Χάνονται οι Δεσμώτες του Φαλήρου;

Ιδιαίτερα σκληρή γλώσσα χρησιμοποίησε η υπουργός Πολιτισμού σχετικά με την κατάσταση της ανασκαφής στη Νεκρόπολη του Φαλήρου. Κατά την Λίνα Μενδώνη, η εικόνα του έργου σήμερα είναι τόσο κακή ώστε, όπως αποκάλυψε σε τόνο καταγγελτικό «ένα μεγάλο μέρος του μοναδικού ευρήματος έχει ήδη χαθεί». Κρούοντας δυνατά τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον του ευρήματος, η κα Μενδώνη τόνισε ότι εξαιτίας της εγκατάλειψης των Δεσμωτών διασύρεται το υπουργείο Πολιτισμού.

Αφήνοντας σαφείς αιχμές για τους προηγούμενους χειρισμούς στην εν λόγω, πολυσυζητημένη διεθνώς και πολυπροβεβλημένη ανασκαφή, η υπουργός αναφέρθηκε σε «λόγους καθαρής ιδεοληψίας», σε «τεράστια ευθύνη» και, βέβαια, σε «ουσιαστικές παραλείψεις». Υπενθυμίζεται ότι η Λίνα Μενδώνη είναι η ίδια αρχαιολόγος, κατά συνέπειαν οι ανασκαφές και η διαχείριση ευρημάτων όπως οι σκελετοί των Δεσμωτών του Φαλήρου αποτελούν το κατεξοχήν αντικείμενό της ως ειδικού.

Πιο συγκεκριμένα, η υπουργός, κατά τη διάρκεια σύσκεψης στο ΥΠΠΟΑ ανέφερε ότι «η εικόνα που εμφανίζει η ανασκαφή των Δεσμωτών είναι εξαιρετικά δυσάρεστη. Η ευθύνη είναι τεράστια. Διασύρεται το ΥΠΠΟΑ από λόγους καθαρής ιδεοληψίας. Το εύρημα το οποίο προκάλεσε το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας εγκαταλείφθηκε στη τύχη του. Το αποτέλεσμα μετράει και αυτό είναι η απραξία. Όχι μόνο για αυτά που κάνουμε, αλλά και για αυτά που δεν κάνουμε φέρουμε ακεραία την ευθύνη. Έχουν σημειωθεί ουσιαστικές παραλείψεις από το 2016 και το εύρημα βρίσκεται σε επικίνδυνη κατάσταση.

Η μαζική ταφή αποτελείται από 79 σκελετούς σε τρεις σειρές. Για την προστασία τους χρησιμοποιήθηκε μία τέντα η οποία θα είχε διάρκεια ενός χρόνου, αλλά παραμένει να καλύπτει το σκάμμα ως σήμερα. Πρέπει το ΚΑΣ να γνωμοδοτήσει για την τύχη του ευρήματος με τα σημερινά δεδομένα. Όλοι μιλάμε για την εξαιρετική προστασία που εξασφαλίζομε αλλά αφήνουμε μνημεία στο έλεος τους. 

Η απόφαση που ελήφθη το 2016 προέκρινε τη διατήρηση κατά χώρα, με ενέργειες που θα διασφάλιζαν το εύρημα. Οι ενέργειες αυτές δεν έγιναν ποτέ. Σήμερα το εύρημα είναι σε πολύ κακή κατάσταση. Ένα μεγάλο μέρος του μοναδικού ευρήματος έχει ήδη χαθεί».

Και πάλι στο ΚΑΣ
Η υπουργός ζήτησε την αναπομπή της υπόθεσης «Δεσμώτες του Φαλήρου» στη συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου της 4ης ή 11ης Φεβρουαρίου 2020. Μόνον κατ' αυτό τον τρόπο το ΚΑΣ θα έχει τη δυνατότητα να συζητήσει, έπειτα από αυτοψία των μελών του Συμβουλίου, αν επιμένει στην κατά χώρα διατήρηση και ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες του. Η Λίνα Μενδώνη ζήτησε επίσης, με δεδομένη την πολύ κακή κατάσταση του ευρήματος, στο ΚΑΣ να κατατεθούν προτάσεις για την απόσπαση και επανατοποθέτηση των ευρημάτων, ώστε το ΚΑΣ να έχει πλήρη εικόνα των δεδομένων, προκειμένου να γνωμοδοτήσει. Να σημειωθεί ότι το 2016 το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος είχε εκφράσει τη βούλησή του να διαθέσει 5 εκατ. ευρώ για την προστασία και ανάδειξη του ευρήματος.

Ποιοι είναι οι Δεσμώτες
Το πολυάνδρειο των «Δεσμωτών» αποκαλύφθηκε τον Μάρτιο του 2016 κατά τη διάρκεια ανασκαφής στην Εσπλανάδα του Φαλήρου. Πρόκειται για ομαδική ταφή 79 ανθρώπινων σκελετών χωρισμένων σε τρία ορύγματα και αλυσοδεμένων μεταξύ τους στους καρπούς. Οι σκελετοί ανήκουν σε άνδρες διαφορετικών ηλικιών, που έχουν εκτελεστεί με τον ίδιο τρόπο, με μία χαριστική βολή στον κρόταφο. Στο πρώτο όρυγμα έχουν ταφεί 40 άνδρες, με σεβασμό, δηλαδή με τις προβλεπόμενες σπονδές, χωρίς όμως η ταφή τους να έχει προετοιμαστεί από τις οικογένειές τους. Είχαν τα χέρια τους δεμένα μπροστά από το σώμα τους. Οι άνδρες που έχουν ταφεί στο δεύτερο όρυγμα είχαν δεμένα πίσω τα χέρια, ενώ στο τρίτο όρυγμα ήταν δεμένοι ομαδικά σε ξύλο, με τα χέρια ψηλά, ένδειξη ατιμωτικής ταφής.

Το εύρημα συμπεριλήφθηκε στα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα της χρονιάς από το επιστημονικό περιοδικό Archaeology και χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π. Χ. Πρόκειται για μία εποχή γεμάτη ταραχές, εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και των τυράννων, η οποία συσχετίζεται, όσον αφορά το συγκεκριμένο εύρημα, είτε με το Κυλώνειον άγος είτε με αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα. Σύμφωνα με την Έφορο Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, κ. Στέλλα Χρυσουλάκη, η ταύτιση των δεσμωτών με το Κυλώνειον άγος, αποτελεί υπόθεση εργασίας, δεδομένου ότι το εύρημα χρονολογείται με ακρίβεια στην 25ετία εκείνων των πολιτικών αναταραχών.

Η κατάσταση των Δεσμωτών αποτέλεσε ζήτημα σύσκεψης στο Υπουργείο Πολιτισμού υπό την κα Μενδώνη, παρουσία αρμοδίων υπηρεσιακών παραγόντων του ΥΠΠΟΑ, συμπεριλαμβανομένου του γενικού γραμματέα Πολιτισμού κ. Γ. Διδασκάλου.