Αθανάσιος Β. Καρουζάκης

Δεδομένης της ήδη διαμορφωθείσας κατάστασης και έχοντας πλέον γνώση του ολέθρου που μπορεί να προκαλέσει ο νέος ιός, ήδη το Κράτος προσπάθησε να εφαρμόσει σειρά μέτρων, μέσω Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου και Κοινών υπουργικών Αποφάσεων, σε συνδυασμό με τις ήδη υπάρχουσες διατάξεις του ποινικού κώδικα, προκειμένου να περιορίσει συγκεκριμένες δράσεις της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των πολιτών.

Ειδικότερα, ανάμεσα στα νομοθετικά μέτρα που έλαβε το Κράτος για την αποτροπή της διασποράς του ιού και την διαφύλαξη της δημόσιας υγείας, περιλαμβάνονται και ιδιαίτερα σοβαρές ποινικές διατάξεις, με αποτέλεσμα η πραγματικότητα να μας φέρνει αντιμέτωπους με μια σειρά νέων ποινικών προεκτάσεων, τις κυριότερες από τις οποίες σταχυολογούμε αναλυτικότερα κατωτέρω.

Ι. Πρώτα απ’ όλα, το Κράτος δημοσίευσε την από 25.2.2020 Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΦΕΚ Α' 42/25-02-2020 - Κατεπείγοντα μέτρα αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού) της οποίας η παρ. 6 του άρθρου 1 αναφέρει ότι τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο έτη, εκτός εάν η πράξη τιμωρείται βαρύτερα από άλλη διάταξη, όποιος δεν συμμορφώνεται με τα εκεί αναφερόμενα μέτρα.

Με αφορμή την ανωτέρω Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, δημοσιεύτηκε η υπ’ αρ. πρωτ. 13776/27.2.2020 Κοινή Υπουργική απόφαση, η οποία αφορούσε την ματαίωση των Καρναβαλικών εκδηλώσεων σε όλη τη Χώρα και προέβλεπε διετή φυλάκιση για όσους παραβίασαν το μέτρο, αν και στην πράξη κανείς δεν τιμωρήθηκε απ' αυτούς που παραβίασαν την απαγόρευση.

Παρά την ως άνω Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, τις κυρώσεις που αυτή προβλέπει και την απόφαση της Κυβέρνησης, ενδεικτικά για το κλείσιμο καταστημάτων, επιχειρήσεων, την απαγόρευση συνάθροισης και κυκλοφορίας μεγάλου αριθμού πολιτών κ.λπ., προκειμένου να διασφαλιστεί η δημόσια υγεία, είναι χαρακτηριστικό πως αρκετοί πολίτες δεν τις έλαβαν υπόψη τους με αποτέλεσμα τη σύλληψη τους κατά τη διαδικασία του αυτοφώρου.

Ειδικότερα, οι συλληφθέντες θα δικαστούν βάσει του άρθρου 285 του Ποινικού Κώδικα, το οποίο φέρει τον τίτλο «παραβίαση μέτρων για την πρόληψη ασθενειών». Το άρθρο 285 του Ποινικού Κώδικα (νόμος 4619/2019, ΦΕΚ: 95 Α'/11.06.2019) προβλέπει αναλυτικά:

«1. Όποιος παραβιάζει τα μέτρα που έχει διατάξει ο νόμος ή η αρμόδια αρχή για να αποτραπεί η εισβολή ή η διάδοση μιας μεταδοτικής ασθένειας τιμωρείται:

α) με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος για ζώα,
β) με φυλάκιση και χρηματική ποινή αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κίνδυνος μετάδοσης της ασθένειας σε αόριστο αριθμό ανθρώπων.
2. Αν η παραβίαση είχε ως αποτέλεσμα μεταδοθεί η ασθένεια σε ζώα, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών και χρηματική ποινή, και αν είχε ως αποτέλεσμα να μεταδοθεί σε άνθρωπο, επιβάλλεται κάθειρξη έως δέκα έτη.

3. Αν η παραβίαση είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο άλλου επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών και αν προκλήθηκε ο θάνατος μεγάλου αριθμού ανθρώπων, το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει ισόβια κάθειρξη.

4. Όποιος στις περιπτώσεις της παραγράφου 1 παραβιάζει τα μέτρα από αμέλεια, τιμωρείται:

α) στην περίπτωση του στοιχείου α′ με χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας και
β) στην περίπτωση του στοιχείου β′ με φυλάκιση έως δύο έτη ή χρηματική ποινή.»

Αναπόδραστα προκύπτει ότι από την διάταξη του άρθρου 285 Π.Κ. προβλέπονται βαρύτατες ποινικές κυρώσεις για όσους παραβιάζουν τα μέτρα πρόληψης και ασφάλειας για τον κορονοϊό, µε διαφορετικές, βέβαια, ποινές αναλόγως με τη βαρύτητα της παράβασης. Η ανώτατη προβλεπόμενη ποινή είναι 5 έτη φυλάκισης για την πλημμεληματική μορφή του αδικήματος, ενώ η μέγιστη προβλεπόμενη ποινή είναι η ισόβια κάθειρξη στην περίπτωση που προσβληθεί μεγάλος αριθμός ανθρώπων με συνέπεια τον θάνατό τους.

Στην παρ. 2 της διάταξης η πράξη αντιμετωπίζεται µε βαρύτερη ποινή, όταν η παράβαση έχει ως αποτέλεσμα τη μετάδοση της ασθένειας, ανάλογα βέβαια με το αν πρόκειται για μετάδοση αυτής στα ζώα ή σε άνθρωπο.

Στην μεν πρώτη περίπτωση, πρόκειται μάλιστα για διακεκριμένη μορφή του εγκλήματος (καθώς η φθορά ξένης ιδιοκτησίας από αμέλεια δεν τυποποιείται), στη δε δεύτερη περίπτωση -μετάδοσης στον άνθρωπο- πρόκειται για εκ του αποτελέσματος διακρινόμενο έγκλημα. Η από αμέλεια παραβίαση των μέτρων για την αποτροπή της εισβολής ή της διάδοσης μιας μεταδοτικής ασθένειας σε ζώα αποτελεί εξάλλου το µόνο αδίκημα του κεφαλαίου που απειλείται διαζευκτικά µε χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας, λόγω της περιορισμένης απαξίας του.

Δυστυχώς, όπως αποδεικνύουν τα μέχρι στιγμής στοιχεία αρκετοί συμπολίτες μας και ιδίως επαγγελματίες ανά την Ελλάδα, αψηφώντας τους κανόνες και τις οδηγίες των ειδικών, παραβίασαν τα ανωτέρω περιοριστικά μέτρα και είναι αντιμέτωποι με τις ανωτέρω προβλεπόμενες ποινικές κυρώσεις, οι οποίες ήδη έχουν επιβληθεί σε αρκετούς εξ αυτών.

Άλλωστε, προ ολίγων ημερών, ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, κ. Πλιώτας, ζήτησε, με εγκύκλιό του, από τους αρμόδιους εισαγγελείς να παρεμβαίνουν άμεσα, όπου διαπιστώνουν παραβίαση των μέτρων, ενώ παράλληλα υπενθύμισε την επίμαχη διάταξη του Ποινικού Κώδικα, ζητώντας την απαρέγκλιτη εφαρμογή της. Οι αρμόδιες Αρχές, ακολουθώντας την εν λόγω εγκύκλιο για την τήρηση της αυτόφωρης διαδικασίας για όποιον παραβιάζει τα μέτρα της πολιτείας, έχουν προχωρήσει σε δεκάδες συλλήψεις σε όλη την Ελλάδα.

Εξαιτίας της μη συμμόρφωσης με τις ανωτέρω απαγορεύσεις (λειτουργίας καταστημάτων, συνάθροισης και κυκλοφορίας μεγάλου αριθμού πολιτών κ.λπ.), όπως αποδείχθηκε από τις προαναφερόμενες παραβατικές συμπεριφορές, το τελευταίο μέτρο το οποίο έλαβε η Κυβέρνηση είναι η απαγόρευση κυκλοφορίας, με την παραβίαση του μέτρου αυτού να συνεπιφέρει σοβαρές ποινικές κυρώσεις, πέραν των διοικητικών, όπως είναι επιβολή χρηματικού προστίμου.

ΙΙ. Ένα δεύτερο ζήτημα με ποινικές προεκτάσεις που έχει κάνει ιδιαίτερα αισθητή την εμφάνισή του εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού είναι αυτό της αισχροκέρδειας επί της πώλησης των προϊόντων που έχουν αυξημένη ζήτηση στην παρούσα φάση από την αγορά (αντισηπτικά, μάσκες, γάντια κ.λπ).

Ειδικότερα, με το άρθρο 21 παρ. 1 της από 20.3.2020 Πράξεως Νομοθετικού Περιεχομένου (ΦΕΚ Α’ 68/20.3.2020) έχει προβλεφθεί απαγόρευση της αύξησης των τιμών και συγκεκριμένα αναφέρεται επί λέξει: «…, απαγορεύεται η συνομολόγηση ή η λήψη περιουσιακών ωφελημάτων που αφορούν την πώληση οποιουδήποτε αγαθού ή υπηρεσίας που είναι απαραίτητο για την υγεία, τη διατροφή, τη μετακίνηση και την ασφάλεια του καταναλωτή, ιδίως δε φαρμακευτικών προϊόντων, μέσων ατομικής προστασίας και προσωπικής υγιεινής, όπως χειρουργικών μασκών, αντισηπτικών υγρών και άλλων υλικών απολύμανσης, εφόσον τα ωφελήματα αυτά υπερβαίνουν την αξία της παροχής, τόσο ώστε το μικτό περιθώριο κέρδους να είναι μεγαλύτερο από αυτό της προ της 1ης Φεβρουαρίου 2020, για τα ως άνω προϊόντα και υπηρεσίες.»

Για το φαινόμενο της αισχροκέρδειας, ήτοι των ανατιμήσεων, η κυβέρνηση εξήγγειλε ότι θα εκδοθεί νέα Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, με την οποία θα προβλέπεται ότι η διαπίστωση της παράβασης αυτής θα έχει δύο μορφές κυρώσεων, τόσο διοικητικές (πρόστιμο από 1.000 ευρώ έως 1 εκατομμύριο ευρώ), όσο και ποινικές κυρώσεις. Χαρακτηριστικό, μάλιστα, είναι το γεγονός ότι η τελευταία φορά που ο Ποινικός Κώδικας είχε αυτοτελές άρθρο για το αδίκημα της αισχροκέρδειας ήταν το έτος 1985 (άρθρο 405 - ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ - Π.Δ. 283/1985).

Δυστυχώς, όσο οπισθοδρομική κι εάν φαντάζει η συγκεκριμένη λύση και μας φέρνει στο νου μνήμες άλλης εποχής, δεν φαίνεται να υπάρχει άλλη λύση προκειμένου να περιοριστεί η αισχροκέρδεια στη χώρα μας, καθώς μεγάλη μερίδα συμπολιτών μας έχει πέσει θύμα οικονομικής εκμετάλλευσης.

ΙΙΙ. Περαιτέρω, ένα ακόμη νομικό ζήτημα το οποίο δημιουργεί και αναδεικνύει η επικαιρότητα γύρω από την εξάπλωση της πανδημίας του κορονοϊού και έχει ποινική απαξία είναι αυτό της διασποράς ψευδών ειδήσεων. Το εν λόγω αδίκημα υφίσταται αυτοτελώς στο άρθρο 191 του Ποινικού Κώδικα (Νόμος 4619/2019 - Διασπορά ψευδών ειδήσεων) και προβλέπει:

‘’1. Όποιος δημόσια ή μέσω του διαδικτύου διαδίδει ή διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις με αποτέλεσμα να προκαλέσει φόβο σε αόριστο αριθμό ανθρώπων ή σε ορισμένο κύκλο ή κατηγορία προσώπων, που αναγκάζονται έτσι να προβούν σε μη προγραμματισμένες πράξεις ή σε ματαίωσή τους, με κίνδυνο να προκληθεί ζημία στην οικονομία, στον τουρισμό ή στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή να διαταραχθούν οι διεθνείς της σχέσεις, τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή.

2. Όποιος από αμέλεια γίνεται υπαίτιος της πράξης της προηγούμενης παραγράφου τιμωρείται με χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας.’’
Σχετικώς, το τελευταίο διάστημα παρατηρήθηκαν δύο περιστατικά που συνιστούν το ανωτέρω αδίκημα, για τα οποία έχει ήδη επιληφθεί η Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών. Το πρώτο περιστατικό αφορά δημοσίευμα εφημερίδας, η οποία ανέφερε ότι θα κλείσουν οι τράπεζες και τα σούπερ-μάρκετ λόγω της πανδημίας, ενώ το δεύτερο αφορά ανάρτηση πρώην στελέχους των ΕΛΤΑ σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης το οποίο ανέφερε ότι «οι ταχυδρόμοι θα επισκεφθούν από Δευτέρα τους συνταξιούχους στα σπίτια τους για την πληρωμή των συντάξεων και είτε θα τους μεταδώσουν τον ιό ή θα τον κολλήσουν οι ίδιοι για να τον μεταφέρουν σε άλλους συνταξιούχους».

IV. Τέλος, ακόμη ένα ζήτημα το οποίο η Κυβέρνηση επιλέγει να ποινικοποιήσει, σχετίζεται με το επίδομα των 800 ευρώ που θα λάβουν οι δικαιούχοι μέσω της ειδικής πλατφόρμας. Είναι ενδεικτικό ότι στο τέλος της αίτησης, που καλούνται να συμπληρώσουν οι ενδιαφερόμενοι, αναφέρεται ότι:

‘’Όποιος εν γνώσει του δηλώνει ψευδή γεγονότα ή αρνείται ή αποκρύπτει τα αληθινά με έγγραφη υπεύθυνη δήλωση του άρθρου 8 τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών. Εάν ο υπαίτιος αυτών των πράξεων σκόπευε να προσπορίσει στον εαυτόν του ή σε άλλον περιουσιακό όφελος βλάπτοντας τρίτον ή σκόπευε να βλάψει άλλον, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι 10 ετών.’’
Πρόκειται για τη διάταξη της παραγράφου 6 του άρθρου 22 του Ν. 1599/1986 (ποινικές διατάξεις περί ψευδούς υπεύθυνης δήλωσης) που περιλαμβάνεται και στα γνωστά έντυπα υπεύθυνης δήλωσης του άρθρου 8 του Ν. 1599/1986.

Προκύπτει, επομένως, ότι όποιος λάβει το ανωτέρω ποσό χωρίς να το δικαιούται, θα κινδυνεύει με σοβαρές ποινικές κυρώσεις λόγω της ψευδούς δήλωσης στην οποία θα έχει προβεί.

Εκ των ανωτέρω προδιαληφθέντων, αντιλαμβανόμαστε πως η περίοδος την οποία διανύουμε πόρρω απέχει από την καθημερινότητα την οποία διαβιούσαμε μέχρι το πρόσφατο παρελθόν. Οι συμπολίτες μας είτε δεν μπορούν ή και δεν θέλουν να εναρμονιστούν με τις ιδιάζουσες αυτές συνθήκες και τον τρόπο ζωής τον οποίο θα πρέπει να ακολουθήσουν, για άγνωστο χρονικό διάστημα, προκειμένου να μην εξαπλωθεί η νόσος COVID-19.

Λόγω του κινδύνου που διατρέχει η υγεία μας από τη νόσο αυτή, αλλά και της εν γένει επιπόλαιης συμπεριφοράς μερίδας των πολιτών, η Κυβέρνηση προσπαθώντας να προασπίσει το δημόσιο συμφέρον και τη δημόσια υγεία προέβη στις ενέργειες που αναλυτικώς εκθέσαμε ανωτέρω, έχοντας κατ’ ουσίαν ποινικοποιήσει βασικές πτυχές της καθημερινής μας ζωής.

Ορθώς λοιπόν η κυβέρνηση από πλευράς της προέβη σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες προάσπισης της δημόσιας υγείας, πλην όμως, τόσο η ίδια όσο και οι αρχές που έχουν επιληφθεί τον έλεγχο αυτών, θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, ώστε με βάση την αρχή της αναλογικότητας να μην υφίστανται υπέρμετρο περιορισμό. Αδιαμφισβήτητο δε είναι το γεγονός πως ο εν λόγω ιός δεν προκαλεί μόνο προβλήματα υγείας, αλλά και σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, η επίλυση των οποίων επέρχεται, δυστυχώς, μέσω της Δικαστικής οδού.

Αθανάσιος Β. Καρουζάκης
Δικηγόρος Αθηνών