Μάνος Χατζιδάκις: Όταν σκιαγραφούσε το «τέρας» του νεοναζισμού

Είναι βράδυ της 22ας Φεβρουαρίου του 1993 και ο Μάνος Χατζιδάκις ανεβαίνει στην μεγάλη σκηνή του νεοσύστατου, υπερπολυτελούς για την εποχή Μεγάρου Μουσικής Αθηνών προκειμένου να διευθύνει το τελευταίο μουσικό του παιδί, την ενσάρκωση του μεγάλου μουσικού του ονείρου, την αγαπημένη του Ορχήστρα των Χρωμάτων. Δεν είναι, ωστόσο, μια κοινή συναυλία με έργα του αλλά η πρώτη ενός νέου μουσικού θεματικού κύκλου που περιστρέφεται γύρω από σημαντικά θέματα που απασχολούν την εποχή και για τα οποία οι νέοι, κυρίως, θα πρέπει να είναι ενημερωμένοι. Η παρθενική μουσική βραδιά αυτού του κύκλου έχει τίτλο «Διαμαρτυρία κατά του Νεοναζισμού» και έμελλε να είναι η τελευταία της ζωής του κορυφαίου όσο και συγκλονιστικά προφητικού Έλληνα συνθέτη!

Πρόκειται για «μια συναυλία αφιερωμένη με φανατισμό εναντίον του νεοναζισμού, που ξαναγεννιέται στη χώρα μας και σε άλλα μέρη της Ευρώπης», όπως χαρακτηριστικά αναφερόταν τόσο στα δελτία τύπου που είχαν σταλεί στα δημοσιογραφικά γραφεία όσο και στο έντυπο πρόγραμμα που μοιράστηκε στο κοινό. Το αμιγώς μουσικό κομμάτι της περιείχε έργα των Kurt Julian Weill, Franz Liszt και Béla Bartók και σολίστ στο πιάνο ήταν ο Oύγγρος György Sandor.

Στο ίδιο αυτό πρόγραμμα συμπεριλαμβανόταν κι έναν κείμενο του Χατζιδάκι σχετικό με την θεματική της εκδήλωσης το οποίο συνιστά, αναμφισβήτητα, ένα συγκλονιστικά διαχρονικό μανιφέστο ενάντια στον νεοναζισμό η πιο πρόσφατη ελληνική εκδοχή του οποίου κρίνεται σήμερα από την δικαιοσύνη. «Σκέψεις και παρατηρήσεις για το αναζωογονημένο φαινόμενο του νεοναζισμού» είναι ο τίτλος του και διαβάζοντάς το κανείς βουτά στα σκοτεινά νερά των ναζιστικών μορφωμάτων, ενημερώνεται για τις ρίζες του, τα πρόσωπα και τα προσωπεία του, τους βαθύτερους στόχους μίσους των εκφραστών του και κυρίως τον ύπουλο τρόπο με τον οποίο επεκτείνεται και μολύνει τις κοινωνίες με το...αυγό του φιδιού!

Βλέπετε ο διορατικός Χατζιδάκις είχε δει από τότε το κακό να έρχεται. Είχε παρατηρήσει και αξιολογήσει με απόλυτη ορθότητα την ροπή της Ευρώπης προς τα άκρα και γι' αυτό ήθελε, πάση θυσία, να μιλήσει για όλα αυτά στην ελληνική νεολαία, να τους προειδοποιήσει, να τους επισημάνει τους κινδύνους, να τους προετοιμάσει για να αμυνθούν κατά του φασιστικού εχθρού όταν θα έρθει η ώρα.

Το προφητικό κείμενο του

«Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση-εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας χωρίς εμπόδιο στην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του»: Με αυτά τα λόγια εισάγει ο συνθέτης το κοινό του στην ουσία του θέματος. Απλά, λιτά αλλά και με ωμή έμφαση εκεί που χρειάζεται, σκιαγραφεί το αληθινό προφίλ του φασισμού το οποίο προσομοιάζει, με απίστευτη ευστοχία, με ένα τέρας...

Καταδεικνύει με σαφήνεια τα μέρη, τους ανθρώπους, τις καθημερινές συμπεριφορές πίσω από τα οποία έχει ριζώσει και μεγαλώνει, αργά – αργά αλλά εξόχως επικίνδυνα, η ύπουλη κατάρα του νεοναζισμού: «Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι. Οι μισητοί δολοφόνοι, που βρίσκουν όμως κατανόηση από τις διωκτικές αρχές λόγω μιας περίεργης αλλά όχι και ανεξήγητης συγγενικής ομοιότητος. Που τους έχουν συνηθίσει οι αρχές και οι κυβερνήσεις σαν μια πολιτική προέκτασή τους ή σαν μια επιτρεπτή αντίθεση, δίχως ιδιαίτερη σημασία που να προκαλεί ανησυχία. (Τελευταία διάβασα πως στην Πάτρα, απέναντι στο αστυνομικό τμήμα άνοιξε τα γραφεία του ένα νεοναζιστικό κόμμα. Καμιά ανησυχία ούτε για τους φασίστες, ούτε για τους αστυνομικούς. Ούτε φυσικά για τους περιοίκους)» εξηγεί για να τραβήξει αμέσως μετά το μαντήλι από τα κλειστά μάτια που δεν αναγνωρίζουν ή παριστάνουν πως δεν βλέπουν το τέρας που μεγαλώνει κι ετοιμάζεται να κατασπαράξει ό,τι υγιές, δημιουργικό και ελεύθερο υπάρχει στην κοινωνία:

«Ο νεοναζισμός είμαστε εσείς κι εμείς – όπως στη γνωστή παράσταση του Πιραντέλο. Είμαστε εσείς, εμείς και τα παιδιά μας. Δεχόμαστε να ‘μαστε απάνθρωποι μπρος στους φορείς του AIDS, από άγνοια αλλά και τόσο «ανθρώπινοι» και συγκαταβατικοί μπροστά στα ανθρωποειδή ερπετά του φασισμού, πάλι από άγνοια, αλλά κι από φόβο κι από συνήθεια. Και το Κακό ελλοχεύει χωρίς προφύλαξη, χωρίς ντροπή. Ο νεοναζισμός δεν είναι θεωρία, σκέψη και αναρχία. Είναι μια παράσταση. Εσείς κι εμείς. Και πρωταγωνιστεί ο Θάνατος».

Όσο για τα προσωπεία και τις διαφορετικές εκφάνσεις του; Τις περιγράφει κι αυτές με κάθε λεπτομέρεια:«Ο φασισμός στις μέρες μας φανερώνεται με δυο μορφές. Ή προκλητικός, με το πρόσχημα αντιδράσεως σε πολιτικά ή κοινωνικά γεγονότα που δεν ευνοούν την περίπτωσή τους ή παθητικός μες στον οποίο κυριαρχεί ο φόβος για ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Ανοχή και παθητικότητα λοιπόν. Κι έτσι εδραιώνεται η πρόκληση. Με την ανοχή των πολλών. Προτιμότερο αργός και σιωπηλός θάνατος από την αντίδραση του ζωντανού και ευαίσθητου οργανισμού που περιέχουμε.
Το φάντασμα του κτήνους παρουσιάζεται ιδιαιτέρως έντονα στους νέους. Εκεί επιδρά και το marketing. Η επιρροή από τα Μ.Μ.Ε. ενός τρόπου ζωής που ευνοεί το εμπόριο. Κι όπως η εμπορία ναρκωτικών ευνοεί τη διάδοσή τους στους νέους, έτσι και η μουσική, οι ιδέες, ο χορός και όσα σχετίζονται με τον τρόπο ζωής τους έχουν δημιουργήσει βιομηχανία και τεράστια κι αφάνταστα οικονομικά ενδιαφέρονται. Και μη βρίσκοντας αντίσταση από μια στέρεη παιδεία όλα αυτά δημιουργούν ένα κατάλληλο έδαφος για να ανθίσει ο εγωκεντρισμός η εγωπάθεια, η κενότητα και φυσικά κάθε κτηνώδες ένστιχτο στο εσωτερικό τους. Προσέξτε το χορό τους με τις ομοιόμορφες στρατιωτικές κινήσεις, μακρά από κάθε διάθεση επαφής και επικοινωνίας. Το τραγούδι τους με τις συνθηματικές επαναλαμβανόμενες λέξεις, η απουσία του βιβλίου και της σκέψης από τη συμπεριφορά τους και ο στόχος για μια άνετη σταδιοδρομία κέρδους και εύκολης επιτυχίας. Βιώνουμε μέρα με τη μέρα περισσότερο το τμήμα του εαυτού μας – που ή φοβάται ή δεν σκέφτεται, επιδιώκοντας όσο γίνεται περισσότερα οφέλη. Ώσπου να βρεθεί ο κατάλληλος «αρχηγός» που θα ηγηθεί αυτό το κατάπτυστο περιεχόμενό μας. Και τότε θα ‘ναι αργά για ν’ αντιδράσουμε...»

Για να καταλήξει κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για μια ενδεχόμενη δραματική νίκη του κακού έναντι του καλού του θανάτου έναντι της ζωής: «Και το Κακό ελλοχεύει χωρίς προφύλαξη, χωρίς ντροπή. Ο νεοναζισμός δεν είναι θεωρία, σκέψη και αναρχία. Είναι μια παράσταση. Εσείς κι εμείς. Και πρωταγωνιστεί ο Θάνατος».

Στο ιστορικού χαρακτήρα συγκλονιστικό αυτό κείμενό του ο Μάνος Χατζιδάκις δεν περιορίζεται μόνο στην παρατήρηση και στην παρουσίαση του φαινομένου με το οποίο καταπιάνεται. Αντιθέτως τολμά και προτείνει λύσεις στις οποίος ο ίδιος κατέληξε μετά από πολύ σκέψη και μελέτη: «Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε είναι η Παιδεία. Η αληθινή παιδεία και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς κρίση και χωρίς ανήσυχη αμφισβητούμενη συμπερασματολογία. Αυτή η παιδεία που δεν εφησυχάζει ούτε δημιουργεί αυταρέσκεια στον σπουδάζοντα, αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα και την ανασφάλεια. Όμως μια τέτοια παιδεία δεν ευνοείται από τις πολιτικές παρατάξεις και από όλες τις κυβερνήσεις, διότι κατασκευάζει ελεύθερους και ανυπότακτους πολίτες μη χρήσιμους για το ευτελές παιχνίδι των κομμάτων και της πολιτικής. Κι αποτελεί πολιτική «παράδοση» η πεποίθηση πως τα κτήνη, με κατάλληλη τακτική και αντιμετώπιση, καθοδηγούνται, τιθασεύονται. Ενώ τα πουλιά… Για τα πουλιά, μόνον οι δολοφόνοι, οι άθλιοι κυνηγοί αρμόζουν, με τις «ευγενικές παντός έθνους παραδόσεις». Κι είναι φορές που το κτήνος πολλαπλασιαζόμενο κάτω από συγκυρίες και με τη μορφή «λαϊκών αιτημάτων και διεκδικήσεων» σχηματίζει φαινόμενα λοιμώδους νόσου που προσβάλλει μεγάλες ανθρώπινες μάζες και επιβάλλει θανατηφόρες επιδημίες».

Σήμερα, τρεις σχεδόν δεκαετίες μετά, ο προφητικός λόγος του Χατζιδάκι έχει ήδη εδώ και αρκετά χρόνια επιβεβαιωθεί, ο θάνατος έχει ήδη πρωταγωνιστήσει και το κακό έχει δώσει την παράστασή του, χωρίς ντροπή. Κι έφθασε πλέον η ώρα το «κτήνος» να αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεών του, την δικαιοσύνη αλλά και την οργή ακόμη κι εκείνων που κατάφερε, προσωρινά, να ξεγελάσει. Γι' αυτό και ειδικά  ο Μάνος Χατζιδάκις φωνάζει «παρών» πιο δυνατά από ποτέ!