Από το #summerbody στο απόλυτο burnout – Πώς η κουλτούρα γύρω από τα σώματά μας έχει γίνει πιο τοξική από ποτέ!

“Θέλετε να χάσετε δεκαπέντε κιλά μέχρι το καλοκαίρι;”, Ναι, θέλω, αλλά μπορώ;”, “Ναι μπορείτε, γιατί τα Bodyline μπορούν και στα λίγα και στα πολλά κιλά”, μας βεβαίωνε η χαμογελαστή Μπέτυ Βαλάση σε μια διαφήμιση για τα κέντρα αδυνατίσματος Bodyline το 1987.

Η αλήθεια είναι ότι έχουν περάσει κάποια χρόνια από τότε που ανοίγαμε την τηλεόραση και έπαιζαν σε αέναη λούπα, οι διαφημίσεις της Gilli Diet, του μασαζοκορσέ SLIM της Τζίνας Βαρώνη, του κολάν nanobionic της Γιάννας Νταρίλη και των ατελείωτων προϊόντων σύσφιξης, όπως κρέμες, τζελ και χάπια. “Έξυπνες” βερμούδες αδυνατίσματος, ηλεκτρικές ζώνες που τοποθετούνταν γύρω από την κοιλιά για την διάλυση του τοπικού λίπους και άλλες μικροσυσκευές που υπόσχονταν να κάνουν αυτό που το DNA μας δεν μπόρεσε.

Στο δίπλα κανάλι υπήρχε η Bodyline η οποία υποσχόταν αδυνάτισμα σε χρόνο ρεκόρ, που θα ζήλευε κάθε πλαστικός χειρουργός, αλλά και η ΠΡΙΝΟΥ Αδυνάτισμα, με την Ελένη Μενεγάκη σε χρέη σκληροπυρηνικού διαπραγματευτή. Εκείνη, μας έλεγε να μη ζηλεύουμε το αδύνατο σώμα γιατί με ένα τηλέφωνο στα κέντρα αδυνατίσματος Πρίνου κερδίζουμε 10 κιλά, εντελώς δωρεάν - εννοώντας ότι τα πρώτα δέκα κιλά που θα χάναμε ήταν χωρίς χρέωση.

Κάπως έτσι, μεγαλώναμε με την πεποίθηση ότι λίγο πριν το κάθε καλοκαίρι έπρεπε μεθοδικά να βρίσκουμε τον πιο γρήγορο και άμεσο τρόπο να αδυνατίσουμε και να φτιάξουμε ένα σώμα που θα δείχνει υπέροχα λεπτό, μέσα σε ένα μαγιό. Το ορόσημο της κουλτούρας μας έγινε το ‘summer body’, το οποίο αποτελούταν από τονισμένους βραχίονες, επίπεδη κοιλιά και μηρούς χωρίς κυτταρίτιδα. Αυτό ήταν το ιδανικό που πούλαγαν οι γκουρού της φυσικής κατάστασης, τα ινστιτούτα καλλονής, τα γυαλιστερά περιοδικά και τα γυμναστήρια που υπόσχονταν γρήγορες μεταμορφώσεις.

Οι διαφημίσεις άρχιζαν να εμφανίζονται ήδη από τον Μάρτιο, προτρέποντας μας να «ετοιμαστούμε για το τέλειο σώμα για μπικίνι». Ενώ φυσικά, υπήρχε πάντα μια υπονοούμενη ανταμοιβή για όλη αυτή την προσπάθεια: αυτοπεποίθηση, ελκυστικότητα και κοινωνική αποδοχή κατά τους θερινούς μήνες. Με λίγα λόγια, μη αδύνατο σώμα = κίνδυνος να σε κοροϊδέψουν και ανικανότητα για απόλαυση και ελευθερία.

Η αφήγηση αυτή άρχιζε να αλλάζει από το 2010, όταν μεγάλες εταιρείες, brands και μέσα επικοινωνίας ξεκίνησαν να αμφισβητούν την εικόνα του “τέλειου” σώματος. Από διαφημιστικές καμπάνιες που προωθούσαν την αποδοχή του σώματος, έως το τεύχος του Sports Illustrated με μαγιό που χρησιμοποίησε μοντέλα plus size, τρανσέξουαλ γυναίκες και αθλήτριες, όλα σηματοδοτούσαν τη μετάβαση σε μια εποχή που τα σώματα δεν χρειάζονταν να έχουν το ιδανικό μήκος, πλάτος και ύψος για να θεωρούνται όμορφα και κοινωνικά αποδεκτά και σέξι. Και εκεί που θεωρούσαμε ότι τα πράγματα μάλλον θα καλυτέρευαν, ξαφνικά ήρθε η πανδημία, τα social media και οι τάσεις του Tiktok για να μας ρίξουν ακόμα βαθύτερα στο πηγάδι -χωρίς πάτο - της εμμονής με την τελειότητα.

Αυτοβελτίωση 24/7

Το να είσαι σε φόρμα για το καλοκαίρι δεν αρκεί πια. Τώρα, αντί να επικεντρώνεται αποκλειστικά στην προετοιμασία για την παραλία, η κοινωνία γιορτάζει μια μορφή «συνεχούς» αυτοβελτίωσης. Η φυσική κατάσταση δεν ανήκει πλέον στον χώρο του γυμναστηρίου, αλλά στα τηλέφωνά μας, στις κουζίνες μας και στα ημερολόγιά μας. Έχουμε αντικαταστήσει την τυραννία του καλοκαιρινού σώματος με την τυραννία της συνεχούς αυτοεπιτήρησης. Από viral προκλήσεις όπως το 75 Hard, έως μεθόδους γυμναστικής όπως το «4-2-1», τα κοινωνικά μέσα είναι γεμάτα με ρουτίνες και αποτελεσματικές συμβουλές για να χάσουμε βάρος καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, με μια νέα τάση να γίνεται viral σχεδόν κάθε μήνα. Ακόμη και κατά τους κρύους μήνες, ενθαρρυνόμαστε να κάνουμε κάποια παραγωγική εκδοχή της χειμερίας νάρκης, προετοιμάζοντας το σώμα μας για τις θερμότερες εποχές.

Το TikTok φυσικά πρωτοστατεί. Τάσεις όπως τι τρώω σε μια μέρα, καθαρισμός του εντέρου ή ρουτίνες ομορφιάς επαναλαμβάνονται ασταμάτητα και ενισχύονται αλγοριθμικά. Επιπλέον, η απότομη απώλεια βάρους για τον γάμο ή η αντίστροφη μέτρηση για το μπικίνι, είναι τάσεις που συχνά συνδέονται με προγράμματα που πωλούνται από προσωπικούς γυμναστές ή εφαρμογές και πλημμυρίζουν τις οθόνες μας. Ουσιαστικά, όχι μόνο δεν έχει αλλάξει τίποτα, αλλά η αφήγηση έχει γίνει ακόμα χειρότερη. «Το TikTok έχει κάνει την κουλτούρα της δίαιτας πιο διαδεδομένη και προσωπική», λέει η Isabel Krug, αναπληρώτρια καθηγήτρια κλινικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, στο Vox. «Η πίεση δεν έχει εξαφανιστεί», συνεχίζει, «απλώς έχει γίνει πιο διακριτική και προέρχεται από τους ίδιους τους χρήστες. Τα περισσότερα επιβλαβή μηνύματα που βλέπω προέρχονται από influencers, δημιουργούς περιεχομένου για τη φυσική κατάσταση και απλούς χρήστες του διαδικτύου, ειδικά με την άνοδο των φαρμάκων για απώλεια βάρους GLP-1 και των hashtag όπως το #skinnytok».

Υποχρεωτική ευεξία

Η γλώσσα της ευεξίας έχει γίνει όλο και πιο ηθικολογική. Οι καθαρισμοί του εντέρου, οι αποτοξινώσεις, οι σάουνες υπέρυθρης ακτινοβολίας και οι ρουτίνες βιοχακινγκ υποδηλώνουν ότι η σωματική υγεία δεν είναι απλώς μια προτίμηση, αλλά μια αρετή. Η ιδέα του «να κάνεις το σώμα σου ναό» ή «να αντιμετωπίζεις το φαγητό ως φάρμακο» συχνά καλύπτεται από ψευδοεπιστημονική ρητορική, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το ψυχολογικό κόστος. Η Δρ. Renee Engeln, ψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου Beauty Sick: How the Cultural Obsession with Appearance Hurts Girls and Women (Η ασθένεια της ομορφιάς: Πώς η πολιτιστική εμμονή με την εμφάνιση βλάπτει τα κορίτσια και τις γυναίκες), εξηγεί το φαινόμενο: «Ακόμα και όταν το μήνυμα είναι καλυμμένο με θετικότητα, όπως «να είσαι ο καλύτερος εαυτός σου», εξακολουθεί να εστιάζει στο σώμα ως ένα έργο που πρέπει να δουλεύεται ατέλειωτα, να κρίνεται και να διορθώνεται». Αυτό που είναι επικίνδυνο, προσθέτει, είναι ότι αυτού του είδους τα μηνύματα δίνουν μια αίσθηση ενδυνάμωσης, ακόμη και όταν ενισχύουν επιβλαβή ιδανικά.

Η φυσική κατάσταση γίνεται έτσι ξανά κοινωνικό νόμισμα. Από τα boutique γυμναστήρια μέχρι τους συλλόγους τρεξίματος, οι δραστηριότητες ευεξίας έχουν αντικαταστήσει τα μπαρ και τα brunch ως συνήθης χώρους συνάντησης. Αν και αυτές οι αλλαγές έχουν αναμφισβήτητα φέρει οφέλη —αίσθημα του ανήκειν, κίνηση, διαύγεια —, ενέχουν επίσης τον κίνδυνο να κάνουν τη φυσική κατάσταση να φαίνεται υποχρεωτική. Αν η κοινωνική σας ζωή περιστρέφεται γύρω από έντονες προπονήσεις και πράσινα χυμούς, η αποχή μπορεί να σας κάνει να νιώσετε κοινωνικά αποκλεισμένοι. Μάλιστα, μια μελέτη του 2023 για την McKinsey & Company διαπίστωσε ότι το 56% των καταναλωτών της Γενιάς Z δηλώνουν ότι η φυσική κατάσταση είναι «πολύ υψηλή προτεραιότητα» για αυτούς, σε σύγκριση με το 40% των καταναλωτών των ΗΠΑ συνολικά. Οι πιθανές αιτίες περιλαμβάνουν την αυξημένη έκθεση της Γενιάς Z σε νεαρή ηλικία σε τάσεις φυσικής κατάστασης και άλλο περιεχόμενο σχετικό με την υγεία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Πόσες τάσεις ευεξίας να αντέξουμε;

Αυτή η κατάσταση έχει προκαλέσει ευρεία κόπωση. Μια έρευνα του 2023 από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία διαπίστωσε ότι πάνω από το 60% των ενηλίκων αναφέρουν ότι αισθάνονται άγχος ή υπερβολική πίεση για να διατηρήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής, με τις γυναίκες να επηρεάζονται δυσανάλογα. Οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας παρατηρούν αυξανόμενα κρούσματα εξουθένωσης, δυσφορίας με την εικόνα του σώματος και διαταραγμένων διατροφικών συμπεριφορών που δεν ταιριάζουν ακριβώς στις διαγνωστικές κατηγορίες.

Το πρόβλημα επιδεινώνεται από την αυξανόμενη δημοτικότητα των φαρμάκων GLP-1, όπως τα Ozempic και Wegovy, τα οποία αρχικά αναπτύχθηκαν για τη θεραπεία του διαβήτη, αλλά τώρα χρησιμοποιούνται ευρέως εκτός ενδείξεων για την απώλεια βάρους. Αυτά τα φάρμακα έχουν εισέλθει στη συνείδηση του κοινού μέσω φημών για διασημότητες, μαρτυριών στο TikTok και ακόμη και περιστασιακών συζητήσεων στο χώρο εργασίας. Η υπόσχεσή τους για γρήγορη και «εύκολη» απώλεια βάρους εντείνει την πίεση, δημιουργώντας την αντίληψη ότι η μη χρήση τους είναι μια επιλογή να παραμείνει κανείς «απείθαρχος». Άλλωστε, αν η απώλεια βάρους είναι πλέον μια ένεση μακριά, ποια είναι η δικαιολογία για να μην είσαι λεπτός;
Τέλειο σώμα, γίνεται;

Ε ναι, παραδεχτείτε το. Αυτή η φράση είναι τόσο πιασάρικη. Γιατί; Γιατί ζούμε στην κοινωνία που η επιτυχία συνδέεται ακόμα με τη λεπτή μέση και την επίπεδη κοιλιά. Γιατί είναι πιο εύκολο να αποδεχτείς το σώμα σου όταν είναι αδύνατο. Γιατί ακόμα ο συνάδελφός σου στο γραφείο - εσύ ξέρεις ποιος είσαι - θα σε περιπαίξει επειδή έχεις λιγότερο γυμνασμένα μπράτσα και γιατί ακόμα οι γυναίκες και τα κορίτσια κάθε ηλικίας πιστεύουν ότι το λεπτό σώμα είναι το εισιτήριο για μια ζωή χωρίς αμήχανα βλέμματα, χωρίς πειράγματα και απρεπή σχόλια και χωρίς τίποτα να τους κρατάει πίσω από το να τρέξουν, να κάνουν σκέιτ, να παίξουν, να χορέψουν, να βάλουν κοντά σορτσάκια και πολύχρωμα μαγιό. Με λίγα λόγια να ζήσουν.

Τι θα γινόταν όμως αν το καλύτερο σώμα για το καλοκαίρι — ή για οποιαδήποτε εποχή — ήταν απλά αυτό που ήδη έχουμε;

Είναι περίεργο να αναπολεί κανείς με νοσταλγία τα αρνητικά μηνύματα για το σώμα του παρελθόντος. Τουλάχιστον, όμως, η έννοια του «καλοκαιρινού σώματος» είχε έναν συγκεκριμένο στόχο με ένα σαφές τέλος, δίνοντάς μας την ευκαιρία να ξεκουραστούμε. Τώρα, τα σώματά μας έχουν γίνει ατέρμονα έργα χωρίς ορόσημο ολοκλήρωσης. Αυτό απέχει πολύ από την ιδανική εκδοχή ενός ατέρμονου καλοκαιριού.