Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος

Η καταβαράθρωση της Αριστεράς

Το πιο προφανές είναι ο διαρκής δημοσκοπικός κατακρημνισμός καθώς και η οριστική διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ, υπό τη νέα ηγεσία του Στέφανου Κασσελάκη. Οι τελευταίες μετρήσεις φέρνουν το κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς πίσω και από το ΠΑΣΟΚ, για πρώτη φορά μετά το 2012, όταν και είχε ξεκινήσει η εκτόξευση του ΣΥΡΙΖΑ προς τα ανώτερα πατώματα της κυβερνητικής εξουσίας. Ακόμη χειρότερα, κάποιες άλλες το φέρνουν να δίνει μάχη ακόμη και για την τρίτη θέση με το ΚΚΕ! Ο κατακρημνισμός του πάντως δεν οφείλεται στη διάλυση. Αντιστρόφως, η πολιτική του εξαϋλωση, σε συνδυασμό με μια νέα αναξιόπιστη και αλλοπρόσαλλη ηγεσία είναι που επιφέρει και την διάσπαση. Μοιάζει εδώ να λειτουργεί μια νομοτέλεια για την οποία λίγα πράγματα θα μπορούσε μάλλον να κάνει κάποιος για να την αποφύγει.

Ο ΣΥΡΙΖΑ ως κόμμα εξουσίας και όχι απλής διαμαρτυρίας όπως ήταν διαχρονικά, υπήρξε καθαρό προϊόν της δεκαετίας της κρίσης που γέννησε απόγνωση, θυμό και ποικίλα πολιτικά τέρατα. Όταν η κρίση έκανε τον κύκλο της, τα κόμματα αυτά, μεταξύ των οποίων και ο ΣΥΡΙΖΑ, βρέθηκαν χωρίς πειστικό λόγο και ρόλο. Άλλωστε τα λαϊκιστικά κόμματα έχουν πάντοτε αυτό το πρόβλημα, καθότι ακολουθούν αντίστροφη πορεία από τις κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις: ανεβαίνουν όταν πέφτει η οικονομία και απαξιώνονται όταν η οικονομία εισέρχεται σε ένα νέο υγιή κύκλο κερδίζοντας και πάλι την κοινωνική εμπιστοσύνη. Η απώλεια σχεδόν 24% στις εκλογές του περασμένου Ιουλίου, σε σχέση με το 2019, ήταν η πιο ξεκάθαρη απόδειξη αυτού του κανόνα, αποτυπώνοντας μια καθοδική πορεία χωρίς επιστροφή. Συνεπώς, όντας απαξιωμένο στην περίοδο μετά τον Τσίπρα, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης δεν είχε άλλη επιλογή παρά να προσπαθήσει να προσαρμόσει τον εαυτό του στα νέα δεδομένα μιας εποχής με τελείως διαφορετικά διακυβεύματα από εκείνα που το είχαν κάνει κόμμα εξουσίας. Με δεδομένο ότι καμία άλλη από τις ηγετικές προτάσεις που είχαν προταθεί δεν φαινόταν να σηματοδοτεί κάτι πραγματικά νέο για το ΣΥΡΙΖΑ, η λύση Κασσελάκη υποτίθεται ότι θα εξυπηρετούσε αυτή την υπαρξιακή ανάγκη ανανέωσης. Ως πρώην golden boy του τραπεζικού και εφοπλιστικού κεφαλαίου, ο αμερικανοτραφής νέος πρόεδρος θα μπορούσε να συμβολίσει έναν πιο μετριοπαθή ηγέτη της Αριστεράς με φιλο-επιχειρηματικές απόψεις, φέρνοντας έτσι κοντά του μέρος των κεντρώων που έχουν πάει, στην τεράστια πλειοψηφία τους, στη ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη. Ωστόσο, οι οβιδιακές μεταμορφώσεις των κομμάτων έχουν ένα όριο. Δεν μπορεί ξαφνικά ένα κόμμα που μέχρι χθες διακήρυττε την αντισυστηματική ανατροπή και την έξοδο από το ευρώ, να προσποιηθεί το φιλευλεύθερο. Είτε θα γελοιοποιηθεί, είτε θα διασπαστεί, είτε και τα δύο μαζί όπως συμβαίνει τώρα.

Το pasokification που οδήγησε στο syrizafication

Αυτή η σχεδόν νομοτελειακή πορεία του ΣΥΡΙΖΑ σε μονοψήφια ποσοστά θα μπορούσε να περιγραφεί και ως “syrizafication”. Ο όρος εμπνέεται από το καθιερωμένο πλέον και στην ξένη βιβλιογραφία “pasokification” που περιγράφει την απότομη πολιτική απαξίωση του κυρίαρχου κόμματος μιας περιόδου, εξαιτίας μιας μεγάλης κρίσης, που έχει ως συνέπεια να το φορτώσει, δικαίως ή αδίκως, με τις μεγαλύτερες πολιτικές ευθύνες γι' αυτήν. Το ΠΑΣΟΚ υπήρξε χωρίς αμφιβολία το κυρίαρχο κόμμα της μεταπολίτευσης. Δεν ήταν μόνο ότι από το 1981 μέχρι το 2012 κατάφερε να κυβερνήσει σχεδόν τα 21 από τα 31 αυτά χρόνια, με τρεις διαφορετικούς πρωθυπουργούς στο τιμόνι. Ήταν ακόμη περισσότερο ότι κατάφερε να καταστήσει ηγεμονική την κουλτούρα του, “πασοκοποιώντας” με έναν τρόπο ακόμη και την κυβερνώσα ΝΔ του Κώστα Καραμανλή το 2004-2009. Έτσι, η οργάνωση των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων της μεταπολίτευσης, μαζί και οι σκοτεινές τους όψεις, δηλαδή τον πελατειασμό, τα σκάνδαλα, τη διαπλοκή, τη διαφθορά κλπ θεωρήθηκαν προϊόν της πασοκικής διακυβέρνησης, ασχέτως αν δεν είχε το μονοπώλιο αυτών. Μεταπολίτευση σήμαινε κυρίως ΠΑΣΟΚ, και συνεπώς εκείνο ήταν που έπρεπε να πληρώσει το τίμημα για την χρεοκοπία της.

Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν υπήρξε το κυρίαρχο κόμμα της μεταπολίτευσης αλλά η κυρίαρχη πολιτική δύναμη της δεκαετίας της κρίσης, όταν πλέον η μεταπολίτευση έπνεε τα λοίσθια. Δεν κατάφερε μόνο να εκτοξευτεί, μέσα σε λίγους μήνες πριν τις εκλογές του 2012, από το 5% σε διψήφια ποσοστά που το καθιστούσαν αξιωματική αντιπολίτευση. Κυρίως ήταν οι αντιμνημονιακές του ιδέες και όλη η οργισμένη αντισυστημική κριτική που ασκούσε στο “παλιό” πολιτικό σύστημα (κι εντέλει σε ολόκληρη τη μεταπολίτευση) που έγιναν ηγεμονικές κατά την τοξική αυτή εποχή της “αγανάκτησης'' στις πλατείες και τους δρόμους. Οι θρασύτατες λαϊκιστικές του υποσχέσεις που δημιουργούσαν (εντελώς αβάσιμες) προσδοκίες σε μια απελπισμένη κοινωνία η οποία δεν έβλεπε φως στο τούνελ, του επέτρεψε να ηγεμονεύσει κι εντέλει να μείνει στην εξουσία, παρά την κωλοτούμπα του δημοψηφίσματος, για πέντε ολόκληρα χρόνια. Ωστόσο, ο κυνικός ρεαλισμός και η πολιτική παραπλάνηση που απαιτούνταν για να το κάνει αυτό μετά την παταγώδη αποτυχία της “υπερήφανης διαπραγμάτευσης” του πρώτου εξαμήνου του 2015 και ιδίως μετά την υπογραφή του τρίτου δικού του κι εντελώς αχρείαστου τρίτου μνημονίου, ήταν τόσο επώδυνα για όσα υποτίθεται ότι εκπροσωπούσε, που ήταν αδύνατον να μην υπονομεύσει το πολιτικό του μέλλον ως κόμμα. Syrizafication είναι με άλλα λόγια, το φαινόμενο της απαξίωσης εκείνων των πολιτικών δυνάμεων που ως πρώην μικρά κόμματα διαμαρτυρίας έχουν τόσο διαποτιστεί από την υπερβολική λαϊκιστική ρητορική που η διάψευσή της, όταν τελικά καλούνται να κυβερνήσουν σε περιόδους κρίσης, οδηγεί αργά ή γρήγορα στην επιστροφή τους στο κομματικό περιθώριο.

Ωστόσο, ο συνδυασμός των δύο αυτών φαινομένων, του pasokification με το syrizafication στην παρούσα συγκυρία δημιουργούν ένα περίπλοκο πρόβλημα που έχει να κάνει με την απουσία μιας αντπολίτευσης άξιας λόγου. Διότι, ναι μεν ο ΣΥΡΙΖΑ πέφτει και διασπάται αλλά το ΠΑΣΟΚ φαίνεται να κερδίζει ελάχιστα από την πτώση αυτή. Ό,τι κερδίζει, το κερδίζει όντας σχεδόν ακίνητο διότι προφανώς είναι αδύνατον να αποκατασταθεί πλήρως στη συνείδηση της κοινωνίας μετά το τεράστιο αυτό στραπάτσο της χώρας.

Μιλούσαμε παλιότερα, τη δεκαετία του '80, για κομματικό σύστημα των δυόμισι κομμάτων (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ΚΚΕ) αλλά σήμερα μοιάζει με ένα κουτσό σύστημα του ενός και τριών τετάρτων (με την κυρίαρχη ΝΔ να έχει πάνω από 20% διαφορά από ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ που κινούνται γύρω από το όριο του 10%). Έχουμε ξαναδεί τέτοιες περιόδους στην ελληνική ιστορία του 20ού αιώνα, τόσο στις αρχές της δεκαετίας του '10 με την κυριαρχία του Βενιζέλου όσο και στην δεκαετία του '50 με την κυριαρχία της Δεξιάς, όπου απέναντι στο κυρίαρχο κόμμα δεν υπήρχε αρχικά ανταγωνιστική αντιπολίευση μέχρι να φτιαχτεί κάτι στιβαρό απέναντι. Δεν απέτρεψε ωστόσο αυτό την χώρα να αναπτυχθεί και να προοδεύσει ούτε στους βαλκανικούς πολέμους ούτε στην μεταπολεμική ανοικοδόμηση. Ούτε και σήμερα το κενό αυτό μοιάζει να έχει επίπτωση στην πρόοδο. Εκείνο που λείπει είναι η επαρκής εκπροσώπηση. Αλλά αυτό βαραίνει αποκλειστικά τα κόμματα της αντιπολίτευσης και τις δικές τους μεγάλες αμαρτίες του παρελθόντος..



Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Πρόεδρος της Εφορείας των Γ.Α.Κ. και Αντιπρόεδρος του Παρατηρητηρίου για τη Διδασκαλία της Ιστορίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης