Ο άγνωστος τουρκοπερσικός πόλεμος (1821-1823) και η σημασία του για την Ελληνική Επανάσταση

Ο χρόνος της εκδήλωσης της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 είναι κάτι που έχει απασχολήσει πολλούς ιστορικούς. Όπως είναι γνωστό ,λίγο πριν το ξέσπασμα του Αγώνα για την ανεξαρτησία της χώρας μας υπήρχαν διαφωνίες ,καθώς κάποιοι όπως ο Κοραής πίστευαν ότι προέχει η πνευματική ανάταση του Γένους, ενώ άλλοι ιδιαίτερα οι Φαναριώτες που κατείχαν σημαντικές θέσεις στην οθωμανική αυτοκρατορία, είχαν την άποψη ότι οι Έλληνες μπορούσαν να αλώσουν εκ των έσω την παραπαίουσα αυτοκρατορία. Η αποστολή 80.000 ανδρών το καλοκαίρι του 1820 από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β’ εναντίον του Αλή πασά με επικεφαλής τον Ισμαήλ Πασόμπεη δεν είχε τα επιδιωκόμενα από τους Οθωμανούς αποτελέσματα. Η αντικατάσταση του Πασόμπεη από τον ικανότατο Χουρσίτ πασά έφερε σε δυσχερέστατη θέση τον Αλή πασά που σκοτώθηκε στις 24 Ιανουαρίου 1822. Το ταριχευμένο κεφάλι του στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη επιβεβαιώνοντας έτσι την προφητεία του Κοσμά του Αιτωλού ότι ο Αλή πασάς θα πάει στην Πόλη με κόκκινα γένια…

Το χρονικό διάστημα που ο Χουρσίτ με χιλιάδες άνδρες πολιορκούσε τα Γιάννενα οι Έλληνες επαναστάτες βρήκαν την ευκαιρία να πετύχουν μια σειρά από νίκες επί των Τούρκων και να εδραιώσουν τις θέσεις τους, κυρίως στην Πελοπόννησο. Σίγουρα αν είχαν να αντιμετωπίσουν και τις δυνάμεις του Χουρσίτ τα πράγματα θα ήταν τελείως διαφορετικά.

Αυτά τα γεγονότα είναι σε γενικές γραμμές γνωστά. Εκείνο που είναι άγνωστο και σχεδόν ανύπαρκτο στην ελληνική βιβλιογραφία ,είναι ο πόλεμος μεταξύ Οθωμανών και Περσών (1821-1823). Τουλάχιστον 50.000 Οθωμανοί στρατιώτες ήταν απασχολημένοι στον πόλεμο αυτό στερώντας πολύτιμες δυνάμεις από τον Μαχμούτ Β’ στην προσπάθειά του να καταπνίξει την Ελληνική Επανάσταση. Πώς όμως ξέσπασε ο πόλεμος αυτός; Ποια ήταν η εξέλιξή του και πώς τελείωσε;

Η αρχή του πολέμου-Αιτίες και αφορμή

Μετά τις σοβαρές απώλειες στην περιοχή του Καυκάσου κατά τον ρωσοπερσικό πόλεμο (1804-1813) ο Πέρσης πρίγκιπας Abbas Mirza αποφάσισε να εκσυγχρονίσει τον στρατό του. Έστειλε στρατιωτικούς στην Αγγλία για να μάθουν τις δυτικές στρατιωτικές τεχνικές ενώ κάλεσε και Βρετανούς αξιωματικούς να εκπαιδεύσουν τα στρατεύματά του, ιδιαίτερα το νεοσύστατο πεζικό.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1810 η Οθωμανική αυτοκρατορία και η Περσία είχαν σοβαρά προβλήματα στις μεταξύ τους σχέσεις. Οι Οθωμανοί είχαν δεχτεί στο έδαφός τους αντάρτικες φυλές από το ιρανικό Αζερμπαϊτζάν. Τα ζητήματα που αφορούσαν τις κουρδικές φυλές Haydaran και Sipki επιδείνωναν ακόμα περισσότερο τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών.

Έτσι η Περσία, το νυν Ιράν, ξεκίνησε μια εκστρατεία εναντίον του Ντερβίς πασά του Βαν, καθώς αυτός αρνήθηκε να παραδώσει τους Κούρδους Sipki που είχαν βρει καταφύγιο στο Ερκίς (1821).
Οι ξένες πηγές όμως συμφωνούν ότι όλα αυτά ήταν προσχήματα και ότι οι πραγματικές αιτίες του τουρκοπερσικού πολέμου ήταν άλλες.

Η Ρωσία ιδιαίτερα ,αλλά και η Μεγάλη Βρετανία υποκίνησαν τη σύγκρουση καθώς ήθελαν να αποδυναμώσουν τους Οθωμανούς οι οποίοι είχαν να αντιμετωπίσουν την εξέγερση των Ελλήνων.
Οι Ρώσοι ώθησαν τον Abbas Mirza να εισβάλει στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Αυτό έγινε και οι Πέρσες κατέλαβαν το Κουρδιστάν και τις περιοχές που γειτνιάζουν με το Αζερμπαϊτζάν. Σε μια κίνηση αντιπερισπασμού, ο αντιβασιλέας της Βαγδάτης εισέβαλε στην Περσία αλλά ηττήθηκε και αναγκάστηκε να επιστρέψει πίσω. Ο αδελφός του Abbas Mirza ,Mohammad Ali Mirza ,πολιόρκησε τη Βαγδάτη ωστόσο ο θάνατος του οδήγησε στη λήξη της πολιορκίας και στη μετατόπιση των πολεμικών συγκρούσεων προς τον βορρά.

Η αποφασιστική μάχη μεταξύ των δύο αντιπάλων έγινε στο Ερζερούμ κοντά στη λίμνη Βαν το 1821. Οι Πέρσες υπό την ηγεσία του Abbas Mirza και του αδερφού του Dowlatshah είχαν 30.000 άνδρες εκπαιδευμένους κατά τα δυτικά πρότυπα. Οι Οθωμανοί υπό την ηγεσία του σουλτάνου Μαχμούτ Β’ είχαν μεν 50.000 άνδρες οι οποίοι όμως ήταν εκπαιδευμένοι με ξεπερασμένες τακτικές. Οι Πέρσες επικράτησαν των Οθωμανών που υπέστησαν πανωλεθρία. Μια επιδημία χολέρας οδήγησε στον τερματισμό των συγκρούσεων. Ωστόσο η ειρήνη μεταξύ των δύο κρατών επήλθε δύο χρόνια αργότερα με τη Συνθήκη του Ερζερούμ (1823). Και οι δύο πλευρές αναγνώρισαν τα σύνορα που είχαν θεσπιστεί από τη Συνθήκη του Zuhab το 1639 χωρίς εδαφικές αλλαγές. Επίσης στη Συνθήκη του Ερζερούμ προβλεπόταν η ελεύθερη πρόσβαση Περσών προσκυνητών στα ιερά για τους μωαμεθανούς μέρη του Ιράκ και της Αραβίας, η καταστολή από την Οθωμανική αυτοκρατορία των κουρδικών επιδρομών στο έδαφός της, η απελευθέρωση των περιουσιών των Περσών εμπόρων στην Οθωμανική αυτοκρατορία και η ανταλλαγή πρεσβευτών μεταξύ των δύο χωρών.

Κάποιες περισσότερες πληροφορίες για τον τουρκοπερσικό πόλεμο μας δίνει ο Σπυρίδων Τρικούπης στην ‘’Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης’’ (τόμος τρίτος σελ. 29).

«Ταυτόχρονα συνεχιζόταν ο τουρκοπερσικός πόλεμος και η Πύλη είχε στείλει στρατεύματα στα σύνορα από την προηγούμενη άνοιξη. Οι Πέρσες όμως νίκησαν, μπήκαν για δεύτερη φορά σε τουρκικά εδάφη και κατέλαβαν το Καρς. Ο διάδοχος μάλιστα του περσικού θρόνου έφυγε από την Ταυρίδα στις 19 Ιουνίου, χτύπησε τα τουρκικά στρατεύματα που βάδιζαν προς τα σύνορα, τα έτρεψε σε άτακτη φυγή, τα απώθησε προς την Εσερόν και πήρε τις σκηνές και όλα τα εφόδιά τους. Ακολούθησε όμως κάποια επιδημία με πολλούς θανάτους, η οποία τον ανάγκασε να επιστρέψει στην Ταυρίδα. Όπως προαναφέραμε ο πόλεμος αυτός δεν ήταν σημαντικός επειδή απασχολούσε μόλις 10.000 ή 12.000 τουρκικό στρατό». Βέβαια οι ξένες πηγές κάνουν λόγο για 50.000 Οθωμανούς στρατιώτες. Άλλωστε ο Τρικούπης έγραψε την ‘’Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης’’ τη δεκαετία του 1850 (εκδόθηκε το 1857) και οι πληροφορίες που είχε για τον αριθμό των Οθωμανών στρατιωτών ήταν πιθανότατα ανακριβείς.

Επίλογος

Σίγουρα ο σχετικά άγνωστος αυτός τουρκοπερσικός πόλεμος ευνόησε την Ελληνική Επανάσταση, καθώς μερικές χιλιάδες Οθωμανοί στρατιώτες στα κρίσιμα χρόνια της, είχαν εμπλακεί σε μάχες με τους Πέρσες. Στην Πύλη είχε γίνει πλέον σαφές ότι ο οθωμανικός στρατός χρειαζόταν αναδιοργάνωση με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Οι γενίτσαροι δημιουργούσαν πολλά προβλήματα και ο Μαχμούτ το 1826 τους διέλυσε, αφού πρώτα σκότωσε πολλούς απ’ αυτούς. Τη δεκαετία του 1830 ο οθωμανικός στρατός άρχισε να αναδιοργανώνεται. Και σίγουρα αν οι πρόγονοί μας επαναστατούσαν μερικά χρόνια αργότερα ,θα δυσκολεύονταν πολύ περισσότερο με τους καλά εκπαιδευμένους και εξοπλισμένους Οθωμανούς.