Πάνος Λουκάκος

Οι αλλαγές είναι καταιγιστικές και σε όλους τους τομείς: Αλλαγές γεωπολιτικές, οικονομικές, τεχνολογικές, πολιτισμικές, κλιματικές, υγειονομικές, δημογραφικές. Πράγματα που μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο θεωρούνταν δεδομένα σήμερα πλέον δεν ισχύουν. Και το ερώτημα είναι αν, πόσο και πώς έχει αλλάξει και η Ελλάδα αν, πόσο και πώς έχει προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις.

Λογικό θα ήταν, μετά την πτώχευση του 2009-2010, τον διεθνή έλεγχο, τον διασυρμό, τα μνημόνια και τους διεθνείς υπαλλήλους, που είχαν υποκαταστήσει την κυβέρνηση, να προχωρήσουμε σε μια βασανιστική αυτοκριτική για να απαντηθεί το κεντρικό ερώτημα, πώς και γιατί βρεθήκαμε σε αυτό το κατάντημα. Πώς και γιατί δεν θα επαναληφθούν τα όσα τραγικά έζησε η ελληνική κοινωνία για πάνω από δέκα χρόνια. Αν και πόσο έχουν αλλάξει στον πυρήνα τους οι συνθήκες που οδήγησαν στην καταστροφή. Και αν στον πυρήνα αυτόν δεν έχουν μείνει όλα όπως ήταν πάντα ή αν έχουμε γυρίσει οριστικά σελίδα.

Πράγματι έχουν αλλάξει πολλά στον τόπο μας. Εχουν αλλάξει οι εργασιακές σχέσεις, οι καταναλωτικές συνήθειες, η καθημερινότητα, οι περισσότερες από τις μεταπολεμικές σταθερές της ελληνικής κοινωνίας. Με ταχύτατους ρυθμούς όλα αλλάζουν. Αλλά μήπως, κατά βάθος, μένει ο πυρήνας του κακού όπως ήταν πάντα; Οπως είναι εδώ και δεκάδες χρόνια παρά τις διάφορες κατά καιρούς «αλλαγές»;

Ας μην ξεχνάμε:

Με κύριο σύνθημα την «Αλλαγή» δέσποσε στη δεκαετία του 1980 ο Ανδρέας Παπανδρέου. Και άλλαξε πολλά πράγματα. Αλλά πόσο έγινε πραγματική αλλαγή στον τόπο;
Με κύριο σύνθημα τον «εκσυγχρονισμό» κέρδισε ο Κώστας Σημίτης δύο εκλογικές αναμετρήσεις. Αλλά τι απέμεινε από αυτόν τον εκσυγχρονισμό;
Με κύριο σύνθημα την «επανίδρυση» του κράτους κέρδισε δύο εκλογές και ο Κώστας Καραμανλής. Πού κρύφτηκε αυτή η επανίδρυση, που κανείς δεν μπόρεσε να δει;

«Νέα Εποχή» και «Νέα Ελλάδα» ήταν τα συνθήματα του Αντώνη Σαμαρά.

Πράγματι επιφανειακά άλλαξαν πολλά τα τελευταία 50 χρόνια. Αλλά ο πυρήνας έμεινε αυτός που ήταν. Το πολιτικό σύστημα έμεινε το ίδιο. Πρόσωπα αλλάζουν αλλά είναι ίδιας λογικής, με ίδιες ιδέες, και ίδιες πρακτικές. Ιδιο είναι και το πολιτικό οικοδόμημα πάνω στα ίδια σαθρά θεμέλια.

Στο δίπολο «μνημόνιο ή αντιμνημόνιο» κινήθηκαν στα χρόνια της κρίσης οι πολιτικές εξελίξεις. Στο δίπολο «ήλιος ή σκοτάδι» είχαν κινηθεί στα χρόνια του ΠΑΣΟΚ. Στο δίπολο «Μητσοτάκης ή χάος» κινούνται τώρα.

Το ίδιο αφήγημα έχει ακουστεί με τις διάφορες παραλλαγές του δεκάδες φορές έως σήμερα. Αλλάζουν απλώς οι τίτλοι και τα πρόσωπα, αλλά το ουσιαστικό πρόβλημα παραμένει. Γιατί ποτέ έως τώρα δεν άλλαξε το θεμελιακά κυριότερο: η γενικότερη αντίληψη και πρακτική ενός κομματικού συστήματος που όταν βρεθεί στην εξουσία προσπαθεί με νύχια και με δόντια να διατηρηθεί εκεί. Με κάθε μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο. Στηριζόμενο στα πελατειακά του δίκτυα και τις διεφθαρμένες διασυνδέσεις τους στο κράτος και την κοινωνία.

Εχουμε συνηθίσει να επιρρίπτουμε όλα τα δεινά στο «βαθύ κράτος». Αλλά πίσω και πάνω από το «βαθύ κράτος» βρίσκεται το «βαθύ κόμμα». Το «βαθύ κόμμα» είναι που το συντηρεί, το προστατεύει και το αξιοποιεί προς όφελός του, ως κύριο ψηφοθηρικό μηχανισμό. Και μαζί «βαθύ κράτος» και «βαθύ κόμμα» συμμετέχουν σε διάφορα σκάνδαλα τύπου ΟΠΕΚΕΠΕ.

Πίσω από τη βαθιά διαφθορά σε εφορίες, τελωνεία, αστυνομίες, δήμους, περιφέρειες, πολεοδομίες, δημόσιους οργανισμούς κρύβονται κομματικά πελατειακά δίκτυα με μορφή οργανωμένων ομάδων συμφερόντων που προωθούν τους κατάλληλους δικούς τους ανθρώπους στις κατάλληλες θέσεις, με κριτήριο την κομματική νομιμοφροσύνη. Γιατί άραγε έπρεπε να έρθουν οι Ευρωπαίοι εισαγγελείς να ξεσκεπάσουν το πελώριο σκάνδαλο με τις απάτες στις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις; Δεν το γνώριζαν όλοι και δεν το κάλυπτε συνολικά όλο το πολιτικό σύστημα, αφού τα δικά του πελατειακά δίκτυα ψηφοθηρικά το αξιοποιούσαν;

Εκλεισαν τις μέρες αυτές 51 χρόνια από τη Μεταπολίτευση. Και είναι φανερό πως έκτοτε πολλά έχουν αλλάξει. Ενα πράγμα δεν έχει αλλάξει: Η διαπλοκή και η συνακόλουθη διαφθορά μεταξύ «βαθέος κράτους» και «βαθέος κόμματος».

Εχει μπροστά του να κυβερνήσει κάτι λιγότερο από δύο χρόνια έως τις επόμενες εκλογές ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Προφανώς και δεν μηδενίζεται το σημαντικό σε πολλούς τομείς έργο του, αλλά το κράτος αυτό στο οποίο ζούμε τώρα δεν είναι εκείνο που επαγγέλθηκε. Είναι μικρό πλέον το χρονικό διάστημα για να γίνουν μεγάλες αλλαγές αλλά αρκετό για να δρομολογηθεί η βαθιά τομή που είναι αναγκαία ώστε να προχωρήσει η Ελλάδα στον νέο κόσμο που δημιουργείται. Κι αυτή η βαθιά τομή πρέπει να περιλαμβάνει ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο μιας ευρείας συνταγματικής αναθεώρησης, καθώς και ουσιαστικές αλλαγές στον εκλογικό νόμο που αποτελεί το θεμέλιο του πελατειακού κράτους.
Η προοπτική αυτών των εις βάθος μεταρρυθμίσεων και η ολοκληρωμένη επεξεργασία τους από τώρα, ώστε να αποτελέσουν ένα πλήρες, αξιόπιστο και εφαρμόσιμο πρόγραμμα εν όψει των εκλογών του 2027 είναι η μόνη που μπορεί να δώσει μια τρίτη εκλογική νίκη στον Κυριάκο Μητσοτάκη.