«Ασκητική»: Το έργο σταθμός του Νίκου Καζαντζάκη

Αν και είναι σχετικά μικρό σε έκταση, είναι  πολύ μεγάλης σημασίας. Το έργο, γνωστό και με τον λατινικό τίτλο «Salvatores Dei» («Σωτήρες του Θεού»), γράφτηκε στο Βερολίνο από τον Δεκέμβριο του 1922 ως τον Μάρτιο του 1923.



Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1927 στο περιοδικό «Αναγέννηση» του Δημήτρη Γληνού.

Δημήτρης Γληνός

Στην  «Ασκητική», που έχει δοκιμιακή μορφή, συνοψίζονται οι ιδεολογικές και φιλοσοφικές θέσεις του Νίκου Καζαντζάκη. Οι εναγώνιοι φιλοσοφικοί του προβληματισμοί, προκαλούν στους αναγνώστες συγκινήσεις, παρόμοιες με αυτές που προκαλούν τα σπουδαία ποιητικά έργα.

Ο ίδιος ο Καζαντζάκης, θεωρούσε την «Ασκητική» ως «τον σπόρο απ’ όπου βλάστησε όλο το έργο του, ό,τι κι αν έγραψε είναι σχόλιο «illustration” (= υπό το φως) της «Ασκητικής».



Επίσης, την χαρακτήριζε «ένα βιβλίο mystique (= μυστικιστικό), όπου διαγράφει τη μέθοδο ν’ ανέβει η ψυχή από κύκλο σε κύκλο, ώσπου να φτάσει στην ανώτατη επαφή. Οι κύκλοι αυτοί είναι πέντε:Εγώ, Ανθρωπότητα, Γης, Σύμπαντος, Θεός»

Η έσχατη μορφή θεωρίας είναι η «Πράξη» αλλά η τελευταία βαθμίδα του λυτρωτικού ανήφορου, είναι η «Σιγή».

Στην «Ασκητική», βρίσκονται κωδικοποιημένες οι βασικές θέσεις του ηρωικού μα και αντιφατικού μηδενισμού του Καζαντζάκη. Το πιο χαρακτηριστικό του γνώρισμα, είναι η διαρκής προσπάθεια, ο «Ανήφορος» που συνεχίζεται πέρα κι από «το τελευταίο σκαλί της απελπισίας», μέσα από αντιθέσεις κι αντιφάσεις για «να κάνει τη σάρκα πνέμα». Ένας περήφανος αγώνας για τη διάσωση της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου ώστε να «μπορεί να κοιτάζει κατάματα το θάνατο» και για «τη σωτηρία του Θεού».



Ο μηδενιστικός χαρακτήρας του Καζαντζάκη, κατά την τελευταία δεκαετία της ζωής του διαφοροποιείται ακόμα πιο πολύ. Σε επιστολή του στον φίλο του Παπαστεφάνου, λίγα χρόνια πριν πεθάνει, καταλήγει ότι τρία ήταν τα μεγάλα θεολογικά του στάδια.

«1 – Θεέ μου, εσύ θα με σώσεις
2. – Θεέ μου εγώ θα σε σώσω.
3.  – Μαζί θα συνεργαστούμε, μαζί θα σωθούμε Θεέ μου».



Κατά την πρώτη δημοσίευση του κειμένου, ο Γληνός κι ο Καζαντζάκης, κλήθηκαν σε ανάκριση, με το επιχείρημα ότι η «Ασκητική» ήταν κείμενο ασεβές και αθεϊστικό…

Κλείνουμε με όσα γράφει ο Καζαντζάκης στο τέλος του πρώτου κεφαλαίου της «Ασκητικής» («Προετοιμασία»).

«Ξέρω τώρα, δεν ελπίζω τίποτε, δε φοβούμαι τίποτα, λυτρώθηκα από το νου κι από την καρδιά, ανέβηκα πιο πάνω, είμαι λεύτερος. Αυτό θέλω. Δεν θέλω τίποτα άλλο. Ζητούσα ελευτερία»



Πηγές

 «Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» εκδ. Πατάκη 2007 

Κώστας Γεωργουσόπουλος, στο λήμμα «Καζαντζάκης» της εγκ/δειας «ΠΑΠΥΡΟΣ -ΛΑΡΟΥΣ – ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ»