Γ. Ι. Πατσόπουλος

Μόνιμα λησμονημένος ο χρυσούς κανών ότι η υπερβολή καταστρέφει όλες τις αρετές και έχει μία και μοναδική ικανότητα: να μετατρέπει τα θετικά σε αρνητικά και βλαπτικά. Μηδέν Αγαν.

Ιδεολογικές αντιπαραθέσεις με φιλοσοφικό μανδύα για να κρύβει, όσο είναι δυνατόν, την πολιτική σκοπιμότητα: πρέπει να είναι το λεγόμενο κοινό περί δικαίου αίσθημα υπεράνω των νόμων ως κανόνας λειτουργίας της Δικαιοσύνης ή, αντίθετα, είναι μια φασίζουσα επίκληση; Οφείλει ή όχι η Δικαιοσύνη να ενεργεί ανεξάρτητα από το κοινό περί δικαίου αίσθημα; Μήπως αυτή η δυνατότητά της είναι αντιδημοκρατικό φαινόμενο;

Πρωταγωνιστές στην αντιπαράθεση αυτή είναι διάφοροι ιδεολόγοι «ανθρωπιστές» και «ευαίσθητες» κοινωνικές ομάδες μειοψηφίας που εμφανίζονται ως τιμητές των πάντων. Είναι αυτοί που μόνιμα ξεχνούν τα αυτονόητα: ότι στις σύγχρονες δημοκρατίες η Δικαιοσύνη λειτουργεί με βάση τις απόλυτα βέβαιες αποδείξεις και τις αρχές της αναλογικότητας και της επιείκειας στην επιβολή των ποινών. Ολα στηρίζονται στο δόγμα του Διαφωτισμού: «Προτιμότερο να διαφύγουν από την τιμωρία δέκα ένοχοι, παρά να καταδικαστεί άδικα ένας αθώος». Γι’ αυτό και οι κατηγορούμενοι, ακόμα και αν είναι οφθαλμοφανές ότι είναι ένοχοι, έχουν πολλά δικαιώματα, τα οποία η Δικαιοσύνη είναι υποχρεωμένη να σεβαστεί. Το περιλάλητο «τεκμήριο της αθωότητας». Σχετικός είναι και ο κανόνας που λέει ότι «η αμφιβολία είναι υπέρ του κατηγορουμένου».

Η Δικαιοσύνη είναι υπομονετική και δεν βιάζεται, ενώ το κοινό περί δικαίου αίσθημα είναι πολύ ανυπόμονο. Δεν μπορεί να περιμένει, το πνίγει το δίκιο του! Απαιτεί δικαίωση «εδώ και τώρα!». «Αρον άρον». Κατά βάθος απαιτεί μόνο εκδίκηση. Το κοινό περί δικαίου αίσθημα διαμορφώνεται, ποδηγετείται και μεγιστοποιείται δυσανάλογα και από τα ΜΜΕ, με τη μόνιμη συνήθεια εμπορικού χαρακτήρα: ένοχος γιατί τότε μόνο πουλάει, αν τυχόν αθωωθεί πατώσαμε! Το τηλεοπτικό προϊόν που κατασκευάσαμε με βάση την πρώτη ύλη που μας δόθηκε δωρεάν θα είναι πλέον άχρηστο, στα αζήτητα. Πρέπει να ονομαστεί «τεκμήριο ενοχής». Συνηθισμένο σε μακρινούς αιώνες που ταλαιπώρησαν την ανθρωπότητα.

Η τηλεθέαση καταδικάζει μόνο με τις καταγγελίες, τις φήμες, τις ενδείξεις. Δεν χρειάζεται αποδείξεις, ούτε διάφορες διαδικασίες. Αυτά είναι χάσιμο χρόνου και λειτουργούν υπέρ του κατηγορουμένου που, στην πρώτη φάση, είναι ένοχος. Πολλοί θα ένιωθαν μεγάλη ικανοποίηση αν εφαρμοζόταν ο νόμος του Λιντς: άμεσο λιντσάρισμα από τον όχλο με υπερβολικά συνοπτικές διαδικασίες. Εικόνες Φαρ Ουέστ. Αυτή η απόλυτη νομιμοποίηση της αυτοδικίας αυξάνει και την τηλεθέαση. Η εκμετάλλευση της ψυχολογίας του όχλου, άρτος και θεάματα. Θεατροκρατία, όπως λεγόταν στην αρχαία Αθήνα.

Οσοι απλώς διαβάζουν Ιστορία αντί για άχρηστες ειδήσεις, πολύ δε περισσότερο οι σκαπανείς της, γνωρίζουν ότι κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ού αιώνα οι δικαστικές αρχές παρασύρθηκαν σε καταδικαστικές αποφάσεις από την υπερβολική πίεση της κοινής γνώμης. Δικαστικές πλάνες που η αλήθεια αποκαλύφθηκε πολλά χρόνια αργότερα, συχνά μετά τον θάνατο των αθώων θυμάτων.

Ενα από τα μελανότερα σημεία της Ιστορίας μας, η δίκη των οκτώ και εκτέλεση των έξι σαν δήθεν υπαίτιων για τη Μικρασιατική Καταστροφή, οφείλεται στην επικράτηση του «κοινού περί δικαίου αισθήματος» που καλλιεργήθηκε υπερβολικά από τους πραγματικά υπεύθυνους για την εθνική τραγωδία πολιτικούς της εποχής, κοινώς από τους δολοφόνους, τους οποίους δεν άγγιξαν ούτε η Δικαιοσύνη, ούτε η λαϊκή αγανάκτηση.

Οι αντιρρήσεις βέβαια είναι γνωστές, αρκετές, με πολλά επιχειρήματα, και δίνουν αφορμές για περισσότερη σκέψη και ανάλυση. Το κοινωνικό δίλημμα; Είναι δυνατόν και δημοκρατικά σωστό η Δικαιοσύνη να είναι απόλυτα ανεξάρτητη από τις προτιμήσεις του κοινού, τις τάσεις της κοινωνίας, τη ζωντανή πραγματικότητα, τις εξελίξεις; Μήπως αυτή η υπερβολική ανεξαρτησία εξελίσσεται σε ένα αντιδημοκρατικό φαινόμενο εντός της δημοκρατίας από τον τρίτο πυλώνα της; Εφαρμόζοντας το γράμμα των νόμων χωρίς επαφή με την τρέχουσα πραγματικότητα; Περιχαρακωμένη σε έναν δικό της κόσμο, κράτος εν κράτει, άσχετο με τις κοινωνικές ευαισθησίες; Μήπως κάπως έτσι δεν λειτουργούσε και ο Ιαβέρης, ο τραγικότερος ήρωας στους «Αθλιους» του Βίκτωρος Ουγκώ; Απόλυτος εφαρμοστής των νόμων της εποχής του, πιστός δημόσιος λειτουργός, χωρίς καμία παρέκκλιση, χωρίς επιείκεια, χωρίς αναλογικότητα, χωρίς κοινό αίσθημα που, πλην των άλλων, αγνοούσε!

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι, βέβαια, την ήθελαν τυφλή ή με δεμένα μάτια, ακριβώς για να μην επηρεάζεται τόσο η ίδια όσο και η ζυγαριά της από εξωτερικές επιδράσεις, όπως οι λαϊκές ετυμηγορίες κάθε σωματείου και οργάνωσης.

Το θέμα είναι απλό και ολοφάνερο. Το γνωρίζει κάθε «κοινός περί δικαίου νους»: ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στη Δικαιοσύνη και το αίσθημα των πολιτών είναι ένας και μοναδικός, οι νόμοι. Οι νόμοι και η διατύπωσή τους, τα παρακλάδια τους, η πολυπλοκότητά τους, η σαφήνειά τους ή μη είναι το όργανο της δημοκρατίας για την αποκατάσταση κάθε πιθανής δυσαρμονίας. Οπως είπε κάποιος στοχαστής, η Δικαιοσύνη είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την αφήνουμε μόνο στους δικαστικούς και τους δικηγόρους. Οι νόμοι πρέπει να αλλάζουν, να προσαρμόζονται, να γίνονται ολοένα και περισσότερο δικαιότεροι και ηθικότεροι ώστε να έχουν καθολική αποδοχή για να περιορίζονται τα παρά φύσιν φαινόμενα στο ελάχιστο: οι αυτοδικίες, οι βεντέτες, οι άσκοπες και αντιαισθητικές διαμαρτυρίες, οι βίαιες παρεμβάσεις, οι ύβρεις και κάθε άλλη παρενέργεια «πνιξίματος του δικαίου» και παραβίασης κάθε έννοιας αρμοδιότητας. Πασίγνωστη διάκριση των εξουσιών!

Οι πολιτικοί, λοιπόν, είναι στο βάθος οι υπεύθυνοι. Αυτοί νομοθετούν! Αυτοί, αντί να αλλάζουν τη νομοθεσία με πολιτικές σκοπιμότητες και να επικαλούνται ανάλογα με τις εξελίξεις τους νόμους που ψήφισαν ή όχι, πέφτοντας σε κωμικές αντιφάσεις, όφειλαν να προσαρμόσουν το ποινικό δίκαιο στις σύγχρονες εξελίξεις και να βελτιώσουν τους νόμους για το συμφέρον της χώρας. Λαμβάνοντας υπόψη, νηφάλια όμως και όχι εν θερμώ, και το «κοινό περί δικαίου αίσθημα»: κατά τη νομοθέτηση και θέσπιση των νόμων, όχι κατά την εφαρμογή τους. Ας νομοθετήσουν πιο αυστηρές ποινές για ορισμένα εγκλήματα ιδιαίτερα ειδεχθή. Ας καταργήσουν τις φωτογραφικές, υπέρμετρα ευνοϊκές για τους ενόχους διατάξεις αντί μόνο να τις σχολιάζουν. Ο πολιτισμός που κατάργησε την ποινή του θανάτου, ας μην καταργήσει εμμέσως πλην σαφώς σταδιακά και την ποινή της ισόβιας κάθειρξης.

Χρήσιμο είναι να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους και να μη στοχοποιούν τους δικαστικούς λειτουργούς ως εξιλαστήρια θύματα για να μη χάσουν μερικές ψήφους. Κάθε λειτουργός απλώς εφαρμόζει τους νόμους που ισχύουν εκάστοτε και δεν είναι σωστό να εισπράττει ο ίδιος τη λαϊκή αγανάκτηση, ακόμη και δικαιολογημένη να είναι αυτή.

Πάνω απ’ όλα επιβάλλεται να εφαρμόζονται οι νόμοι. Αν κάπου είναι λάθος, πρέπει να μεταβάλλονται και να προσαρμόζονται. Μέχρι η Βουλή των Ελλήνων να ψηφίσει νεότερους και πιο βελτιωμένους, θα εφαρμόζονται οι ήδη υπάρχοντες.