η νομοθετική πρωτοβουλία με τίτλο : «Επικαιροποίηση της ορολογίας του Αστικού Κώδικα, του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, του Ποινικού Κώδικα, του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας, του Κώδικα Συμβολαιογράφων και του ν. 4478/2017, για την εναρμόνισή της με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία που κυρώθηκε με τον ν. 4074/2012 και λοιπές διατάξεις για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη των ατόμων με αναπηρία».

To νομοσχέδιο, το οποίο έχει αναρτηθεί για δημόσια διαβούλευση, έχει ως αντικείμενο την επικαιροποίηση της ορολογίας των Κωδίκων των βασικών νομοθετημάτων της Ελλάδας, και συγκεκριμένα, αφορά στην αναδιατύπωση υποτιμητικών όρων και αντικατάσταση στερεοτυπικών εκφράσεων βασικά νομοθετήματα του Υπουργείου Δικαιοσύνης που εμπεριέχουν όρους για τα άτομα με αναπηρία που δεν συνάδουν με τη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας την οποία ακολουθεί η Διεθνής Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (ν. 4074/2012).

Επίσης, το νομοσχέδιο στοχεύει στην ενίσχυση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία προς την κατεύθυνση της διασφάλισης της αποτελεσματικής πρόσβασής τους στη δικαιοσύνη (άρθρο 13 της Σύμβασης του Ο.Η.Ε.) με την προσθήκη ειδικής πρόβλεψης στον Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών. Συγκεκριμένα, το νομοσχέδιο επιχειρεί να δημιουργήσει βελτιωμένες συνθήκες προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία σε όλα τα δικαστικά μέγαρα της χώρας, τροποποιώντας προς τον σκοπό αυτό τον Νόμο 4938/2022 «Κώδικας Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών».

Συγκεκριμένα, ακολουθώντας το πρότυπου του νόμου 4488/2017 (ο οποίος στο άρθρο 71 προβλέπει τον ορισμό Επιμέρους Σημείων Αναφοράς για την παρακολούθηση εφαρμογής της Σύμβασης του Ο.Η.Ε.), προτείνεται προσθήκη στο άρθρο 17 του Νόμου 4938/2022, ώστε να οριστεί σε κάθε δικαστήριο ή εισαγγελία της Χώρας υπεύθυνος για ζητήματα πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία, ενημέρωσής τους, και διευκόλυνσης της εξυπηρέτησής τους, με σκοπό τη διασφάλιση του σεβασμού των δικαιωμάτων τους. Τέλος, ρυθμίζεται η απευθείας συμπερίληψη των πολιτών με αναπηρία άνω του 67% στους δικαιούχους της παροχής δωρεάν νομικής βοήθειας, χωρίς εισοδηματικά κριτήρια, με στόχο την άμεση και αποτελεσματική πρόσβασή τους στη δικαιοσύνη. Ως εκ τούτου, συνολικά, με το νομοσχέδιο επιχειρείται η ενίσχυση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες και η διασφάλιση της άμεσης και αποτελεσματικής πρόσβασής τους στη δικαιοσύνη.

Παράλληλα, ελήφθησαν πρωτοβουλίες για την περαιτέρω επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών, των δικηγόρων και των δημοσίων υπαλλήλων στο πεδίο των δικαιωμάτων των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Συγκεκριμένα, οργανώθηκαν σχετικά διεπιστημονικά σεμινάρια στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών, ενώ στην αλλαγή του νομικού πλαισίου της (ν. 4871/2021) εντάχθηκαν για πρώτη φορά νομοθετικά στο θεματολόγιο των προγραμμάτων υποχρεωτικής επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών οι θεματικές των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, των δικαιωμάτων των ανηλίκων και των αρχών της φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης.

Επιπλέον, σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν για πρώτη φορά ειδικά επιμορφωτικά προγράμματα για το δυναμικό του δημοσίου τομέα, με αντικείμενο τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. στο πλαίσιο Μνημονίου Συνεργασίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης με το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, ενώ σχετικό επιμορφωτικό σεμινάριο υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών. Επίσης, δημιουργήθηκε για πρώτη φορά focal point για την εφαρμογή του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων δημιουργήθηκε εντός του Υπουργείου Δικαιοσύνης.

Στο πλαίσιο ενίσχυσης της εξωστρέφειας και του διεθνούς ρόλου της χώρας, το Υπουργείο Δικαιοσύνης συμμετέχει σε κοινοπραξίες (consortia) με φορείς του εξωτερικού σε έργα απευθείας χρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συγκεκριμένα στα πεδία της προώθησης και ενίσχυσης της συμμετοχής των παιδιών στις ποινικές διαδικασίες και της αποτροπής των εγκλημάτων εις βάρος ανηλίκων μέσω διαδικτύου. Παράλληλα εξασφαλίστηκε χρηματοδότηση έργων του Υπουργείου Δικαιοσύνης στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω ΕΣΠΑ. Συγκεκριμένα εντάχθηκαν στο ΕΣΠΑ 2014-2020 έργο για την ανάπτυξη πρωτοκόλλων και οδηγών προς προώθηση μιας φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης καθώς και έργο επιμορφωτικών προγραμμάτων για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση στο αντικείμενο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η συνολική πρόοδος της χώρας στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτυπώνεται μάλιστα σε διεθνείς αξιολογήσεις όπως ο πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης (EU Justice Scoreboard) για το έτος 2022 (η Ελλάδα στο πεδίο της φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης βρίσκεται στις πρώτες θέσεις, ενώ το 2019 βρισκόταν στην τελευταία), η τελευταία Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Κράτος Δικαίου (2022) (στην οποία αναφέρεται πως για πρώτη φορά ο κατάλογος των υποχρεωτικών μαθημάτων στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών περιλαμβάνει τα δικαιώματα των παιδιών, καθώς και τις αρχές της φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης) και η ετήσια αναφορά του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το έτος 2022.

Η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, μία Κυβέρνηση ουσιαστικά προοδευτική βρίσκεται δίπλα σε κάθε πολίτη έχοντας θωρακίσει πολλαπλώς τα δικαιώματα των ευάλωτων με οριζόντιες, πολυεπίπεδες πρωτοβουλίες. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ως φορέας πρώτης γραμμής για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συνεχίζει να σχεδιάζει και να υλοποιεί σημαντικές πρωτοβουλίες όπως το 2ο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού 2024-27, στο οποίο θα υπάρξει για πρώτη φορά συντονισμένη διαβούλευση με παιδιά κατά τη διαμόρφωσή του.

*Ο Γιώργος Κώτσηρας είναι Υφυπουργός Δικαιοσύνης, αρμόδιος για θέματα διεθνούς συνεργασίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων