Χρήστος Ζαμπούνης

Στον πρώτο όροφο του Μεγάρου Σταθάτου μία σειρά από πολυκαιρισμένα παλτό κρέμονται από ατσάλινους γάντζους. Η εγκατάσταση υποδηλώνει την ανθρώπινη απουσία. Καταιγιστικά ερωτήματα πυροδοτούν τον νου. Ποιοι άραγε να τα φορούσαν; Γιατί τα αποχωρίστηκαν; Πώς να ήταν η ζωή τους; Περιδιαβαίνουμε με τη Γαλλίδα συγγραφέα Μαρί Ντιάν Μεσιρέλ την έκθεση του Γιάννη Κουνέλλη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Το βιβλίο της «Ενα καλοκαίρι στην Πάτμο» θα κυκλοφορήσει στα μέσα Ιουλίου από τις εκδόσεις Φερενίκη. Παρότι το συμβόλαιο του συζύγου της, που ήταν COO (Chief Operating Officer) του ALPHA έχει λήξει μετά την πώλησή του από τον όμιλο RTL στον Δημήτρη Κοντομηνά, η ίδια έχει αποφασίσει να παραμείνει στην Ελλάδα, συγγράφοντας παραλλήλως ένα νέο μυθιστόρημα σχετικό με την κρίση. Δηλώνει ερωτευμένη με την Ελλάδα και τους ανθρώπους της. Πιστεύει ότι είναι το ιδανικό μέρος για να μεγαλώσουν τα παιδιά της. Ο ενθουσιασμός της έρχεται σε αντίστιξη με την περιρρέουσα μιζέρια.
Αίφνης την προσοχή μας τραβά ένα έργο στο ισόγειο του μεγαλοαστικού αρχοντικού. Σακιά με κάρβουνο περιστοιχίζουν σπασμένα γύψινα εκμαγεία αρχαίων αγαλμάτων. Ο διάλογος ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν είναι εμφανής. «Τα θραύσματα παραπέμπουν στη μνήμη», είναι το λακωνικό σχόλιο του καλλιτέχνη. Είναι μόλις η έβδομη έκθεση του Κουνέλλη στον τόπο καταγωγής του τα τελευταία 56 χρόνια. Η πιο πρόσφατη χρονολογικώς διοργανώθηκε από το Ιδρυμα Κωστόπουλου το 1994. Παρότι ο ίδιος αποφεύγει να τοποθετηθεί ευκρινώς, οι αιτίες μιας παρόμοιας σπανιότητας πρέπει να αναζητηθούν στους λόγους που τον οδήγησαν να εγκαταλείψει την πατρίδα του.

Γεννημένος το 1936 στον Πειραιά, ο Κουνέλλης προσπαθεί επί τρεις συνεχόμενες χρονιές να περάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών αλλά απορρίπτεται. Απογοητευμένος, αποφασίζει να μεταναστεύσει στη Ρώμη σε ηλικία 20 ετών. Εκεί δεν έχει καμία δυσκολία να εγγραφεί στην Accademia di Belle Arti, την αντίστοιχη ΑΣΚΤ. Οσοι τον συναναστρέφονται εκείνη την εποχή τον ακούν να ορκίζεται ότι δεν θα ξαναμιλήσει ποτέ ελληνικά, ούτε θα ξαναπατήσει το πόδι του στη γενέτειρά του. Η «μαύρη πέτρα» διαρκεί πάνω από δύο δεκαετίες. Εν τω μεταξύ, ο Κουνέλλης έχει εξελιχθεί σε έναν από τους εμβληματικούς καλλιτέχνες της arte povera, της φτωχής τέχνης, ή της «τέχνης των πενιχρών υλικών», όπως αποδίδεται στην ελληνική. Πρόκειται για μία ριζοσπαστική διαμαρτυρία απέναντι στην τυποποίηση του σύγχρονου τεχνολογικού πολιτισμού που εκφράζεται με τη χρήση ευτελών υλικών, όπως μεταλλικούς σκελετούς, κάρβουνο, κόκκους καφέ, ράφια, εφημερίδες, παλιά ρούχα κ.ά. Ο Κουνέλλης γίνεται σύντομα ο θεωρητικός του νέου καλλιτεχνικού κινήματος και υποστηρίζει την απελευθέρωση του καλλιτέχνη από την έκθεση στην γκαλερί. Η φήμη του θα ξεπεράσει τα σύνορα της Ιταλίας και το έργο του θα διδάσκεται στο μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης διεθνώς. Οπως εξηγεί ο ίδιος, θέλει να εκφράσει την αποσύνθεση του σύγχρονου κόσμου, και πιο συγκεκριμένα την τρέχουσα ευρωπαϊκή καταστροφή. Θεωρεί ότι το πρόβλημα της Ελλάδος δεν είναι οικονομικό αλλά ταυτότητος, που την έχασε κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. «Δεν αρκεί να βλέπεις κάθε μέρα τον Παρθενώνα για να βρεις ποιος είσαι», επαναλαμβάνει σε όποιον θέλει να τον ακούσει. Για να προσθέσει όλο νόημα: «Ο καλλιτέχνης υπάρχει από την εποχή των σπηλαίων. Είναι το άνοιγμα της κοινωνίας και του πολιτισμού. Η τέχνη δεν δίνει άμεσες λύσεις. Σου ξαναλέει αυτό που είσαι και αυτό που είναι». Τι είμαστε;

Η έκθεση του Γιάννη Κουνέλλη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου