Ηρακλής Ρούπας

Οι γενικότερες γεωπολιτικές αλλαγές δημιουργούν την ανάγκη κινήσεων της Τουρκικής κυβέρνησης με στόχο την με κάθε τρόπο διατήρηση του υφιστάμενου μοντέλου μίας ιδιόμορφης κοινωνικής ομογενοποίησης αλλά και ανάπτυξης της Τουρκίας. Οι εξελίξεις την υποχρεώνουν σε ακραίες αντιδράσεις προκειμένου να δημιουργηθούν διαπραγματευτικά ερείσματα στην υπό διαμόρφωση νέα πλατφόρμα του παγκόσμιου εμπορίου και όχι μόνον. Η διαφορετικότητα της αναπτυξιακής κουλτούρας που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια δύσκολα πλέον μπορεί να υποστηριχθεί. Εκτός αν μπορέσει να εγκολπώσει συγκριτικά πλεονεκτήματα μέσω απόκτησης ενεργειακών πηγών μέσα από μία προκλητικά διεκδικητική διεθνή στρατηγική αναθεωρητισμού. Αυτή ξεκινάει από την Ελλάδα, επεκτείνεται όμως σε Λιβύη, Υεμένη, Σομαλία και Ιράκ.

Η Τουρκία ακόμα έχει την δυνατότητα να ανταγωνισθεί χώρες χαμηλού παραγωγικού κόστους –όπως η Κίνα- όμως ο δρόμος αυτός δεν θα είναι βιώσιμος για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η τροποποίηση του μοντέλου της παγκοσμιοποίησης όπως λειτουργούσε μέχρι σήμερα σε νέου τύπου υβριδικές συμφωνίες μικρού αριθμού παικτών είναι δυνατόν να οδηγήσει σε αφανισμό της αναπτυξιακής δομής της. Με απρόβλεπτες συνέπειες στο εσωτερικό της.

Στα πλαίσια αυτά - με δεδομένο το χαμηλό επίπεδο του εργασιακού της δυναμικού του μοντέλου που επέλεξε να προάγει ο Ερντογάν – η διατήρηση ρυθμών ανάπτυξης της γείτονας μπορεί να συντηρηθούν με ακραία παραγωγική πολιτική, όπως εξοπλιστικά – και όχι μόνον- προγράμματα στοχευμένα σε τρίτες φίλιες χώρες με κοινή φιλοσοφία και κουλτούρα. Ταυτόχρονα ακολουθείται μία βραχυπρόθεσμη πολιτική προώθησης χαμηλού κόστους προϊόντων υπό μορφή dumping με γνώμονα την πρόσκαιρη διατηρησιμότητα της πελατειακής βάσης με στόχο την εξοικονόμηση χρόνου για την όποια στρατηγική αναπροσαρμογή.

Η ανάγκη διατήρησης του νέου κοινωνικοοικονομικού μοντέλου των τελευταίων δέκα χρόνια και η προώθηση κοινωνικών ομάδων μίας ιδιαίτερης κρίσιμης μάζας δημιουργεί την «πάση θυσία» ανάγκη διατήρησής των στο προσκήνιο. Η ανάγκη αυτή διαμόρφωσε την πολιτική συνολικού αναθεωρητισμού της Εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Αυτός είναι και ο βασικό λόγος που η απρόβλεπτη στρατηγική της δεν ακολουθεί νόρμες συμμαχιών.

Η ανάπτυξη της Τουρκίας –αλλά και η βάση υποστήριξης του Ερντογάν -την τελευταία δεκαπενταετία εντοπίζεται στην εμφανή διαφοροποίηση τόσο της γεωγραφικής στόχευσης, όσο και της πολιτικοθρησκευτικής ατζέντας, καθώς η έμφαση δόθηκε στην ενίσχυση περιοχών εκτός ιστορικής επιρροής του συντηρητικού Κεμαλικού κατεστημένου. Η επιλογή της «Ανατολίας» σε σύγκριση με τα «Κεμαλικά» παράλια, εξυπηρέτησε την διάσταση αυτή. Σε αυτές τις περιοχές αναπτύχθηκε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης και λειτουργίας του κράτους. Συλλογικό. Τουρκοκεντρικό.

Στα πλαίσια δε της «Ισλαμικής οικονομίας» βαπτίσθηκε το εγχείρημα ως «ηθικός καπιταλισμός», δίνοντας ταυτόχρονα μία διάσταση συνεκτικότητας και κοινού οράματος.Αλλά κυρίως συνεταιρισμού και αλληλοβοήθειας. Χαρακτηριστικά που είναι απαραίτητα σε κάθε χώρα που προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί από την βάση. Ή να διαμορφώσει μία νέα βάση κοινωνικής και οικονομικής κουλτούρας.

Κάθε αναπτυξιακός κύκλος όμως, με τα χαρακτηριστικά ανάπτυξης της Τουρκίας ακολουθείται από έντονη ύφεση ή κατά πολλούς από το σκάσιμο της «φούσκας». Η Τουρκία πέραν των γεωστρατηγικών της προβλημάτων λόγω Συρίας, βρίσκεται στο τέλος του αναπτυξιακού της κύκλου. Κατά συνέπεια, εύκολα γίνεται αντιληπτός ο λόγος για τον οποίο σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι ανάγκη να δοθούν νέα «ερείσματα συνοχής» από τον Ερντογάν- έστω και αν δημιουργούν ιστορικές αμφισβητήσεις και ακραίες προκλήσεις- προκειμένου η γενιά που ανέδειξε να παραμείνει ισχυρή.

Αναλύοντας το αναπτυξιακό μοντέλο του Ερντογάν, αυτό σταδιακά μεταλλάχθηκε από υποστηριζόμενες οικογενειακές επιχειρήσεις σε ομίλους «ισλαμικής ταυτότητας» μετά το πραξικόπημα του 97’ και την αντίστοιχη οικονομική κρίση των Ασιατικών αγορών. Παρατηρούμε δηλαδή το φαινόμενο η αλληλουχία εξελίξεων/κρίσεων στην Τουρκία χρονικά να προσδιορίζουν το επόμενο βήμα μετάλλαξης της χώρας στα πλαίσια του προγραμματισμού του Ερτογκάν. Προσέγγισε δε τα θέματα μεθοδικά εκμεταλλευόμενος τις ιστορικές εξελίξεις αλλά και κρίσεις. Ο «τίγρεις της Ανατολίας» μέσα από την συνολική τους διασύνδεση μέσα από τον «Ισλαμικό Σύνδεσμο Επιχειρηματιών» ανέδειξαν μία νέα αστική τάξη σε απόσταση από το «Κεμαλικό κεφάλαιο».

Τα βασικότερα «δομικά αντανακλαστικά» επάνω στα οποία αναδύθηκε η Τουρκία του Ερτογάν αναδεικνύουν εκείνα ακριβώς που αδυνατούμε να προωθήσουμε αποτελεσματικά ως χώρα: Α.Αναπτύχθηκαν νέες δομές επιχειρηματικότητας. Νέα τοπικά και περιφερειακά μοντέλα με βάση τις ιδιαιτερότητες των περιφερειών και την δυνατότητα στήριξης παράλληλων δομών όπως παιδεία και υγεία. Β. Δόθηκαν κίνητρα για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων Γ. Τα τοπικά Ισλαμικά συμβούλια έδρασαν με ρόλο τόσο στην επιχειρηματικότητα όσο και την ανάδειξη των ουσιαστικών δομών υποστήριξης της κοινωνίας όπως παιδεία και υγεία, ως βάση του «υγιούς καπιταλισμού» που προήγαγε το νέο καθεστώς. Δ. Το τραπεζικό σύστημα βοήθησε ουσιαστικά στην στήριξη συνεταιριστικών επιχειρήσεωναναπτύσσοντας σχέσεις μέσω ενός παράλληλου πλέγματος «ισλαμικής εμπιστοσύνης» που ενίσχυσε την ανάδειξη ομίλων με σφαιρική περιφερειακή ισχύ. Με λίγα λόγια δόθηκε σε μία δεκαπενταετία η ώθηση και στήριξη μίας νέας μορφής εκσυγχρονισμού με νέες δομές και δεσμούς.

Η αποτροπή του πραξικοπήματος στην Τουρκία ανέδειξε αυτήν ακριβώς την διάσταση της «επιτυχίας» Ερντογάν που ελάχιστα έχει αναλυθεί μέχρι σήμερα. Μία διάσταση που εδράζεται στο γεγονός της σύνδεσης της αποτυχίας του πραξικοπήματος με την νέα κοινωνική και οικονομική δομή μεγάλου τμήματος του πληθυσμού που ο ίδιος ο Ερντογάν επέλεξε να αποτελέσει την βάση της δικής του «ενδιάμεσης» ισλαμικής φιλοσοφίας. Αυτή η νέα δομή βασισμένη στην αναβίωση «παραδοσιακών αξιών» δίνει σήμερα την δυνατότητα διαμόρφωσης ρητορικής αμφισβήτησης συνθηκών, συμφωνιών ακόμα και κανόνων διεθνούς δικαίου.

Η στρατηγική του Ερντογάν όμως, αναπτύχθηκε σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης όπως αυτές επικρατούσαν μέχρι πριν λίγα χρόνια. Σήμερα το πλαίσιο αυτό οδηγείται σε συνολική αναμόρφωση μέσω υβριδικών κρίσεων και διμερών εμπορικών και οικονομικών συμφωνιών. Σε αυτό το νέο περιβάλλον από οικονομικής άποψης η Τουρκία δεν μπορεί να επιβιώσει καθώς οι σχέσεις που έχει αναπτύξει, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό κινδυνεύουν να αφανισθούν από την λαίλαπα ενός γενικότερου παγκόσμιου αναθεωρητισμού. Η μόνη διέξοδος επιβίωσης είναι η - μέσω επιβολής ή άλλης μορφής εμπλοκή - δημιουργία ισλαμικών οικονομικών ζωνών προσαρμοσμένων στο δικό της οικονομικό μοντέλο. Κυρίως όμως, η ύπαρξη ενεργειακών πηγών προκειμένου να υποκαταστήσουν την σταδιακή μείωση της ανταγωνιστικότητας της Τουρκικής οικονομίας.

Μέσα από την οπτική μίας γεωπολιτικής «υβριδικών» ισορροπιών και οικονομικής ανάγνωσης των νέων δεδομένων, η ύπαρξη ενεργειακών πηγών αποτελεί ζήτημα γενικότερης επιβίωσης της Τουρκίας. Ειδικότερα δε πολιτικής επιβίωσης του Ερτογκάν και της κοινωνικοπολιτικής φιλοσοφίας του. Αυτός είναι και ο λόγος που κάποιας μορφής «εμπλοκή» θα πρέπει να αναμένεται ως το πιθανότερο σενάριο. Ίσως να αποτελεί πλέον και τον επιδιωκόμενο στόχο της, ως μονόδρομο σε ένα «παίγνιο» νέων ισορροπιών. Προέχει η Ελληνική Κυβέρνηση να κερδίσει χρόνο με στόχο την ανάπτυξη τόσο της διπλωματικής εκστρατείας, όσο και της ενίσχυσης του αξιόμαχου των ενόπλων δυνάμεων.