Κυνηγημένοι από την Ιστορία – Τα κρίσιμα χρόνια του ελληνικού έθνους

Πώς θα ήταν σήμερα η Ελλάδα εάν ο Ελευθέριος Βενιζέλος “συμβιβαζόταν” με το να κρατήσει την Ανατολική Θράκη αντί να εκστρατεύσει στην Σμύρνη, με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα; Ηταν εφικτό το όραμα του Ιωνα Δραγούμη για μια ισχυρή ελληνική ομογένειατης Ανατολής ή ο μυστικός αγώνας του ήταν πάντα ένας ρομαντικός εθνικισμός; Θα είχαμε γλιτώσει τους 250.000 νεκρούς στην εκστρατεία της Μικρασίας αν δεν πέθαινε τυχαία και πρόωρα ο βασιλιάς Αλέξανδρος από εκείνο το δάγκωμα μαιμούς; Και, κυρίως ποιά θα ήταν η τύχη των εκατομμυρίων Ελλήνων που ζούσαν και ευημερούσαν στην Κωνσταντινούπολη, την Ιωνία, τον Πόντο και την (λιγότερο προβεβλημένη) Ανατολική Θράκη αν η “μητέρα χώρα” δεν ήταν τυφλωμένη από τον εθνικό διχασμό, χωρίς να υπολογίζει τον αντίκτυπο που είχαν οι αποφάσεις της στις ζωές του αλύτρωτου ελληνισμού;

            Σίγουρα η ιστορία δεν γράφεται με “αν”, κι όμως δεν μπορείς να μην αναρωτηθείς για όλα τα παραπάνω, όσο διαβάζεις το μυθιστόρημα του Γιάννη Λασκαράκη, “Κυνηγημένοι από την Ιστορία” (εκδ. Επίκεντρο), το οποίο φωτίζει χωρίς προκαταλήψεις την ταραγμένη περίοδο από το 1880 έως το 1923, με έναν μοναδικό τρόπο: δένοντας τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα με τις μικρές προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων.

            Βασισμένο σε αληθινά γεγονότα, το βιβλίο ακολουθεί την ζωή δύο οικογενειών που βλέπουν τις ζωές τους να ανατρέπονται διαρκώς από τις καταιγιστικές εξελίξεις μιας βίαιης και ρευστής εποχής. Από την επαναστατημένη Κρήτη στην επονείδιστη ήττα του 1897, από τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους στον Εθνικό Διχασμό, από την τραγωδία στον Πόντο, στη μικρασιατική καταστροφή. Από την ουτοπία των Δραγούμη και Σουλιώτη για το πολυεθνικό κράτος της «Ανατολικής Φυλής», στον αφανισμό της ανθούσας ομογένειας των «αλησμόνητων πατρίδων». Και όλα αυτά, βιωμένα από τους πραγματικούς και φανταστικούς ήρωες του βιβλίου, Ελλήνων και Τούρκων, απλών ανθρώπων και ιστορικών προσώπων.

           “Δεν επέλεξα τυχαία την συγκεκριμένη περίοδο. Σε αυτή την εποχή έζησαν οι ήρωές μου, απλοί άνθρωποι, οι οποίοι συμβαίνει να είναι και οι πρόγονοί μου”, μας λέει ο Γιάννης Λασκαράκης, πρώην πολιτικός μηχανικός, επιφανές στέλεχος της τοπικής αυτοδιοίκησης της Θράκης για δεκαετίες και γνώστης της γεωπολιτικής ιστορίας της περιοχής. Αφορμή για το μυθιστόρημα ήταν κάποια οικογενειακά κειμήλια, αφού οι δύο βασικοί ήρωες, ο Ανέστης από τις Μουρνιές Χανίων και ο Γιάννης από την Στέρνα Ανατολικής Θράκης είναι οι δύο παππούδες του συγγραφέα.

       

    “Όταν ξεκίνησα πριν πέντε χρόνια το γράψιμο δεν είχα φαντασθεί που θα κατέληγα”, μας εξηγεί ο Γιάννης Λασκαράκης. “Ένα ολιγοσέλιδο ημερολόγιο του παππού μου από τη Στέρνα της Ανατολικής Θράκης και οι σημειώσεις του πατέρα μου , ήταν τα αρχικά μου ερεθίσματα από την μια πλευρά. Από την άλλη πλευρά της οικογένειας, η μητέρα μου λάτρευε τον Βενιζέλο και ανέφερε συχνά την προσωπική γνωριμία του με την οικογένειά της. Είχε τη φωτογραφία του σε περίοπτη θέση στο σπίτι μας, ενώ μετά το θάνατό της βρήκα ένα αντίγραφο του απολυτηρίου του Βενιζέλου από το Γυμνάσιο της Σύρου με διαγωγή «κοσμία», ανάμεσα στα κειμήλια που είχε καλά φυλαγμένα. Άγνωστο πώς βρέθηκε στα χέρια της”.

            Δεν αρκέστηκε βέβαια σε αυτά. Για να προσεγγίσει την ζωή των ηρώων του, ο συγγραφέας, που ζει στην Αλεξανδρούπολη, εντρύφυσε σε βιβλιοθήκες, αρχεία και δημοτολόγια, διένυσε χιλιάδες χιλιόμετρα και επισκέφθηκε όλους τους τόπους που αναφέρει στο μυθιστόρημα, από την Κρήτη ως την Κωνσταντινούπολη και από την Ιωνία ως τον Πόντο και τη Μεσοποταμία.

“Πολλές φορές, κατά την διάρκεια της πενταετίας που έγραφα αυτό το βιβλίο, αναθεμάτιζα τον εαυτό μου γιατί δεν ρώτησα τους ήρωές μου όταν ζούσαν να μου διηγηθούν όσα τώρα προσπαθώ να συμπληρώσω με τη φαντασία μου”. Ωστόσο φαίνεται να το έχει επιτύχει: η συναρπαστική πλοκή, που μπλέκει με μαεστρία τη μυθοπλασία με την ιστορική αφήγηση, έχει ως αποτέλεσμα να μην αφήνεις το βιβλίο εύκολα από τα χέρια σου.

            Δεν είναι μόνο ο κινηματογραφικός ρυθμός, με σκηνές δράσης από το μέτωπο του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, μια απόδραση γεμάτη σασπένς πάνω στο τραίνο από Θεσσαλονίκη, έναν κοσμοπολίτικο έρωτα στην Κωνσταντινούπολη (όπου ο κεντρικός μας ήρωας γίνεται μέλος της Οργάνωσης του Δραγούμη), ή τα Τάγματα Εργασίας στα ορυχεία του Αργανα Μαντέμ (όπου στέλνεται μετά τη σύλληψή του). Είναι οι λεπτομέρειες που ζωντανεύουν με τρόπο συγκινητικό την κοινωνία της εποχής: η εύθραυστη ανθρώπινη ζωή και η παιδική θνησιμότητα (ο κεντρικός ήρωας σημειώνει στο ημερολόγιό του γεννήσεις και θανάτους των παιδιών του), τα προξενιά και οι αραβώνες δι αλληλογραφίας, τα όμορφα σπίτια των Ελλήνων στην Τρίπολη του Πόντου, η γυναικεία μόδα στην Πόλη και στα Γανόχωρα της Θράκης, και πάνω από όλα αυτά η αδιάκοπη θέληση για προκοπή και πρόοδο, μέσα από τον μόχθο.

Ο Γιάννης Λασκαράκης

            Δύσκολο να ξεχωρίσεις τις πιο δυνατές στιγμές του βιβλίου. Σίγουρα μία από αυτές είναι τα κεφάλαια με τον διωγμό των Ποντίων, όταν ο Ανέστης και η νεαρή Πόντια σύζυγός του Ελισσάβετ με τα μωρά παιδιά τους, γίνοται ένα με την ατελείωτη φάλαγγα δυστυχισμένων που εξαναγκάζονται με τα λιγοστά τους υπάρχοντα σε μια πορεία χωρίς προορισμό υπό την επιτήρηση ένοπλων Τούρκων, την γνωστή πορεία-μέθοδο εξόντωσης στην διάρκεια της οποίας εκατοντάδες χιλιάδες αφανίζονται από την εξάντληση, το κρύο και τον τύφο. Ενώ και στη συνέχεια, με αφήγηση που κόβει την ανάσα, ο συγγραφέας ζωντανεύει την καταστροφή της Σμύρνης μέσα από το τραγικό τέλος μιας εκ των ηρωίδων του.

             Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχουν και οι σκηνές βασισμένες σε αληθινή αλληλογραφία από τα ιστορικά αρχεία, όπως η πολιτική σύγκρουση Δραγουμη -Δελτα στο πλαίσιο του ερωτα τους ή τα δρώμενα του 1921 στο μέτωπο του Σαγγάριου όταν ο πρίγκιπας Ανδρέας ( ο πατέρας του αποθανόντος πρίγκιπα Φιλίππου) ήταν διοικητής του Β´ Σώματος Στρατου. “Στην κρίσιμη στιγμή που ο Κεμαλ σκεφτόταν να υποχωρήσει προς την Αγκυρα, ο Ανδρέας αρνήθηκε να εκτελέσει διαταγή για επέλαση ως ανεφάρμοστη. Έτσι ο Κεμαλ πέρασε στην επίθεση και κυνήγησε τους Έλληνες που οχυρώθηκαν και παλι στο Εσκί Σεχίρ. Από το μέτωπο ο Ανδρέας έστειλε μια επιστολή στον Ιωάννη Μεταξα στην οποία έγραφε: «Απαίσιοι πραγματικα είναι οι εδω Έλληνες. Επικρατεί Βενιζελισμός ογκώδης. Θα άξιζε να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμαλ να τους πετσοκόψει όλους αυτούς τους αχρείους»”

            Αν και “βενιζελικός”, ο κεντρικός ήρωας φαίνεται συχνά να αμφισβητεί τις επιλογές του Κρητικού πολιτικού, οι οποίες επέφεραν και πολλές παράπλευρες απώλειες. Οι συνέπειες των πολιτικών παθών στις ζωές των απλών ανθρώπων είναι ένα στοιχείο που διατρέχει εσκεμμένα το βιβλίο; “Πράγματι σε αυτήν την περίοδο, χάρις στην πολιτική του Βενιζέλου, η Ελλάδα διπλασιάστηκε. Ταυτόχρονα όμως συρρικνώθηκε ο ελληνισμός των εκατομμυρίων Ρωμιών της Μικρασίας, του Πόντου και των Βαλκανίων, όταν οι νικητές των εκλογών του 1920 ανέτρεψαν όλα τα δεδομένα και τις συμμαχίες που είχαν οδηγήσει στην συνθήκη των Σεβρών, στην απόβαση στη Σμύρνη και στην κατάληψη της Ανατολικής Θράκης. Δεν μπορούμε να κρίνουμε εκείνη την εποχή με τα σημερινά δεδομένα. Τα πολιτικά πάθη που οδήγησαν στην καταστροφή, έφθασαν σε τέτοιο σημείο πόλωσης ώστε να κυριαρχούν τα συνθήματα «οίκαδε», «δεν τη θέλουμε τη Σμύρνη και τη Μικρασία» διότι … «δε θα μεγαλώσουν και τα χωράφια μας» και άλλα παρόμοια”, εξηγεί ο συγγραφέας.

           Το βιβλίο είναι διαρκώς επίκαιρο για μια σειρά από λόγους: τις αναφορές στις εθνότητες και τους πληθυσμούς που εξοντώθηκαν στην διάρκεια εκείνων των χρόνων (μεταξύ των οποίων και οι Αρμένιοι την γενοκτονία των οποίων αναγνώρισε πρόσφατα ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, την επερχόμενη επέτειο των 100 χρόνων απο το 1922, και φυσικά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις που βρίσκονται σε διαρκή ένταση. Εντοπίζει ο συγγραφέας τις ρίζες αυτής της έντασης στην εποχή του μυθιστορήματός του;

            “Η εποχή αναφοράς του μυθιστορήματος, η οποία αποτέλεσε τομή στη δημιουργία της σύγχρονης Ελλάδας, είναι μια εποχή η οποία συνεχίζει αφενός να μας ωθεί προς τα εμπρός, αφετέρου με τα ανεπούλωτα τραύματα που δημιούργησε, να στοιχειώνει ακόμη την ζωή μας και την πολιτική στη χώρα μας. Ο αναγνώστης του βιβλίου θα διαπιστώσει ότι τα ίδια λάθη και τα ίδια πάθη, τα ίδια στερεότυπα του εθνολαϊκισμού και της πατριδοκαπηλίας, καθώς και η απέχθεια στον ορθό λόγο και τη λογική, μας οδήγησαν και μας οδηγούν νομοτελειακά με βάση την αδυσώπητη αρχή της Ιστορίας, του αιτίου και του αιτιατού, σε καταστροφές και τραγωδίες. Το ασυγχώρητο είναι ότι κάθε γενιά δεν διαπράττει απλά τα δικά της λάθη αλλά τα ίδια λάθη των προηγούμενων γενιών, από τα οποία σχεδόν ποτέ δεν παραδειγματίζεται”.

             Και συνεχίζει: “Η Ιστορία των Ελλήνων είναι γεμάτη από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Απομονώνουμε γεγονότα και θεωρούμε ότι μπορούμε με αυτά να δημιουργήσουμε το εθνικό μας αφήγημα, υποβαθμίζοντας ή αγνοώντας το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου συμβαίνουν τα γεγονότα. Μας γοητεύει η εξαίρεση, μας σαγηνεύουν οι πολύ έντονες αποχρώσεις, όπως ο ηρωισμός και η προδοσία και αδυνατούμε να δούμε τις ενδιάμεσες αποχρώσεις που είναι το κυρίως σώμα της Ιστορίας. Οι φανατισμοί, το εθνοτικό μίσος, η πεποίθηση ότι κατέχουμε όλη την αλήθεια και ότι όλο το δίκαιο είναι με το μέρος μας, υπερισχύουν όχι μόνο στη διαμόρφωση της εθνικής μας συνείδησης, αλλά και στην ύλη της διδασκόμενης Ιστορίας. Ο θρήνος για την κατάρρευση- κυρίευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την Άλωση της Κωνσταντινούπολης κρατάει μέχρι σήμερα. Οι τραγωδίες στον Πόντο, στη Μικρασία και στη Θράκη, αποτελέσματα των συνεχών πολέμων και εθνοτικών συγκρούσεων, αναπαράγουν την δίψα για «εκδίκηση» και για «δικαίωση των νεκρών». Με βάση τα παραπάνω θεωρώ ότι η κοινωνία στην πλειοψηφία της δεν είναι ώριμη να αντιμετωπίσει την Ιστορία ως επιστήμη, ιδιαίτερα όταν αναφέρεται στα πάθη και τις αδυναμίες μας”.

Το ιστορικό μυθιστόρημα του Γιάννη Λασκαράκη “Κυνηγημένοι από την Ιστορία” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκεντρο

Είπαν για το βιβλίο:

“Μια ζωντανή περιγραφή της άγνωστης εικόνας που επικρατούσε στη Μέση Ανατολή”
Κώστας Σημίτης

"Το φως που αναβλύζει από τις σελίδες του βιβλίου με εξύψωσε πνευματικά να κατανοήσω την Ουτοπία του Ρήγα και του Ίωνα Δραγούμη και να συνειδητοποιήσω πως και οι μεγάλοι ηγέτες κάνουν ολέθρια λάθη. Όπως ο Βενιζέλος, που αντί να πορευτεί προς την Ανατολική Θράκη επέλεξε το «όνειρο» της αρχαίας Ιωνίας, με τα γνωστά επακόλουθα”.
Σταύρος Μπένος, Πρόεδρος του Διαζώματος, πρώην υπουργός Πολιτισμού και πρώην Δήμαρχος Καλαμάτας.

“Πολλά κεφάλαια πόνεσαν την ελληνική πραγματικότητα, πολλά την δίχασαν, όμως, όλα καλλιέργησαν την μορφή της σημερινής πραγματικότητας και -κυρίως- διδάσκουν για το μέλλον. Και η εμπειρία σας -όπως την καταγράφετε στις σελίδες- είναι ο καλύτερος δάσκαλος για το αύριο”.
Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Ανθιμος

Ποιος είναι ο Γιάννης Λασκαράκης
Ο Γιάννης Λασκαράκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1944, μεγάλωσε στην Καβάλα και ζει στην Αλεξανδρούπολη. Εργάστηκε ως τοπογράφος-πολιτικός μηχανικός. Ήταν εκδότης της εφημερίδας Η Γνώμη και διετέλεσε πρόεδρος του Συνδέσμου Ημερησίων Περιφερειακών Εφημερίδων. Τιμήθηκε με το βραβείο ειρήνης και φιλίας Αμπντί Ιπεκτσί το 1996. Βραβεύτηκε από τον Πρωθυπουργό του Ναγκόρνο Καραμπάχ για την οργάνωση της κινητοποίησης υπέρ της επισκευής και του εξοπλισμού του παιδικού νοσοκομείου της Στεπανακέρτ και της ενίσχυσης του ελληνικού χωριού Μεχμανά (1995). Υπήρξε αντιδήμαρχος Αλεξανδρούπολης και εκπρόσωπος των ελληνικών δήμων στο Γνωμοδοτικό Συμβούλιο της Κομισιόν για τις τοπικές και περιφερειακές αρχές (1988-1991). Διετέλεσε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ (1977-1990). Είναι ιδρυτικό μέλος του σωματείου «Διάζωμα» για την υποστήριξη και ανάδειξη των αρχαίων μνημείων και αρχαιοτήτων