Άννυ Ποδηματά

Δεν είναι τυχαίο ότι όλη η υφήλιος παρακολουθούσε και παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα την εξέλιξη αυτής της εκλογικής αναμέτρησης. Πέρα από τα πρόσωπα και τα πρόσημα -Ρεπουμπλικανός ο Τραμπ, Δημοκρατικός ο Μπάιντεν-, στις αμερικανικές κάλπες αναμετρήθηκαν για πρώτη φορά τόσο κάθετα και τόσο καθαρά δύο διαφορετικοί κόσμοι και δύο διαφορετικά αξιακά συστήματα. Αναμετρήθηκε η δημοκρατία με τον αυταρχισμό. Και επειδή μιλάμε για την Αμερική, όχι για την Τουρκία ή ακόμα και την Ουγγαρία, η νίκη του Τζο Μπάιντεν έχει τεράστια σημασία, που καθίσταται αυταπόδεικτη εάν αναλογιστεί κανείς τις συνέπειες από μια επανεκλογή Τραμπ.

Τα πράγματα δεν θα είναι βεβαίως καθόλου εύκολα για τον 46ο πρόεδρο στην ιστορία των ΗΠΑ. Εκκινώντας από το γεγονός ότι παραλαμβάνει μια χώρα βαθιά διχασμένη, που κατ’ όνομα μόνο λέγεται «Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής».

Πάνω από 69 εκατομμύρια ψηφοφόροι, κυρίως από τις μεσοδυτικές Πολιτείες προς τον Νότο, μέχρι τη Φλόριντα, δεν τον ψήφισαν απλώς, όπως συμβαίνει στις συνήθεις εκλογικές αναμετρήσεις. Πολλοί από αυτούς συντάχθηκαν μαζί του με την τυφλή πίστη και αφοσίωση που εκδηλώνουν συνήθως οι πιστοί προς τους ηγέτες μιας θρησκευτικής αίρεσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα λογικά επιχειρήματα, τα γεγονότα και οι αριθμοί έχουν μικρή ή και καθόλου σημασία. Σημασία έχει μόνο τι λέει ο Αρχηγός, ο οποίος δεν κρίνεται γι’ αυτά που λέει και γι’ αυτά που κάνει, όπως δεν κρίνονται οι θρησκευτικοί ηγέτες. Ο Αρχηγός ξέρει, όπως ο Θεός ξέρει.

Δεν γέμισε όμως ξαφνικά η Αμερική με παράφρονες. Αλλωστε, ακόμα κι αν το υπόδειγμα Τραμπ είναι ακραίο, κυρίως γιατί η επικράτησή του αφορά στην Αμερική, δεν είναι μοναδικό. Ο αντισυστημισμός, με τις διαφορετικές εκφάνσεις του και τα προσωπεία, αλλά και η ροπή προς τον αυταρχισμό και την απαξίωση των θεσμών ανθούν τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη και σε άλλες χώρες του λεγόμενου «δυτικού μπλοκ».

Οι άνθρωποι που έλκονται και τελικά προσηλυτίζονται από ηγέτες τύπου Τραμπ έχουν συνήθως τραυματικά βιώματα από την παγκοσμιοποίηση της τελευταίας 25ετίας και θεωρούν ότι η παραδοσιακή πολιτική τάξη, είτε μιλάμε -με ευρωπαϊκούς όρους- για Κεντροδεξιά είτε για Κεντροαριστερά, τους άφησε απροστάτευτους απέναντι στις επιπτώσεις ενός ανελέητου εμπορικού ανταγωνισμού. Μπροστά στην αδυναμία πειστικών και αποτελεσματικών λύσεων για τη βελτίωση της καθημερινότητάς τους στρέφονται εύκολα στις θεωρίες συνωμοσίας -π.χ. «οι Κινέζοι μάς μόλυναν σκοπίμως με τον ιό»- και φυσικά αδιαφορούν πλήρως για τα ζητήματα θεσμών και δημοκρατίας γιατί πιστεύουν ότι αυτά αφορούν μόνο τις -έχουσες λυμένα τα προβλήματα βιοπορισμού και καθημερινότητας- ελίτ.

Το παράδοξο, αλλά ομολογουμένως και κάπως ελπιδοφόρο, είναι ότι ισχυροί παγκόσμιοι θεσμοί, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, δείχνουν να έχουν αντιληφθεί τα τελευταία χρόνια και κυρίως μετά την κρίση του 2008 ότι χρειάζονται ριζικές αλλαγές στο παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης και θέτουν συνεχώς ως ζήτημα πρώτης προτεραιότητας την καταπολέμηση των ανισοτήτων και τη μετάβαση προς ένα μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης κοινωνικά περιεκτικό (inclusive growth).

Στην Ευρώπη έχει επίσης δημιουργηθεί μια κάποια αφύπνιση και οι ιστορικής σημασίας αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας είναι μεγάλο βήμα, παρά τις καθυστερήσεις, τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και τις εθνικές διαφωνίες σε επιμέρους ζητήματα.

Η νίκη του Τζο Μπάιντεν στην Αμερική πρέπει να σηματοδοτήσει όχι μόνο την αποκατάσταση της αξίας της δημοκρατίας και την ισχυροποίηση των θεσμών, χωρίς τους οποίους οι κοινωνίες μετατρέπονται σε αγέλες που γίνονται έρμαια επιτηδείων, αλλά και την επαναθεμελίωση των κανόνων της παγκοσμιοποίησης με τρόπο που να αποβαίνει σε όφελος των πολλών.