Μια τετραήμερη, αιφνιδιαστική επίσκεψη που πραγματοποίησε από την 1η μέχρι τις 4 Απριλίου 2025 η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) στις
Κεντρικές Φυλακές, σε αστυνομικά κρατητήρια και στον χώρο κράτησης στο αεροδρόμιο Λάρνακας, κατέληξε οκτώ μήνες αργότερα σε μια έκθεση 44 σελίδων που εκθέτει το
κυπριακό σύστημα κράτησης.
Η έκθεση, που δημοσιοποιήθηκε σήμερα μαζί με την απάντηση της
Κυπριακής Δημοκρατίας, εστιάζει στις Κεντρικές Φυλακές στη Λευκωσία και καταγράφει «σοβαρές ανησυχίες» για την ασφάλεια, τις συνθήκες κράτησης και την προστασία ευάλωτων ομάδων. Παρά τις κάποιες βελτιώσεις σε σχέση με τις προηγούμενες επισκέψεις το 2017 και το 2023, η γενική εικόνα, όπως τη αναφέρει η Επιτροπή, είναι ότι λίγα βελτιώθηκαν και αρκετά επιδεινώθηκαν.
Ισχυρές ομάδες κρατουμένων διευθύνουν τη Φυλακή
Η CPT διαπιστώνει ότι η φυσική ασφάλεια των κρατουμένων εξακολουθεί να είναι σοβαρό πρόβλημα, ενώ η βία μεταξύ κρατουμένων σε ορισμένες πτέρυγες έχει ενταθεί. Λόγω της χρόνιας έλλειψης προσωπικού πρώτης γραμμής, «ισχυρές ομάδες κρατουμένων» φαίνεται να ελέγχουν πτέρυγες, να επιβάλλουν άτυπες ποινές και να λειτουργούν ως κέντρα εξουσίας μέσα στη φυλακή.
Η Επιτροπή συνδέει την κατάσταση με το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, υπενθυμίζοντας ότι το κράτος έχει νομική υποχρέωση να προστατεύει όσους στερούνται νομίμως την ελευθερία τους. Όταν ο έλεγχος της καθημερινότητας περνά σε ομάδες κρατουμένων, επειδή η Πολιτεία δεν εξασφαλίζει επαρκές και εκπαιδευμένο προσωπικό, το ζήτημα δεν είναι μόνο διαχειριστικό αλλά θεσμικό.
Σε αυτό το περιβάλλον, η χρόνια εναλλαγή αξιωματικών της αστυνομίας στη θέση του αναπληρωτή διευθυντή Φυλακών, χωρίς σταθερή διοικητική δομή, λειτουργεί περισσότερο ως διαχείριση εντυπώσεων παρά ως λύση. Και όταν μέρος της πραγματικής διοίκησης περνά άτυπα σε «ισχυρούς» καταδίκους με προνόμια, το ερώτημα πώς μπαίνουν στις φυλακές ναρκωτικά και κινητά γίνεται ακόμη πιο πιεστικό.
Κελιά 5,5 τ.μ., μπουκάλια και σακούλες αντί για τουαλέτα
Η εικόνα των συνθηκών διαβίωσης είναι ασφυκτική. Σε κάποιες πτέρυγες, η Επιτροπή εντόπισε μέχρι τέσσερις κρατουμένους σε κελιά 5,5 τετραγωνικών μέτρων, χώρο που, όπως σημειώνεται, δεν θα έπρεπε να φιλοξενεί πάνω από ένα άτομο.
Περισσότερα από τα μισά κελιά δεν διαθέτουν τουαλέτα. Τις νυχτερινές ώρες, όταν το λιγοστό προσωπικό δεν μπορεί να συνοδεύει τους κρατούμενους στις κοινόχρηστες τουαλέτες, πολλοί αναγκάζονται να ουρούν σε μπουκάλια και να αφοδεύουν σε σακούλες μέσα στο κελί. Η CPT χαρακτηρίζει την πρακτική αυτή εξευτελιστική από μόνη της.
Η Επιτροπή αναγνωρίζει ως θετικό ότι οι κρατούμενοι περνούν μεγάλο μέρος της ημέρας εκτός κελιού. Ωστόσο σημειώνει ότι για πολλούς δεν υπάρχουν ουσιαστικές δραστηριότητες, όπως εκπαίδευση, εργασία ή οργανωμένος αθλητισμός. Το αποτέλεσμα είναι μια φυλακή γεμάτη κόσμο, αλλά σχεδόν άδεια από πραγματικό πρόγραμμα επανένταξης.
Ανήλικοι σε μουχλιασμένα κελιά
Ιδιαίτερα σκληρή είναι η κριτική για την κράτηση ανηλίκων. Η CPT διαπιστώνει ότι παιδιά εξακολουθούν να κρατούνται στις Κεντρικές Φυλακές, σε κακές και ακατάλληλες συνθήκες. Λόγω υπερπληθυσμού, κάποιοι ανήλικοι κοιμούνται σε στρώματα στο πάτωμα, σε κελιά με μούχλα και γκράφιτι, μαζί με νεαρούς ενήλικες.
Δεν υπάρχει ουσιαστικό παιδοκεντρικό πρόγραμμα δραστηριοτήτων ή επαγγελματικής κατάρτισης. Πολλά παιδιά αναφέρουν ότι κρυώνουν, πεινούν και περνούν τις μέρες τους χωρίς καμία δημιουργική απασχόληση. Η Επιτροπή είναι κατηγορηματική. Οι Κεντρικές Φυλακές «δεν είναι κατάλληλος τόπος για την κράτηση παιδιών» και ζητά την άμεση μεταφορά τους σε ειδική δομή για ανηλίκους.
Η Κύπρος εδώ και χρόνια εξαγγέλλει μεταρρύθμιση στην παιδική δικαιοσύνη και δημιουργία ειδικών δομών. Η έκθεση της CPT υπενθυμίζει ότι όσο οι εξαγγελίες δεν γίνονται πράξη, η χώρα εκτίθεται διεθνώς.
Υγεία, αυτοκτονίες και μίνι φυλακές στα αστυνομικά κρατητήρια
Στον τομέα της υγείας, η μοναδική ουσιαστική πρόοδος που καταγράφεται από το 2023 είναι η πρόσληψη ενός ψυχιάτρου. Το ιατρικό απόρρητο εξακολουθεί να παραβιάζεται, καθώς τη διανομή φαρμάκων αναλαμβάνουν δεσμοφύλακες αντί για νοσηλευτικό προσωπικό. Η καταγραφή τραυματισμών είναι ελλιπής, ενώ απουσιάζει ολοκληρωμένο σχέδιο για την πρόληψη αυτοκτονιών και αυτοτραυματισμών, όπως και σοβαρή στρατηγική για τη χρήση ναρκωτικών μέσα στις φυλακές.
Η Επιτροπή ασκεί έντονη κριτική και στον τρόπο επιβολής πειθαρχικών ποινών. Δεν έγιναν ουσιαστικές αλλαγές στην προσωρινή πειθαρχική απομόνωση, ενώ παραμένουν οι ελλείψεις σε δικονομικές εγγυήσεις για τους κρατούμενους που τιμωρούνται. Ο μηχανισμός παραπόνων χαρακτηρίζεται αναποτελεσματικός, χωρίς πραγματική εμπιστευτικότητα και χωρίς δυνατότητα ουσιαστικού ελέγχου.
Η έκθεση δεν σταματά στις Φυλακές. Στα αστυνομικά κρατητήρια, η CPT επαναλαμβάνει παλιά σύσταση, σύμφωνα με την οποία οι χώροι αυτοί δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για μακρά κράτηση. Παρ’ όλα αυτά, στην πρόσφατη επίσκεψη εντόπισε άτομα που κρατούνταν για μήνες σε υποδομές σχεδιασμένες για λίγες ημέρες. Η πλειονότητα όσων μίλησαν στην αποστολή έκανε λόγο για «ανεκτή» μεταχείριση από την αστυνομία, ωστόσο υπήρξαν και καταγγελίες για σωματική και λεκτική κακομεταχείριση.
Το γεγονός ότι ο πρόεδρος της CPT, Άλαν Μίτσελ, βρέθηκε ξανά στην Κύπρο τον Ιούνιο του 2025 για απευθείας συνομιλίες με τον Υπουργό Δικαιοσύνης Μάριο Χαρτσιώτη (ανασχηματίστηκε χθες), τον αναπληρωτή αρχηγό Αστυνομίας και τον διευθυντή των Φυλακών δείχνει πως το πρόβλημα είναι γνωστό εδώ και χρόνια στα υψηλότερα επίπεδα.
Δικαιολογίες της κυβέρνησης
Στην απάντησή της, η κυπριακή κυβέρνηση αναγνωρίζει de facto τον υπερπληθυσμό και το έλλειμμα προσωπικού και παρουσιάζει δέσμη μέτρων. Μεταξύ άλλων, προωθεί μεγαλύτερη χρήση ηλεκτρονικής επιτήρησης (ηλεκτρονικό βραχιόλι) αντί προφυλάκισης, παραπομπή κρατουμένων με προβλήματα ουσιών σε θεραπευτικά προγράμματα αντί φυλάκισης και δέσμευση ώστε κελιά κάτω των 6 τ.μ. να χρησιμοποιούνται μόνο για έναν κρατούμενο.
Οι εξαγγελίες αυτές προστίθενται σε προηγούμενες υποσχέσεις που δόθηκαν μετά την επίσκεψη της CPT το 2023 και τις επαφές του καλοκαιριού του 2025. Το αν θα μείνουν στην κατηγορία των «μέτρων υπό εξέταση» ή θα φτάσουν μέχρι τις πτέρυγες και τα κρατητήρια θα κριθεί στην πράξη.
Από «ξενοδοχείο», κολαστήριο
Ως το 2023 οι κυπριακές Φυλακές αποτελούσαν πρότυπο και πρακτικές που εφαρμόζονταν είχαν υιοθετηθεί από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μάλιστα είχαν παρουσιαστεί μεταξύ των πιο ανθρώπινων Φυλακών στον κόσμο σε ειδικό αφιέρωμα της τηλεοπτικής πλατφόρμας Netflix. H ανθρωποκεντρική πολιτική που είχε επιλεγεί, είχε προκαλέσει την αντίδραση αστυνομικών που τάσσονταν υπέρ της σκληρής αντιμετώπισης των καταδίκων και χαρακτήριζαν τις Φυλακές, «ξενοδοχείο». Τα πάντα άλλαξαν όταν η διευθύντρια και η υποδιευθύντρια κατήγγειλαν ανώτερο αξιωματικό της Αστυνομίας για συνεργασία με βαρυποινίτη, από τον οποίο είχε ζητηθεί να βρει βίντεο με προσωπικές στιγμές των δύο γυναικών ώστε να τις "κάψει". Μετά την καταγγελία, αντί να τιμωρηθεί ο αξιωματικός της Αστυνομίας, προήχθη σε Βοηθός Αρχηγό Αστυνομίας παρά το ότι υπήρξε εισήγηση ανεξάρτητου ποινικού ανακριτή για ποινική του δίωξη. Η εισήγηση πετάχτηκε στα σκουπίδια από τον Γενικό Εισαγγελέα υποστηρίζοντας ότι δεν θα ασκούσε ποινική δίωξη για λόγους "δημοσίου συμφέροντος" του οποίους δεν εξήγησε. Αντί αυτού η διευθύντρια και η υποδιευθύντρια εξαναγκάστηκαν σε απομάκρυνση από τις Φυλακές και έκτοτε αντιμετωπίζουν απανωτές ποινικές και πειθαρχικές έρευνες και διώξεις , προφανή εκδικητικά κίνητρα λόγω της καταγγελίας κατά του αξιωματικού της Αστυνομίας. Μετά την απομάκρυνση των δύο γυναικών από την Διεύθυνση των Φυλακών, τοποθετούνται ως αναπληρωτές διευθυντές αξιωματικοί της Αστυνομίας, παρά το ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει ξεκαθαρίσει πως η Αστυνομία δεν πρέπει να έχει σχέση με το Σωφρονιστικό Σύστημα. Η κατάσταση στις κυπριακές Φυλακές επιδεινώνεται συνεχώς με αποτέλεσμα την σημερινή έκθεση της CPT.
