Ειδισμός ή σπισισμός και το κίνημα για την απελευθέρωση των ζώων

Τα τελευταία χρόνια, κατακλυζόμαστε, ανάμεσα σε όλα τα άλλα και από εκατοντάδες (ή πιο σωστά χιλιάδες…) καινούργιες λέξεις. Η παντοδυναμία του διαδικτύου, έχει αναγάγει το συγκεκριμένο μέσο, μεταξύ άλλων και σε ρυθμιστή της γλώσσας.

Έτσι, αίφνης, ειδικά  τον τελευταίο καιρό, μπήκαν στο λεξιλόγιό μας λέξεις όπως : ειδισμός, σπισισμός, (αντι)σπισιστές κλπ. Δεν υπάρχουν, τουλάχιστον ως τώρα, σε κανένα ελληνικό λεξικό. Ανατρέχουμε έτσι στο κορυφαίο (αγγλo)αμερικάνικο λεξικό, το «Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary» (11η έκδοση , 2003) στην οποία διαβάζουμε τα εξής : 


Η λέξη speciesism, που αποδίδεται στα ελληνικά ως «σπισισμός» ή «ειδισμός» χρονολογείται από το 1973, είναι δηλαδή, σχετικά πρόσφατη. Διαβάζουμε : 

Speciesism: 1. Prejudice or discrimination based on species ; esp: discrimination against animals.
2. the assumption of human superiority on which speciesism is based .

Θα κάνουμε μια ελεύθερη μετάφραση , καθώς οι όροι που χρησιμοποιούνται στους ορισμούς αυτούς , είναι μάλλον αμφίσημοι.

1, Προκατάληψη ή διάκριση (μεροληψία) η οποία στηρίζεται στα είδη (species). Ιδιαίτερα , η διάκριση απέναντι (ενάντια) στα ζώα. 

2. Η προϋπόθεση, η αποδοχή της ανθρώπινης ανωτερότητας(υπεροχής) στην οποία στηρίζεται ο σπισισμός.
Ουσιαστικά δηλαδή, ο σπισισμός πρεσβεύει την  εκχώρηση διαφορετικών αξιών , δικαιωμάτων ή προσοχής σε άτομα, αποκλειστικά και μόνο με βάση την ιδιότητα του είδους τους.

Η λέξη πρωτοχρησιμοποιήθηκε επίσημα το 1973, από τον Βρετανό ψυχολόγο  Richard D. Ryder , μέλος μιας ομάδας διανοούμενων στην Οξφόρδη. Είχαν προηγηθεί δυο αναφορές από τον ίδιο , σε ένα φυλλάδιο, το 1970  και στο δοκίμιο «Experiment on Animals» («Πειράματα στα Ζώα»), το 1971.




Πιστεύεται όμως, ότι τη λέξη  speciesism , την είχε χρησιμοποιήσει και ο Δαρβίνος.

Ο  Ryder, στο φυλλάδιο ισχυρίστηκε ότι ο Δαρβίνος και οι επιστήμονες , συμφώνησαν, ότι δεν υπάρχει «μαγική» (magical)  , ουσιώδης διαφορά μεταξύ ανθρώπων και άλλων ζώων από βιολογική άποψη, συνεπώς δεν θα πρέπει να κάνουμε μια σχεδόν πλήρη διάκριση, ηθικά. Ο όρος διαδόθηκε και καθιερώθηκε μετά το  1975, από τον Αυστραλό φιλόσοφο  Peter  Singer , στο βιβλίο του «Animal Liberation» («Η Απελευθέρωση των Ζώων»). 



Ο Singer γνώριζε τον Ryder , από την εποχή που ήταν φοιτητής φιλοσοφίας στην Οξφόρδη. Στο βιβλίο του , προχώρησε πολύ περισσότερο, παρομοιάζοντας τους «σπισιστές» με τους ρατσιστές και τους σεξιστές. Έγραφε συγκεκριμένα, ότι όπως οι ρατσιστές παραβιάζουν την αρχή της ισότητας , δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στα συμφέροντα των μελών της φυλής τους, ιδιαίτερα όταν αυτά συγκρούονται με τα συμφέροντα άλλων φυλών και οι σεξιστές παραβιάζουν την αρχή της ισότητας ευνοώντας τα συμφέροντα του δικού τους φύλου, έτσι  και οι σπισιστές επιτρέπουν στα συμφέροντα των δικών τους ειδών να υπερισχύσουν των μεγαλύτερων συμφερόντων μελών άλλων ειδών. «Το μοτίβο είναι πανομοιότυπο σε κάθε περίπτωση» έγραφε χαρακτηριστικά.

Δέκα χρόνια αργότερα, o Peter Singer, επανήλθε , με το κείμενο «Το Κίνημα της Απελευθέρωσης των Ζώων, η Φιλοσοφία, τα Επιτεύγματα και το Μέλλον», όπου έκανε μια αποτίμηση του αντίκτυπου που είχε το έργο του. Εκεί , σημείωνε ότι το κίνημα αυτό, είχε αρχίσει να αποδίδει καρπούς και συνέβαλε σημαντικά στη βελτίωση των συνθηκών στις οποίες διαβιούν εκατομμύρια «μη ανθρώπινα ζώα».

Να σημειώσουμε ότι οι «θεωρητικοί» της άποψης για ισότητα μεταξύ όλων των ειδών, επικεντρώνονται βασικά σε ζώα που τεμαχίζονται για χάρη της εκπαίδευσης, τυφλώνονται για χάρη της ομορφιάς, περνούν όλη τους τη ζωή σ’ ένα κελί για να γίνουν γευστικά εδέσματα, πεθαίνουν από υπερβολικές δόσεις ναρκωτικών για χάρη της οικολογίας ή λιμοκτονούν προκειμένου να μάθουν ένα ανόητο ακροβατικό που θα εντυπωσιάσει τους θεατές ενός τσίρκου. (Από την εισαγωγή του Σταύρου Καραγεωργάκη, στο βιβλίο «ΖΩΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ»).

Στην ίδια εισαγωγή, σημειώνεται ότι όπως δε μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού μιας χώρας λαμβάνοντας υπόψη μας μόνο τους βιομήχανους , τους τραπεζίτες, τους μεγαλογιατρούς, τους βουλευτές και τους γενικούς γραμματείς των υπουργείων, έτσι δε μπορούμε να αποτιμήσουμε το βαθμό ευζωίας των μη ανθρώπινων όντων λαμβάνοντας υπόψη μόνο οικόσιτους σκύλους και γάτες.

Οι αντισπισιστές

Όπως όλα τα κινήματα, έτσι και αυτό της «απελευθέρωσης των ζώων»,  εκτός από τους θεωρητικούς του, έχει και τους ανθρώπους της δράσης, τους ακτιβιστές.



Επηρεασμένοι από τα βιβλία του Peter  Singer  , του Steven  Best  και του  Tom  Regan, κάποιοι προχώρησαν σε δράσεις , οι οποίες όμως είχαν μερικές φορές, άσχημη κατάληξη γι’  αυτούς.

Στο κείμενό του «Το Κίνημα της Απελευθέρωσης των Ζώων, η Φιλοσοφία, τα Επιτεύγματα και το Μέλλον», ο  Peter  Singer προβληματίζεται για τη βιαιότητα πολλών απ’ αυτές τις ενέργειες και καλεί ομάδες οι οποίες χρησιμοποιούν βία να την εγκαταλείψουν, τόσο για λόγους αποτελεσματικότητας , όσο και για λόγους ηθικής, Κάποιοι φυλακισμένοι ακτιβιστές του «Μετώπου για την Απελευθέρωση των Ζώων» ( «Animal Liberation Front»), αποδοκίμασαν τη στάση του Singer .

Αντίθετα άλλοι, κατηγορούν τους  Singer,  Best και  Regan, ότι παρέχουν το ιδεολογικό οπλοστάσιο σε βίαιες ακτιβιστικές οργανώσεις . Σχετικό είναι το βιβλίο του Donald  R.  Liddic  «Eco-Terrorism-Radical Environmental and Animal Liberation Movements», (2006).
(«Οικοτρομοκρατία: Ριζοσπαστική Περιβαλλοντική  και Κινήματα για την Απελευθέρωση των Ζώων»).

Ένας ακόμα θεωρητικός του κινήματος αυτού, σε ευρύτερα πλαίσια όμως, ο Murray Bookchin  (1921-2007), υποστήριξε ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι στην πραγματικότητα πολιτικά προβλήματα κα επομένως οι λύσεις τους πρέπει να είναι αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών. Οι απόψεις του Bookchin, κινούνται στο χώρο του αναρχισμού, κατά πολλούς. Όσο για την «οικοτρομοκρατία»; Είναι νεολογισμός, καθώς εμφανίζεται το 1990 σαν όρος και είναι «ακραία κίνηση του οικολογικού ακτιβισμού που υποστηρίζει την ανάγκη πράξεων βίας ή σαμποτάζ για την προστασία του περιβάλλοντος». 

Η λέξη προέρχεται από το αγγλ. Ecoterrorism. («ΧΡΗΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, έκδ. ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ, 2014,  είναι το μοναδικό ελληνικό λεξικό που περιέχει αυτή τη λέξη…).

Η δράση των αντισπισιστών

Το έναυσμα για να ασχοληθούμε εκτενώς με αυτό το θέμα, μας δόθηκε πριν μερικούς μήνες (Οκτώβριος-Νοέμβριος 2017), όταν «αντισπισιστές»,  επιτέθηκαν σε κρεοπωλείο των Εξαρχείων  με σφυριά, σε πετ-σοπ στο Πέραμα και το Κερατσίνι, σε κατάστημα με γούνες στη Πάτρα κλπ. Μάλιστα, στα τέλη Οκτωβρίου , όπως διαβάσαμε και στο  protothema.gr , είχαν απειλήσει  με ανάρτηση τους σε σάιτ του αντιεξουσιαστικού χώρου ότι  θα προχωρήσουν σε πυρπόληση κρεοπωλείων και πετ-σοπ.



Και μόλις χθες, είχαμε την επίθεση εναντίον κρεοπωλείων στην Αθήνα.
Ο Peter   Singer , στο κείμενό του που αναφέραμε παραπάνω για την απελευθέρωση των ζώων γράφει μεταξύ άλλων : «Οι παραδοσιακές φιλοζωικές οργανώσεις εστιάζουν στην προσπάθεια για εξάλειψη της κακομεταχείρισης εκείνων των ειδών με τα οποία είμαστε πολύ κοντά. Σκύλοι , γάτες και άλογα είναι πολύ ψηλά στη λίστα τους , αφού αυτά είναι τα ζώα που έχουν για κατοικίδια ή συντροφιά». 

Στο κεφάλαιο «Τα ζώα ως τροφή» γράφει: «Προκειμένου  να έχουμε κρέας στο τραπέζι μας σε μια προσιτή τιμή, η κοινωνία μας ανέχεται μεθόδους παραγωγής κρέατος που περιορίζουν τα ζώα- αυτά τα όντα που αισθάνονται- σε άβολες συνθήκες συνωστισμού σε όλη τους τη ζωή. Μεταχειριζόμαστε τα ζώα σαν μηχανές που μετατρέπουν τη ζωοτροφή σε σάρκα και οποιαδήποτε καινοτομία που έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της «αναλογίας μετατροπής» θεωρείται κατάλληλη να υιοθετηθεί.

Οι πρώτες εκδηλώσεις του αντισπισιστικού κινήματος στο εξωτερικό , χρονολογούνται από το 1976  στις Η.Π.Α. Στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας , γινόταν πειράματα που περιλάμβαναν τον ακρωτηριασμό γατών, για να διερευνηθεί το αποτέλεσμα της ενέργειας αυτής στη σεξουαλική τους συμπεριφορά!

Ακτιβιστές του κινήματος ξεκίνησαν πικετοφορία έξω από το Μουσείο, να γράφουν γράμματα και να ζητούν την υποστήριξη του κόσμου. Τον Δεκέμβριο του 1977, κι ενώ οι διαμαρτυρίες συνεχίζονταν , το Μουσείο ανακοίνωσε τον τερματισμό των πειραμάτων. Πρακτικά, σώθηκαν  60 γάτες, αλλά η νίκη αυτή του αντισπισιστικού κινήματος, είχε σαν αποτέλεσμα τη συνέχιση και διεύρυνση της δράσης του. Λίγο αργότερα, ο δρ  Edward  Τaub , αποκαλύφθηκε ότι κακομεταχειριζόταν τις μαϊμούδες που χρησιμοποιούσε στα πειράματά του. Καταδικάστηκε για κακομεταχείριση και έτσι υπήρξε ο πρώτος Αμερικανός επιστήμονας που καταδικάστηκε γι’ αυτό το αδίκημα.

Το 1984-1985,  μέλη του «Animal Liberation Front», παραβίασαν ένα ερευνητικό εργαστήριο του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια στη Φιλαδέλφεια . Σ’ αυτό , ο δρ Thomas Gennarelli,  έκανε μελέτες για κρανιακά τραύματα χρησιμοποιώντας μπαμπουίνους( στους οποίους προκαλούσε κρανιακά τραύματα).

Οι αντίθετες απόψεις

Βέβαια, υπάρχουν και οι οπαδοί του σπισισμού, οι οποίοι προβάλλουν το επιχείρημα ότι ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να εκμεταλλευτεί άλλα είδη.

Ένας από αυτούς, είναι ο φιλόσοφος Carl Cohen, ο οποίος ταυτόχρονα, καταδικάζει τον ρατσισμό και τον σεξισμό. Την ίδια άποψη έχει και η φεμινίστρια Nel Noddings, η οποία θεωρεί απλοϊκά τα επιχειρήματα του Singer, καθώς σ’ αυτά δεν λαμβάνεται υπόψη το πλαίσιο της προτίμησης των ειδών, ενώ αντίθετα ο σεξισμός και ο ρατσισμός έλαβαν υπόψη το πλαίσιο της διάκρισης κατά των ανθρώπων.


Η Ρωσοαμερικανίδα φιλόσοφος και συγγραφέας Ayn Rand (1905-1982), υποστήριξε ότι «οι άνθρωποι είναι το μοναδικό είδος που δικαιούται δικαιώματα».



Τέλος, ο Βρετανός φιλόσοφος Roger Scruton, θεωρεί την εμφάνιση του κινήματος των αντισπισιστών, ως «την πιο περίεργη πολιτισμική μετατόπιση μέσα στην φιλελεύθερη κοσμοθεωρία». Ισχυρίζεται ότι, αν τα ζώα έχουν δικαιώματα, έχουν και καθήκοντα, τα οποία τα ζώα τα παραβιάζουν συνεχώς και ειδικά τα αρπακτικά ζώα (λύκοι, αλεπούδες, «φάλαινες δολοφόνοι» κλπ), θα έπρεπε να είναι «μονίμως κλειδωμένα», όπως γράφει χαρακτηριστικά («should be permanently locked up»).

Τα ηθικά διλήμματα των αντισπισιστών

Οι αντισπισιστές στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι vegans, αυστηρά χορτοφάγοι δηλαδή. Βέβαια, οι βίγκαν δεν ταυτίζονται απόλυτα με τους θιασώτες του κινήματος της απελευθέρωσης των ζώων.

Στο κείμενό του για την απελευθέρωση των ζώων, ο Peter Singer, όπως αναφέραμε, δείχνει έντονα προβληματισμένος από τη δράση των ακτιβιστών του αντισπισιστικού κινήματος.
Ενώ δεν θεωρεί τις παράνομες πράξεις ηθικά λανθασμένες σε κάθε περίπτωση, καταλήγει στην άποψη ότι όταν οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν λειτουργούν ορθά, η πλειοψηφία αντιτίθεται σε πολλές μορφές πειραματισμού και η (κάθε) κυβέρνηση δεν παίρνει τα μέτρα που πρέπει, τότε η παράνομη δράση αποτελεί τον μοναδικό τρόπο για τη βοήθεια των ζώων και την απόκτηση αποδείξεων για το τι συμβαίνει.

Ο Singer, δεν ανησυχεί από το ίδιο το γεγονός της παράβασης του νόμου, αλλά από την προοπτική μιας βίαιης αντιπαράθεσης, που μπορεί να οδηγήσει σε ένα κλίμα πόλωσης και τελικά τα θύματα, να είναι τα ίδια τα ζώα.

Στη συνέχεια ο P. Singer, γράφει:

«Το κίνημα για την απελευθέρωση των ζώων οφείλει να κάνει ό,τι μπορεί ώστε να αποφύγει το φαύλο κύκλο της βίας. Οι ακτιβιστές του κινήματος πρέπει να τεθούν αμετάκλητα εναντίον της χρήσης βίας, ακόμα και όταν οι αντίπαλοί τους χρησιμοποιούν βία απέναντί τους…Όλο το κίνημα απελευθέρωσης των ζώων βασίζεται στη δύναμη της ηθικής του ευαισθησίας. Δεν πρέπει να εγκαταλείψει το υψηλό ηθικό ιδεώδες».

Κλείνοντας, ο Peter Singer, καθηγητής στην έδρα της βιοηθικής του Πανεπιστημίου του Prinston των Η.Π.Α., προτρέπει τους ακτιβιστές να μιμηθούν τον Γκάντι και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

«Με τεράστιο θάρρος και αποφασιστικότητα, επέμειναν στο επιχείρημα της μη βίας παρά τις προκλήσεις, και συχνά τις βίαιες επιθέσεις των αντιπάλων τους. Στο τέλος πέτυχαν επειδή το δίκαιο του αγώνα τους δεν μπορούσε να αμφισβητηθεί και η συμπεριφορά τους άγγιξε τις συνειδήσεις ακόμα και αυτών που είχαν εναντιωθεί».


Πηγές:
«ΖΩΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ», Peter Singer, Tom Regan, Lori Gruen, Josephine Donovan, εκδόσεις ΑΝΤΙΓΟΝΗ 2012, επιμέλεια ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΑΚΗΣ
«Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ», Peter Singer, εκδόσεις ΑΝΤΙΓΟΝΗ 2015, μετάφραση-επιμέλεια ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΑΚΗΣ
Wikipedia