Γιώργος Ν. Πολίτης

Κάθε φορά που η Γερμανία ανεβαίνει σκαλί στη σκάλα της αλαζονείας, πολλοί αρχίζουν τους παραλληλισμούς με το ναζισμό. Ωστόσο η παρομοίωση είναι άδικη και ανιστόρητη: ο ναζισμός ήταν συγκεκριμένη πολιτική ιδεολογία, στηριγμένη στο μίσος, τη βία και τον μιλιταρισμό. Σήμερα ο όρος χρησιμοποιείται καταχρηστικά: αυτό που θέλει να περιγράψει είναι συμπεριφορές που αποδίδονται ορθότερα με όρους όπως αυταρχισμός και επιβολή. Πρόκειται, βεβαίως, για χαρακτηριστικά εμφανή στο ναζισμό.

Ωστόσο, στη γερμανική πολιτική, ο αυταρχισμός και η επιβολή δεν γεννήθηκαν το μεσοπόλεμο, ούτε εξέπνευσαν με την Πράξη Συνθηκολόγησης τον Μάιο του 1945. Αποτελούν δύο στοιχεία γνώριμα ήδη από τον μεσαίωνα και την ανακήρυξη της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που αργότερα συμπληρώθηκε με την προσθήκη «του Γερμανικού Έθνους». Συνοδεύονται συνήθως και από ένα τρίτο: την υπεροψία. Επομένως, μόνο έκπληξη δεν πρέπει να προκαλεί η σημερινή στάση της διαδόχου της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και των δορυφόρων της.

Σε περιόδους ισχύος η επεκτατικότητα και η κυριαρχία χαρακτήριζαν τη γερμανική πολιτική. Σε περιόδους μειωμένης ισχύος, εμφανιζόταν ήπια και μειλίχια. Με τη Συμφωνία του Λονδίνου του 1953 οι νικητές του πολέμου που εξαπέλυσε η Γερμανία και άφησε πίσω του 70 με 85 εκατομμύρια νεκρούς χάρισαν (η Ελλάδα ανάμεσά τους) τα μισά χρέη των ηττημένων και τους έδωσαν 30 χρόνια προθεσμία, για να εξοφλήσουν τα υπόλοιπα. Η Γερμανία εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο τον Ψυχρό Πόλεμο, γιγαντώθηκε, έγινε δεκτή στην ευρωπαϊκή κοινότητα και επανενενώθηκε πανηγυρικά το 1990. Και η πρώτη κίνηση της μόλις δυνάμωσε, ήταν ο διαμελισμός της Γιουγκοσλαβίας και η δημιουργία βαλκανικών κρατών δορυφόρων, τμημάτων της παλιάς γερμανικής και αυστριακής αυτοκρατορίας.

Ο μεγαλύτερος εν ζωή Γερμανός φιλόσοφος, ο Γιούργκεν Χάμπερμας, επικρίνει τη χώρα του λέγοντας ότι «συνεχίζει πεισματικά να διαχειρίζεται την κρίση προς όφελος δικό της και των βόρειων χωρών, κινούμενη από έναν αυτοαναφορικό οικονομικό εθνικισμό». Μα πότε έκανε κάτι διαφορετικό η Γερμανία; Πότε δεν κινήθηκε από αυτοαναφορικό εθνικισμό; O όρος «οικονομικός» είναι απλός προσδιορισμός στο προηγούμενο.

Με τους δύο χαμένους πολέμους η Γερμανία έχασε και το θρόνο του άρχοντα της βίας. Όμως ο θρόνος του άρχοντα των σημασιών στέκει ψηλότερα από αυτόν του άρχοντα της βίας. Αργά και μεθοδικά θρονιάστηκε σε αυτόν: oρίζει σήμερα το καλό και το κακό της Ευρώπης. Τη βολεύει ο ανταγωνισμός στο οικονομικό πεδίο, γι’ αυτό και ανάγει τα πάντα σε αυτό, ισοπεδώνοντας τις οικονομίες του Νότου. Όποιο είδος ανταγωνισμού κι αν τη βόλευε, μετέφερε εκεί το πεδίο της σύγκρουσης. Με το ένα μάτι στραμμένο στον άλλο θρόνο. Αυτή ήταν διαχρονικά η στάση της. Το γνώριζαν καλά οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες. Το γνώριζε ο Ναπολέων. Το γνώριζε ο Τσώρτσιλ. Το γνώριζε ο Στάλιν.

Ένα αδύνατο σημείο έχει η πολιτική της: την έπαρση. Αυτή την εμποδίζει να αντιληφθεί πως ακούγεται η πρόταση που περιγράφει την πανδημία ως «τη μεγαλύτερη πρόκληση από τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο που εξαρτάται τόσο πολύ από την συνεργασία και την αλληλεγγύη του γερμανικού λαού»! Eίναι πολύ ταιριαστό η Βασίλισσα Ελισσάβετ να προσφεύγει στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο για ενθάρρυνση. Αλλά και η Kαγκελάριος;

Λες και είμαστε τόσο αμνήμονες και η παιδεία μας τόσο πενιχρή σε σχέση με αυτή των Αρίων, που αγνοούμε ότι ο δεύτερος, όπως και ο πρώτος πόλεμος, δεν προήλθαν από σούπες νυχτερίδων, αλλά από την επεκτατική και στρατοκρατική μονομανία αυτών και των προσαρτημένων αδελφών τους. Πώς φαντάζονται ότι ακούγεται αυτή η πρόταση στις χώρες που χρειάστηκε να αντιπαλέψουν τη συνεργασία και αλληλεγγύη του γερμανικού λαού, για να καταστείλουν την προηγούμενη μεγάλη γερμανική πρόκληση;

Δεν ζητάμε από τη Γερμανία να έχει τύψεις για το παρελθόν της. Αλλά πρέπει να αποδεχθεί την ηθική οφειλή που αυτό το παρελθόν γεννά. Αν όχι προς όλους τους σημερινούς της συμμάχους, τουλάχιστον προς τους Έλληνες. Εμάς, που για να δούμε την ταυτότητά μας, δεν ψάχνουμε το πορτοφόλι μας. Αλλά κοιταζόμαστε στον καθρέφτη. Επειδή οι παππούδες μας είναι η ταυτότητά μας. Και αυτούς βλέπουμε όταν κοιταζόμαστε στον καθρέφτη. Με περηφάνια και ευγνωμοσύνη. Στο Βερολίνο τι βλέπουν;

Ο Γιώργος Ν. Πολίτης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.