Στέφανος Κομνηνός

Στο περιβάλλον αυτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ηγετική δύναμη με μερίδιο 15-16% στο παγκόσμιο εμπόριο, καλείται να διαχειριστεί την επιβίωση της, υιοθετώντας πολιτικές που προάγουν την οικονομική αυτονομία και την παγκόσμια παρουσία, χωρίς να θυσιάζει την ταυτότητά τους.

Από τον προάγγελο της, την Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (1951) των έξι κεντρικοευρωπαϊκών χωρών με σκοπό την κοινή διαχείριση της παραγωγής και εμπορίας των βασικών υλικών της πολεμικής βιομηχανίας, άνθρακα και χάλυβα, την ίδρυσή της ως Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) το 1957 και το μετασχηματισμό της σε Ενιαία Αγορά με τις Συνθήκες του Μάαστριχτ (1992) και της Λισαβόνας (2007), η «εμπορική» στρατηγική της, βασίζεται σε ένα δίπολο: φιλελευθεροποίηση της αγοράς, παράλληλα με κρατικές επιδοτήσεις, δασμούς και ενίσχυση εγχώριας παραγωγής και κατανάλωσης.

Από το 1970, η ΕΕ ακολουθώντας τις τότε κυρίαρχες πολιτικές ενάντια στον προστατευτισμό, με την Ενιαία Αγορά απελευθέρωσε την εσωτερική κυκλοφορία αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και εργατικού δυναμικού, ενισχύοντας σε πρώτη φάση την ανταγωνιστικότητα μέσω οικονομιών κλίμακας, αυξάνοντας έτσι τις εξαγωγές κατά 500% μέσα σε μια 30ετία. Σε παγκόσμιο επίπεδο, διαπραγματεύτηκε πάνω από 40 συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου (FTAs) με 70+ χώρες, εξοικονομώντας για τους ευρωπαίους καταναλωτές 1 δισ. ευρώ ετησίως και τη CETA με τον Καναδά (2017), που αύξησε τις εξαγωγές προς τη χώρα αυτή κατά 30-50%.

Όμως παράλληλα με τις «φιλελεύθερες» πρακτικές, η Ε.Ε. φρόντιζε πάντα (και χωρίς τυμπανοκρουσίες) να παρέχει «ασφάλεια» σε πολιτικά ευαίσθητους τομείς όπως ο αγροτικός και άλλους επιλεγμένους κλάδους βιομηχανίας και μεταφορών.

Παρά το γεγονός ότι η ΕΕ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στον Κύκλο της Ουρουγουάης που οδήγησε στη δημιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), με στόχο τη μείωση δασμών και εμπορικών φραγμών, συγχρόνως διαπραγματεύτηκε σκληρά για να προστατεύσει κλάδους που θεωρούσε κρίσιμους για την οικονομία των κρατών-μελών της, χρησιμοποιώντας επιδοτήσεις, ποσοστώσεις και εξαιρέσεις- ενδεικτικά:

• Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης επηρεάζει την παραγωγή, τις τιμές και τη διαθεσιμότητα αγροτικών προϊόντων τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ: μειώνοντας το κόστος παραγωγής με αγροτικές επιδοτήσεις, ενισχύει την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα των αγροτικών προϊόντων της ΕΕ, ώστε αυτά να εξάγονται πιο εύκολα (γαλακτοκομικά, δημητριακά, κρέας, ελαιόλαδο, βαμβάκι, εσπεριδοειδή και κρασί) και να εμποδίζονται εισαγωγές φθηνότερων προϊόντων. Σε ένα άλλο επίπεδο, προωθεί τα εγχώρια προϊόντα μέσω πιστοποιήσεων ΠΟΠ / ΠΓΕ (π.χ. Φέτα, Champagne, Parmigiano Reggiano κλπ), ενισχύοντας τις ποιοτικές εξαγωγές κατά 70 δισ. ευρώ ετησίως για πάνω από 3.500 προϊόντα.

• Για την κλωστοϋφαντουργία / υπόδηση, με την Πολυϊνική Συμφωνία (MFA), επέβαλε ποσοστώσεις στις εισαγωγές από τρίτες χώρες, ιδιαίτερα από την Ασία, και εξασφάλισε μεταβατικές περιόδους και προσωρινές ποσοστώσεις για να προστατεύσει τις βιομηχανίες της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας. Επιπλέον, η ΕΕ παρείχε επιδοτήσεις μέσω περιφερειακών ταμείων για την αναδιάρθρωση και τον εκσυγχρονισμό αυτών των κλάδων.

• Για την αυτοκινητοβιομηχανία, κρίσιμη για τη Γερμανία (Volkswagen, BMW, Mercedes), τη Γαλλία (Citroen, Peugeot, Renault) και την Ιταλία (Fiat, Alfa Romeo) που αντιπροσωπεύαν το 10% της ευρωπαϊκής και 35% της παγκόσμιας παραγωγής το 1990, διατηρήθηκαν δασμοί (10-15%) και εθελοντικές συμφωνίες περιορισμού εξαγωγών (VERs) με την Ιαπωνία και παρασχέθηκαν επιδοτήσεις για έρευνα και ανάπτυξη πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως. Η πλέον πρόσφατη παρέμβαση, (2024), επέβαλε δασμούς 100% σε κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα.

• Ειδικά για τη ναυτιλία, η ΕΕ διατήρησε περιορισμούς στην πρόσβαση ξένων παρόχων ναυτιλιακών υπηρεσιών στην ευρωπαϊκή αγορά (καμποτάζ), προστατεύοντας έτσι τις ναυτιλιακές εταιρείες κρατών-μελών και με επιμονή της Ελλάδας, διευκολύνθηκε η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών πλοίων έναντι τρίτων χωρών, μέσω φορολογικών κινήτρων και κανονισμών και η ναυπηγική / ναυτιλιακή βιομηχανία με κρατικές ενισχύσεις.

Αρκούν αυτά για τη διατήρηση του ευρωπαϊκού βιοτικού επιπέδου;

Με την κατακλυσμιαία αναδιάταξη της παγκόσμιας οικονομίας και τον οξυνόμενη επιθετικότητα από τις εμπορικά ανταγωνίστριες χώρες, τα μέχρι πρότινος υφιστάμενα ευρωπαϊκά εργαλεία, φαντάζουν λιανοντούφεκα μπροστά σε διαστημικά οπλικά συστήματα. Ήταν φανερό λοιπόν εδώ και καιρό ότι αποτελούσε μονόδρομο ο ανασχεδιασμός τόσο της προτεραιοποίησης των στρατηγικών όσο και των μεθόδων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ, όπως αποτυπώνεται από τις επί τούτου (καθυστερημένες) μελέτες Λέττα (2023) και Ντράγκι (2024). Όμως αν θέλουμε πραγματικά την επιβίωση αυτού που έχουμε μάθει να λέμε ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, πρέπει να αναρωτηθούμε πόσο καλά έχουμε πάρει το μάθημα μας; Αντιπαραβάλλοντας στους βασικούς πυλώνες, τις πολιτικές της ΕΕ και άλλων μεγάλων οικονομικών δυνάμεων, θα διαπιστώσουμε με έκπληξη, ότι πολλά από τα ακαδημαϊκού χαρακτήρα δόγματα, πετιούνται ως αναποτελεσματικά, στον «κάδο των αχρήστων».

Ανάπτυξη στρατηγικών τομέων: με κρατικοποιήσεις;

Έπειτα από αρκετές δεκαετίες ιδεοληπτικής εμμονής σε οριζόντιες και μόνο πολιτικές βελτίωσης του επιχειρηματικού κλίματος, η ΓΔ Ανάπτυξης (DG GROW) σχεδιάζει μια σειρά από κλαδικές πολιτικές για την ενίσχυση καινοτομίας αλλά και αυτονομίας σε στρατηγικούς τομείς που συνοδεύονται από σημαντικούς χρηματοδοτικούς πόρους 1,8 τρισεκατομμυρίων ευρώ (2021-2027):

• Για την ανάπτυξη αμυντικής και αεροδιαστημικής βιομηχανίας, η Airbus έχει ήδη λάβει επιδοτήσεις 20 δισ. ευρώ, κατακτώντας 50% της παγκόσμιας αγοράς αεροσκαφών (100 δισ. ευρώ εξαγωγές το 2023), το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF, 8 δισ. ευρώ) ενισχύει εταιρείες όπως η Thales, με εξαγωγές όπλων 50 δισ. ευρώ (20% παγκόσμιας αγοράς) και το Horizon Europe (95 δισ. ευρώ) υποστηρίζει την καινοτομία σε drones.

• Για την ενίσχυση της τεχνολογίας και καινοτομίας, το Digital Europe (7,5 δισ. ευρώ) υποστηρίζει την ASML (ημιαγωγοί, 30 δισ. ευρώ εξαγωγές) και το GAIA-X, μειώνοντας την εξάρτηση από ΗΠΑ, τη Siemens και τη Philips που εξάγουν 50 δισ. ευρώ σε ιατρική τεχνολογία.

• Με την πλέον πρόσφατη ολοκληρωμένη πρωτοβουλία είναι το NextGenerationEU (800 δισ. ευρώ) που επενδύει σε 5G και ψηφιακή οικονομία.

• Για την ενεργειακή αυτονομία, το Green Deal (1 τρισεκατομμύριο ευρώ έως 2030) επιδοτεί μεταξύ άλλων τη Vestas και τη Siemens Energy, με σκοπό τη μείωση της εξάρτησης από το φυσικό αέριο (60% το 2023), συμβάλλοντας στην ενίσχυση των εξαγωγών υποδομών ΑΠΕ (100 δισ. ευρώ) και προσφέρει κίνητρα για ηλεκτρικά οχήματα.

Από την άλλη πλευρά, οι ΗΠΑ παρέχουν δισεκατομμύρια σε επιχορηγήσεις σε εταιρείες όπως η Boeing (15,9 δισ. δολάρια), η Intel (6 δισ. + 7,9 δισ. από CHIPS Act), η GM (3,7 δισ. δολάρια), η Ford (2,5 δισ. δολάρια), η Amazon (2 δισ. δολάρια) και η Tesla (1 δισ. δολάρια + φορολογικές πιστώσεις), με στόχο την ενίσχυση στρατηγικών τομέων όπως η αεροδιαστημική, τα EV, οι ημιαγωγοί και η ενέργεια. Η κυβέρνηση Τραμπ φαίνεται να επιλέγει μια πιο άμεση παρέμβαση, ανατρέποντας κάθε νεοφιλελεύθερη θεωρία: για να βγάλει στην Intel (ημιαγωγοί) από δύσκολη χρηματοοικονομική θέση, διερευνά την απόκτηση μεριδίου 10%, έναντι επιχορηγήσεων ύψους 10,9 δισεκατομμύριων δολαρίων και βάσει του Νόμου περί Ημιαγωγών και Επιστήμης (CSA) για εμπορική και στρατιωτική παραγωγή.

Η Κίνα, επιδοτεί κινέζικες εταιρίες για να τις μετατρέψει σε παγκόσμιους οικονομικούς πρωταθλητές: Μόνο το 2023, η Huawei έλαβε πάνω από 1 δισ. δολάρια σε άμεσες κρατικές επιχορηγήσεις και συνολικά από το 2019 πάνω από 4 δισ. δολάρια.

Παράλληλα είχε πρόσβαση σε φθηνή ηλεκτρική ενέργεια, σε γη κάτω της αγοραίας αξίας και δάνεια από κρατικές τράπεζες με επιτόκια κάτω του βασικού και «κέρδισε» φωτογραφικές κρατικές συμβάσεις για τσιπ, smartphones, υπηρεσίες cloud και τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό.

Είναι τέτοια η παρέμβαση του κινέζικου κράτους, ώστε σε ένα άλλο «επεισόδιο», με ωμή παρέμβαση του πρόεδρου της Κίνας, απαιτήθηκε από τις «ιδιωτικές» κατά τα άλλα επιχειρήσεις, να περιορίσουν τις «τυφλές» υπερεπενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη, στην υπολογιστική ισχύ και στα ηλεκτρικά οχήματα, που έχουν χαρακτηρίσει ως στρατηγικές προτεραιότητες, να σταματήσουν να μειώνουν τις τιμές και να περιορίσουν την παραγωγή, εν μέσω φόβων για μειωμένες αποδόσεις και ότι ο επίμονος αποπληθωρισμός θέτει σε κίνδυνο την οικονομική ανάπτυξη.

Παγκόσμια Δίκτυα & Υποδομές

Μετά από μια μακρά περίοδο απουσίας από υπερεθνικές αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, για να αντιμετωπιστεί η κινέζικη παγκόσμια στρατηγική ανάπτυξης υποδομών του Νέου Δρόμου του Μεταξιού (Belt and Road Initiative - BRI), που ξεκίνησε το 2013, η ΕΕ ανέπτυξε (οκτώ χρόνια μετά!) το 2021, το Global Gateway, ύψους 300 δισεκατομμυρίων ευρώ με πόρους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Βιώσιμης Ανάπτυξης (EFSD+), του προϋπολογισμού της ΕΕ και ιδιωτικών επενδύσεων με στήριξη ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (EIB & EBRD).

Στόχος του Global Gateway, είναι η προώθηση βιώσιμων επενδύσεων σε υποδομές, συνδεσιμότητας (μεταφορές και ενέργεια), οικονομικής ανάπτυξης (ψηφιακή τεχνολογία, υγεία και εκπαίδευση) και τελικά της γεωπολιτικής επιρροής της ΕΕ.

Μέχρι το 2024, η ΕΕ έχει διαθέσει 66 δισ. ευρώ σε 90 έργα (υποθαλάσσια καλώδια και δίκτυα 5G, διάδρομος Lobito (κυρίως σιδηροδρόμου που συνδέει τον ομώνυμο λιμένα στην Αγκόλα με τις περιοχές εξόρυξης της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό και της Ζάμπια), η Μεσογειακή Εταιρική Σχέση για το υδρογόνο και δέσμη πράσινης συνδεσιμότητας ΕΕ-ASEAN), στην Αφρική 150 δισ. ευρώ μέσω του EU-Africa Global Gateway Investment Package, (παραγωγή πράσινου υδρογόνου στη Ναμίμπια και ψηφιακή συνδεσιμότητα στην Κένυα) και στην Ασία, το India-Middle East-Europe Economic Corridor (IMEC), που θα συμβάλει περαιτέρω στην ενίσχυση του Πειραιά ως στρατηγική πύλη εισόδου για την Ευρώπη.

Όλα αυτά όμως ωχριούν μπροστά στις κινεζικές πρωτοβουλίες του Δρόμου του Μεταξιού (BRI) που αφορούν σε χερσαίες και θαλάσσιες διαδρομές, χρηματοδοτώντας έργα σε σιδηροδρόμους, αυτοκινητοδρόμους, λιμάνια, αγωγούς ενέργειας και ψηφιακές υποδομές (π.χ. δίκτυα 5G), όπως ο Οικονομικός Διάδρομος Κίνας-Πακιστάν (CPEC), το λιμάνι El Hamdania στην Αλγερία και οι σιδηροδρομικές συνδέσεις Αιθιοπίας-Τζιμπουτί και Μομπάσα-Ναϊρόμπι στην Κένυα. Έχουν ήδη υπογραφεί 215 συμφωνίες συνεργασίας με 155 χώρες και 32 διεθνείς οργανισμούς, με συνολικές επενδύσεις που ξεπερνούν το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια (634 δισ. σε συμβόλαια κατασκευής και 419 δισ. σε μη χρηματοοικονομικές επενδύσεις). Η επόμενη φάση, συμπεριλαμβάνει το Ψηφιακό (5G, IoT), τον Πολικό (αρκτικές διαδρομές) και τον Υγειονομικό Δρόμο του Μεταξιού (νοσοκομεία, συνεργασία με ΠΟΥ).

Και όλα αυτά, προφανώς ενδυναμώνουν το κινεζικό γουάν, οδηγούν σε παράλληλη απεξάρτηση από δυτικές αγορές και εξάρτηση από κινεζικές εταιρείες και βεβαίως ενισχύουν τη γεωπολιτική επιρροή της Κίνας.

Εμπορικές Συμφωνίες: Πολυμερείς εναντίον Διμερών

Η ΕΕ αποτελεί αυτή τη στιγμή, ίσως τον πιο πιστό οπαδό του ΠΟΕ, προωθώντας τη μείωση δασμών (μέχρι 99%) και αναβαθμίζοντας πρότυπα όπως η ψηφιακή οικονομία και η βιωσιμότητα. Υπό το πρίσμα αυτό, όλες οι Περιφερειακές Εμπορικές Συμφωνίες που συνάπτει, CETA (Καναδάς, 2017), EPA (Ιαπωνία, 2019), Mercosur (υπό κύρωση), Σιγκαπούρη (2019), EVFTA (Βιετνάμ, 2020) και με το Ηνωμένο Βασίλειο μετά το Brexit (TCA, 2021) συμπληρώνουν τον ΠΟΕ. Στο πλαίσιο αυτό, η Συμφωνία Επενδύσεων (CAI) με την Κίνα, παραμένει σε αναστολή από το 2021 λόγω παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Στον αντίποδα της πολιτικής αυτής, οι ΗΠΑ αλλά και η Κίνα, αναπτύσσουν εμπορικές συμμφωνίες, που παραβιάζουν τις βασικές αρχές του ΠΟΕ όπως η αρχή του πολυμερισμού και της μη διάκρισης (και τον αποδυναμώνουν), επιβάλλοντας κανόνες προέλευσης και προτιμησιακούς δασμούς.

Οι ΗΠΑ επικαλούνται λόγους εθνικής έκτακτης ανάγκης για να επιβληθούν δασμοί χωρίς τη συγκατάθεση του Κογκρέσου, στοχεύοντας σε χώρες με μη ανταποδοτικές εμπορικές πρακτικές, όπως η χειραγώγηση νομίσματος ή υψηλοί συντελεστές ΦΠΑ και για ζητήματα ασφάλειας, όπως η διακίνηση φαιντανύλης από την Κίνα και το Μεξικό. Βάσει του Trade Expansion Act, αυξήθηκαν οι δασμοί σε χάλυβα, αλουμίνιο και χαλκό και σε εισαγόμενα αυτοκίνητα. Εξαιρέσεις δόθηκαν για ορισμένα ηλεκτρονικά προϊόντα και για τις πρώτες 100.000 εισαγωγές αυτοκινήτων από το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ο δασμός αυτοκινήτων μειώθηκε από 25% σε 10%. Ειδικά για τους 100% δασμούς σε ημιαγωγούς και 250% δασμούς σε φαρμακευτικά προϊόντα, στοχεύοντας στην ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής. Ηχηρή παρέμβαση ήταν ο περιορισμός του κανόνα de minimis, το οποίο επέτρεπε σε προϊόντα αξίας έως 800 δολαρίων να εισάγονται χωρίς δασμούς και ευνοούσε τις πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου όπως η Shein και η Temu, που βασίζονταν σε φθηνές κινεζικές εισαγωγές. Αντίστροφα, εξαίρεσε από δασμούς πέντε χώρες της Δυτικής Αφρικής (Γκαμπόν, Γουινέα-Μπισάου, Λιβερία, Μαυριτανία, Σενεγάλη), για να μειωθεί η επιρροή της Κίνας και της ΕΕ.

Σε αντίστοιχους ρυθμούς, η Κίνα, συνήψε τη μεγαλύτερη παγκοσμίως Περιφερειακή Ολοκληρωμένη Οικονομική Εταιρική Σχέση (RCEP) μεταξύ 15 χωρών της Ασίας-Ειρηνικού: Αυστραλία, Μπρουνέι, Καμπότζη, Κίνα, Ινδονησία, Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Λάος, Μαλαισία, Μιανμάρ, Νέα Ζηλανδία, Φιλιππίνες, Σιγκαπούρη, Ταϊλάνδη και Βιετνάμ (2022) καλύπτοντας περίπου το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 30% του παγκόσμιου πληθυσμού με σημαντικές γεωπολιτικές συνέπειες.

Η RCEP αποτελεί ορόσημο για το εμπόριο στην Ασία-Ειρηνικό, ενισχύοντας τις περιφερειακές αλυσίδες εφοδιασμού επιφέροντας σημαντικά οικονομικά οφέλη, μέσω μείωσης δασμών και απλοποιημένων κανόνων, όμως άνισα υπέρ της Κίνας, της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας και για αυτό το λόγο αποχώρησε η Ινδία το 2019.

Θεσμικά Εργαλεία

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού αποτελεί το βασικό μηχανισμό διασφάλισης των συμφερόντων της ευρωπαϊκής πολιτικής, ελέγχοντας συγχωνεύσεις, αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και κρατικές ενισχύσεις. Ειδικά για τρίτες χώρες σε συνεργασία με τη Γενική Διεύθυνση Εμπορίου (DG TRADE), αντιμετωπίζονται περιπτώσεις ντάμπινγκ, (πώλησης προϊόντων σε τιμές χαμηλότερες από την κανονική τους αξία), κρατικές ενισχύσεις που στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό και προτείνονται αντισταθμιστικοί δασμοί (όπως στις εισαγωγές χάλυβα) για τη διασφάλιση δίκαιων συνθηκών εμπορίου.

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή έχει επιβάλει πρόστιμο 4,34 δισ. ευρώ στη Google για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης στην αγορά των λειτουργικών συστημάτων κινητών τηλεφώνων (Android) και περίπου άλλα τόσα για τον τρόπο λειτουργίας της μηχανής αναζήτησης της (2023-2025), στην Apple (€500 εκατομ) και Meta €200m και στην τελική φάση σε πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου, όπως οι Temu, Alibaba και TikTok (ίσως και 6% επί των πωλήσεων) για παραβιάσεις των Κανονισμών Ψηφιακής Αγοράς και Ψηφιακών Υπηρεσιών (DMA DSA ).

Στις ΗΠΑ, η Αντιμονοπωλιακή Αρχή, προχωρά σε πιο επιθετικές κυρώσεις (Huawei black list) που προστατεύουν πιο άμεσα την πνευματική ιδιοκτησία, η Κίνα δεν διστάζει να διαλύει κυριολεκτικά μεγάλες επιχειρήσεις που δεν επιθυμούν τον απόλυτο έλεγχο του κράτους (Alibaba) και στην Ινδία με μεγάλη ευκολία περιορίζουν ξένες πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου ενισχύοντας τις τοπικές.

Συμπέρασμα

Όπως έγινε φανερό, παρακολουθούμε μια ευρύτερη μετατόπιση από το νεοφιλελεύθερο πλαίσιο που κυριάρχησε από το 1980 έως το τέλος της παγκόσμιας ύφεσης (2009), στην αποδοχή της κρατικής παρέμβασης ως μέσου διαμόρφωσης των αγορών για την επίτευξη στόχων όπως η βιώσιμη ανάπτυξη, η ασφάλεια, η τεχνολογική κυριαρχία και η ενίσχυση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας.

Η ΕΕ στηρίζεται ακόμη σε μια στρατηγική και μεθοδολογία που ήταν ισχυρή για τα δεδομένα του 20ου αιώνα, αλλά παντελώς αναποτελεσματική για τον 21ο!

Σε τρίτο και τελευταίο άρθρο της ανάλυσης αυτής, θα καταγραφούν και ιεραρχηθούν οι προτάσεις για μια πιο αποτελεσματική ευρωπαϊκή πολιτική αλλά και για το ρόλο της Ελλάδας τόσο στη διαμόρφωση της ενωσιακής πολιτικής όσο και της προάσπισης των εθνικών της συμφερόντων.

1 International Emergency Economic Powers Act (IEEPA)
2 Ο Κανονισμός για τις Ψηφιακές Αγορές (DMA) εστιάζει στην αντιμετώπιση της κυριαρχίας των μεγάλων ψηφιακών πλατφορμών, ενώ ο Κανονισμός για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA) εστιάζει στην ασφάλεια και τα δικαιώματα των χρηστών στο διαδίκτυο. 

* Στέφανος Κομνηνός, πρώην ΓΓ Εμπορίου