Χαράλαμπος Ανθόπουλος

Πράγματι, το Σύνταγμα του 1975 εισήγαγε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη δυνατότητα προληπτικής γενικής απαγόρευσης των υπαίθριων συναθροίσεων, δηλαδή της απαγόρευσής τους σε μια ολόκληρη περιοχή (π.χ. στον Νομό Αττικής) ή και σε όλη την Επικράτεια, για ορισμένες ημέρες ή για ορισμένο χρόνο. Αυτό είναι το νόημα της λέξης «γενικά» στο άρθρο 11 παρ. 2 Συντ.: «Οι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγορευτούν με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια…». Τούτο προκύπτει εξ αντιδιαστολής και με την επόμενη φράση στην οποία ορίζεται ότι οι συναθροίσεις αυτές μπορούν να απαγορευτούν «σε ορισμένη περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής…». Η διάκριση ανάμεσα σε γενική απαγόρευση, που μπορεί να αφορά οποιαδήποτε συνάθροιση οπουδήποτε στη Χώρα, και ειδική απαγόρευση, που αφορά συγκεκριμένη συνάθροιση σε ορισμένη περιοχή, δεν υπήρχε στο Σύνταγμα του 1952 και για τον λόγο αυτόν γινόταν δεκτό από τη θεωρία (Αλ. Σβώλος) ότι υπό το καθεστώς του Συντάγματος αυτού ήταν επιτρεπτή μόνον η ειδική απαγόρευση. Η θέση που υποστήριξε η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων ότι η λέξη «γενικά» στο άρθρο 11 παρ. 2 Συντ. αναφέρεται σε συγκεκριμένη συνάθροιση σε ορισμένο τόπο και χρόνο, αποτελεί ένα σχήμα οξύμωρο και πάντως δεν αφορά το Σύνταγμα του 1975. Το γεγονός ότι ο πρόσφατος ν. 4703/2020 για τις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις δεν ρύθμισε την περίπτωση της γενικής απαγόρευσης, δεν σημαίνει ότι η δυνατότητα αυτή έπαυσε να υπάρχει. Ως στοιχείο της δημόσιας ασφάλειας κατά το άρθρο 11 παρ. 2 Συντ. πρέπει δε να θεωρείται και η προστασία της δημόσιας υγείας. Σε κάθε περίπτωση, ανεξάρτητα από το εάν το άρθρο 11 παρ. 2 Συντ. επιτρέπει τη γενική απαγόρευση δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων για υγειονομικούς λόγους, δεν αποκλείει τη δυνατότητα αυτή, όταν θεσπίζεται με γενικό νόμο του Κράτους που προστατεύει το αγαθό της δημόσιας υγείας, εκτός εάν η επίκληση των λόγων αυτών αποτελεί πρόφαση για την απαγόρευση συγκεκριμένων συναθροίσεων.

Η κλασική περίπτωση και ίσως η μόνη κατά την οποία δικαιολογείται γενική απαγόρευση είναι όταν υπάρχει επιδημία σε έξαρση. Όπως επισήμανε και ο Ν. Αλιβιζάτος, το άρθρο 68 παρ. 2 του ν. 4683/2020 ρυθμίζει ακριβώς την περίπτωση αυτήν, προβλέποντας ότι με απόφαση του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας και μετά από γνώμη της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας, μπορεί να επιβληθεί γενική απαγόρευση δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων για το απολύτως αναγκαίο χρονικό διάστημα ακόμη και σε όλη την Επικράτεια. Ζήτημα αντισυνταγματικότητας του άρθρου αυτού θα μπορούσε να εγερθεί μόνον εάν το άρθρο 11 παρ. 2 Συντ. δεν προέβλεπε τη δυνατότητα γενικής απαγόρευσης ή μόνον εάν η νομοθετική απαγόρευση δεν είχε προσωρινό χαρακτήρα, και στο επίπεδο της εφαρμογής του άρθρου 68 παρ. 2 μόνον εάν η απόφαση του αρχηγού της Αστυνομίας αποτελούσε «κατάχρηση εξουσίας», δηλαδή γινόταν για άλλον σκοπό, διαφορετικό από την προστασία της δημόσιας υγείας.


*Ο Χαράλαμπος Ανθόπουλος είναι Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ