Οι ιταλικές προβοκάτσιες που οδήγησαν στο «Όχι» της 28ης Οκτωβρίου 1940

Με ένα ακόμα άρθρο, που αναφέρεται σε άγνωστες πτυχές της ελληνικής εποποιίας του 1940 κλείνουμε το αφιέρωμα στην εθνική επέτειο του «Όχι». Θα δούμε σήμερα πώς οι Ιταλοί με μια σειρά από στημένα «μεθοριακά επεισόδια» το 1940 καλλιέργησαν το ανάλογο κλίμα και βρήκαν αφορμές για να επιτεθούν στην Ελλάδα.

Η κατάληψη της Αλβανίας από τους Ιταλούς (1939)

Αν και από το 1935, με την εισβολή στην Αιθιοπία και την κατάληψή της (Μάιος 1936) η Ιταλία του Μουσολίνι είχε δείξει τις επεκτατικές διαθέσεις της, το γεγονός που έκανε την ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία να είναι σίγουρη ότι οι Ιταλοί θα επιτεθούν στη χώρα μας ήταν η «εισβολή» των στρατευμάτων του Μουσολίνι στην Αλβανία, τη Μεγάλη Παρασκευή 7 Απριλίου 1939. Επικεφαλής των ιταλικών στρατευμάτων ήταν ο Στρατηγός Alfredo Guzzoni. Οι Ιταλοί αποβιβάστηκαν στα λιμάνια της Αλβανίας και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα κατέλαβαν ολόκληρη τη χώρα.

Οι νεκροί του πολέμου και από τις δύο πλευρές ήταν μόλις 13… Ο Βασιλιάς της Ιταλίας Βίκτορ – Εμμανουήλ Γ’ ήταν αντίθετος στην επίθεση εναντίον της Αλβανίας και την κατάληψή της, γιατί θεωρούσε ότι δεν αξίζει η χώρα του να διαταράξει τις διεθνείς της σχέσεις για «τέσσερις βράχους». Ο βασιλιάς της Αλβανίας Ζώγου βρήκε καταφύγιο στην Ελλάδα, η οποία για να αποφύγει οποιαδήποτε διατάραξη των σχέσεών της με τη Ρώμη, τον έστειλε στην Τουρκία.

Ο Ζώγου, από το 1928 που αυτοανακηρύχθηκε «Βασιλέως της Αλβανίας» ως το 1939 που είχε πάρει σκληρά μέτρα εναντίον των Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου. Μάλιστα, καθώς έκλεισε όλα τα μειονοτικά σχολεία, η Ελλάδα προσέφυγε στην Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ), πρόδρομο του ΟΗΕ, που με τη σειρά της παρέπεμψε το θέμα στο Δικαστήριο της Χάγης που δικαίωσε την Ελλάδα. Η Αλβανία υποχρεώθηκε να συμμορφωθεί, δεν άργησε όμως να επανέλθει στις προσπάθειες αφελληνισμού της Βορείου Ηπείρου.

Επανερχόμαστε όμως στο 1939. Στις 12/4/1939 το αλβανικό κοινοβούλιο τάχθηκε υπέρ της ένωσης με την Ιταλία και διαλύθηκε! Προσωρινά, ο Σεφκέτ Βερλάτσι ασκούσε την εξουσία στη χώρα. Οι Ένοπλες Δυνάμεις και οι διπλωματικές υπηρεσίες της Αλβανίας πέρασαν στον έλεγχο των Ιταλών. Στις 16 Απριλίου, επιτροπή Αλβανών πήγε στη Ρώμη και προσέφερε το στέμμα στον Ιταλό βασιλιά. Τέλος, στις 3 Ιουνίου 1939 ο αλβανικός στρατός εντάχθηκε στον ιταλικό συγκροτώντας την 6η Στρατιά.

Η δολοφονία του Νταούτ Χότζα

Ένα από τα γεγονότα που επικαλέστηκε η Ιταλία για να εισβάλλει στην Ελλάδα ήταν η δολοφονία του εθνικιστή Αλβανού κακοποιού Daut Hoxha (Νταούτ Χότζα, 1895-1940) στις 14 Ιουνίου 1940 στη Βόρειο Ήπειρο. Επρόκειτο για ένα εγκληματία, επικηρυγμένο από την ελληνική κυβέρνηση, για φόνους και ληστείες που είχε διαπράξει από τις αρχές της δεκαετίας του 1920! Στις 14 Ιουνίου 1940, ο Χότζα, ο οποίος επισήμως ήταν δασοφύλακας, αλλά διέθετε και σωματοφύλακα (!) πήγε σε κάποια βοσκοτόπια κοντά στα σύνορα με την Ελλάδα. Για τη φύλαξη των βοσκοτόπων ήταν υπεύθυνος ο Χότζα. Εκεί συνάντησε δύο νεαρούς τσομπάνους, τον Ηλία Φότο, 24 ετών και τον 17χρονο Πίλο (Σπύρο) Κότσο, από το χωριό Μούρσι που έβοσκαν τα κοπάδια τους. Φιλονίκησε μαζί τους και οι δύο νεαροί τον σκότωσαν με μπαλτάδες, ενώ κοιμόταν. Στη συνέχεια κατέφυγαν στην Κέρκυρα μέσω θαλάσσης. Παραδόθηκαν στις ελληνικές Αρχές και ομολόγησαν την πράξη τους. Η χώρα μας ενημέρωσε άμεσα τις ιταλικές Αρχές στην Αλβανία και παρέδωσε τους δολοφόνους με τη σχετική δικογραφία, μετά από αίτημα του «αλβανικού» (;) Υπουργείου Δικαιοσύνης.

Το παράδοξο είναι ότι για δύο περίπου μήνες, η δολοφονία του Χότζα δεν είχε λάβει ευρεία δημοσιότητα. Τον Αύγουστο του 1940 οι ιταλικές προκλήσεις άρχισαν να εντείνονται, με αποκορύφωμα βέβαια τον τορπιλισμό της «Έλλης» στο λιμάνι της Τήνου τον Δεκαπενταύγουστο του 1940. Στις 10/8/1940 η Αλβανία ανακοίνωσε λιτά την είδηση για τον Χότζα, ωστόσο από την επόμενη κιόλας μέρα, τα προπαγανδιστικά πρωτοσέλιδα των ιταλικών εφημερίδων έκαναν αναφορές στη δολοφονία ενός «μεγάλου Αλβανού πατριώτη» που αγωνιζόταν για την απελευθέρωση της «Τσαμουριάς» και δημιούργησαν κλίμα έντασης. Γράφτηκε ότι ο Χότζα δολοφονήθηκε από Έλληνες πράκτορες, μέσα σε αλβανικό έδαφος, κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Στα άρθρα υπήρχαν περιγραφές για την περιφορά του κομμένου κεφαλιού του νεκρού στα χωριά της Ηπείρου, ενώ υπήρχαν και απειλές με αναφορά στη δολοφονία Τελίνι κοντά στην Κακαβιά το 1923 και τα ιταλικά αντίποινα με τον βομβαρδισμό και την προσωρινή κατάληψη της Κέρκυρας (σχετικό άρθρο μας στις 28/8/2016). Στις 14 Αυγούστου 1940, το Αθηναϊκό Πρακτορείο ειδήσεων απάντησε με μακροσκελή ανακοίνωση, στην οποία τονιζόταν ότι η Ελλάδα δεν είχε καμία σχέση με τη δολοφονία του Χότζα.
Παρουσίαζε μάλιστα το βεβαρυμένο ποινικό μητρώο του θύματος, που περιλάμβανε επτά καταδίκες για φόνους και άλλα σοβαρά εγκλήματα. Το ιταλικό πρακτορείο «Stefani» άφηνε αιχμές για καταπάτηση των δικαιωμάτων των μειονοτικών αλβανικών πληθυσμών στην Ήπειρο (εννοώντας τους «Τσάμηδες») η ελληνική πλευρά απάντησε ότι σέβεται τα σύνορα με την Αλβανία και ότι οι Μουσουλμάνοι (και όχι φυσικά Αλβανοί…) της Ηπείρου παρέμειναν στην Ελλάδα για ανθρωπιστικούς λόγους και εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία (Πηγή: Βικιπαίδεια). Βέβαια δεν είχε συμβεί αυτό ακριβώς . Όπως έχουμε αναφέρει σε άρθρο μας στις 27/11/2016, ενώ τουλάχιστον 5.000 Τσάμηδες ήταν έτοιμοι να αναχωρήσουν για την Τουρκία, ο γνωστός για τα φιλοαλβανικά του αισθήματα Θεόδωρος Πάγκαλος ανέτρεψε την κυβέρνηση του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου (25-26 Ιουνίου 1925) και αποφάσισε να εξαιρεθούν οι Τσάμηδες από την ανταλλαγή, με το σκεπτικό ότι θα βελτιωθούν έτσι οι ελληνοαλβανικές σχέσεις και η Ήπειρος θα αναπτυχθεί οικονομικά! Επρόκειτο για τεράστιο λάθος, το οποίο μέχρι σήμερα δημιουργεί προβλήματα στη χώρα μας. Ας επανέλθουμε όμως στη δολοφονία του φυγόδικου κακοποιού Χότζα. Ο Σταύρος Ντάγιος, στο βιβλίο του «ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΑΛΒΑΝΙΑ»: 50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΜΟΙΒΑΙΑΣ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑΣ», Εκδόσεις Literatus αποκαλύπτει την πραγματικότητα: «Στις 4 Ιουνίου 1940 κάποιος βοσκός, αναλφάβητος και αιμοδιψής, ο Νταούτ Χότζα, ο οποίος στη συνέχεια απεδείχθη ότι ήταν κοινός ληστής και καταγόταν από την Τσαμουριά, αλλά είχε καταφύγει από εικοσαετίας στην Αλβανία φοβούμενος πράξεις αντιποίνων για τα ειδεχθή εγκλήματα που είχε τελέσει εις βάρος Ελλήνων και ομόθρησκών του, είχε φονευθεί επί αλβανικού εδάφους από δύο κοινούς Αλβανούς δολοφόνους. Παραμονές της εισβολής, ο αλβανικός Τύπος τον ανήγαγε σε «αγνότατο μάρτυρα του αλβανικού αλυτρωτισμού» και κατηγορούσε την Ελλάδα ότι είχε προβεί, δια των μισθοφόρων της στην εκτέλεσή του».

Σύμφωνα με πληροφορίες όμως που είχαν περιέλθει στη γνώση των Αμερικανών ο Νταούτ Χότζα δολοφονήθηκε από τους ίδιους τους Ιταλούς για να διεγείρουν τα αλυτρωτικά συναισθήματα των Τσάμηδων κατά των Ελλήνων (United States National Archives, 875.01/11 – 244, Επίσκοπος Φαν Νόλι, 31-10/1944).

«Στημένα» μεθοριακά επεισόδια λίγο πριν την ιταλική επίθεση

Δεν ήταν όμως μόνο η δολοφονία του Νταούτ Χότζα που εργαλειοποιήθηκε από τους Ιταλούς ως αφορμή για την επίθεση τους στην Ελλάδα, αλλά και μια σειρά από, δήθεν, μεθοριακά επεισόδια, τα οποία η Ελλάδα μάλλον αγνοούσε, αλλά βρέθηκε στη δύσκολη θέση να απαντά συνεχώς για κάτι με το οποίο δεν είχε καμία σχέση…

Τα επεισόδια αυτά κορυφώθηκαν πριν την 28η Οκτωβρίου. Έχουμε στη διάθεσή μας το περιεχόμενο των δημοσιευμάτων του ιταλικού Πρακτορείου «Stefani» και των απαντήσεων που δίνονταν από το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. Θα το μεταφέρουμε εδώ περιληπτικά.

Στις 26/10/1940, το «Stefani» μετέδωσε ότι ένοπλη ελληνική συμμορία επιτέθηκε σε αλβανικό φυλάκιο κοντά στην Κορυτσά νότια της διάβασης Καπετίτσα. Επακολούθησε συμπλοκή, σύμφωνα με το «Stefani», στην οποία ενεπλάκησαν και άλλες αλβανικές δυνάμεις που απέτρεψαν την ελληνική «εισβολή». Έξι Έλληνες συνελήφθησαν (;), ενώ δύο Αλβανοί στρατιώτες σκοτώθηκαν και άλλοι τρεις τραυματίστηκαν. Νέο τηλεγράφημα του «Stefani» την ίδια μέρα ανέφερε ότι εξερράγησαν τρεις βόμβες κοντά στο γραφείο του λιμενάρχη του Πόρτο Έντα (Αγίων Σαράντα) και υπήρχαν δύο ελαφρά τραυματισμένοι. Το «Stefani» προσέθετε ότι καταζητούνται οι Έλληνες ή Βρετανοί πράκτορες που έκαναν την επίθεση. Να σημειώσουμε ότι στα χρόνια της ιταλικής κατοχής οι Άγιοι Σαράντα είχαν ονομαστεί (Πόρτο) Έντα, από το όνομα της μεγαλύτερης κόρης του Μουσολίνι!

Το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων με τηλεγράφημά του, το οποίο στάλθηκε σε όλα τα πρακτορεία ειδήσεων του εξωτερικού, ανέφερε ότι είναι αδύνατο να μπήκε σε αλβανικό έδαφος ελληνική συμμορία, «δεδομένου ότι αι ελληνικαί στρατιωτικαί και πολιτικαί Αρχαί εξασφαλίζουν αδιατάρακτον την τάξιν» και γενικότερα, ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει πλήρη άγνοια για το συμβάν στην Κορυτσά. Επίσης, ανέφερε σε άλλο τηλεγράφημα, ότι οποιαδήποτε κατηγορία σε βάρος της Ελλάδας για τοποθέτηση βόμβας στο λιμάνι των Αγίων Σαράντα είναι αστήρικτη και παιδαριώδης. Η Ελλάδα, συνέχιζε το ΑΠΕ, αγνοεί παντελώς τι έγινε στους Αγίους Σαράντα και σίγουρα, δεν σχετίζεται με αυτό.

Θέλοντας, προφανώς, να μην αφήσει καμία σκιά η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε πληροφορίες από τα παραμεθόρια φυλάκια κοντά στην Κορυτσά για το αν έγινε αντιληπτό κάποιο επεισόδιο με πυροβολισμούς. Σύμφωνα με τη σχετική ενημέρωση στις 2 π.μ. του Σαββάτου 26/10/1940 ακούστηκαν πυροβολισμοί από το αλβανικό έδαφος από την περιοχή της Βιγλίτσας. Σύμφωνα με το τηλεγράφημα του το ΑΠΕ που έδινε περισσότερες λεπτομέρειες: οι πυροβολισμοί ακούστηκαν από το χωριό Βέρμικ της Αλβανίας που απέχει 5 χλμ. από τη Βιγλίτσα και 4 χλμ. από τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Ο επικεφαλής αξιωματικός του ελληνικού φυλακίου που βρισκόταν απέναντι από την περιοχή όπου ακούστηκαν πυροβολισμοί, ενημέρωσε τον Ιταλό αξιωματικό του γειτονικού αλβανικού φυλακίου αλλά δεν έλαβε απάντηση. Με νέο τηλεγράφημά του το ΑΠΕ, στην 1.15 μ.μ. της 27/10/1940 ανέφερε ότι η συνάντηση των δύο αξιωματικών των φυλακίων θα γινόταν στις 16.00 της ίδιας μέρας.

Όμως το «Stefani» σε νέο τηλεγράφημά του ανέφερε νέο επεισόδιο σε ακρωτήριο κοντά στους Αγίους Σαράντα! Σύμφωνα με αυτό εξερράγη βόμβα κοντά στον σηματογράφο (κατακόρυφος ιστός για τη μετάδοση με σήματα διαφόρων μηνυμάτων) του ακρωτηρίου Οίτυλο (δεν βρήκαμε να υπάρχει, ούτε στην αρχαιότητα άλλο Οίτυλο, εκτός από αυτό της Μάνης και την αρχαία πόλη Οίτυλον της Λακωνίας). Από την έκρηξη δεν υπήρξαν θύματα παρά μόνο υλικές ζημιές. Το «Stefani» ανέφερε πάντως ότι κοντά στον τόπο της έκρηξης «εθεάθη ύποπτος λέμβος».

Γιατί δεν έγινε γενική επιστράτευση πριν την 28η Οκτωβρίου;

Πριν την 28η Οκτωβρίου 1940 είχε γίνει μόνο μερική επιστράτευση, κυρίως σε περιοχές της Ηπείρου (8η και 9η Ταξιαρχία). Ο Μεταξάς ήθελε να αποφύγει με κάθε τρόπο να κατηγορηθεί από τους Ιταλούς για παραβίαση της ουδετερότητας. Πάντως στα τέλη Σεπτεμβρίου 1940 έγινε σύσκεψη της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας υπό την προεδρία του Ιωάννη Μεταξά. Ο Αντιστράτηγος Ιωάννης Πιτσίκας, Διοικητής της Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας ζήτησε άμεση επιστράτευση. Οργισμένος, ο Μεταξάς είπε: «Άκουσε Πιτσίκα! Δεν κινδυνεύεις εσύ να σε βγάλει προδότη η Ιστορία! Κινδυνεύω εγώ! Αν διατάξω επιστράτευση, για έναν στρατιώτη που θα στέλνω στα σύνορα, ο Μουσολίνι θα στέλνει δύο και τότε η ελάχιστη ελπίδα που έχουμε να μην επιτύχει το σχέδιό τους θα εξατμισθεί» (Άγγελος Σ. Βλάχος, «Μια φορά κι έναν καιρό ένας διπλωμάτης», τόμος Α’, Εστία 1984-1988, σελ. 57). Ο Άγγελος Βλάχος ήταν παρών στη σύσκεψη. Ο Μεταξάς έπεισε και τον Παπάγο να μην γίνει επιστράτευση τονίζοντας ότι το γεγονός αυτό θα αποτελούσε ευθεία πρόκληση προς τους Ιταλούς και θα στοίχιζε 2.000.000 δραχμές τον μήνα, άγνωστο για πόσο χρονικό διάστημα…

Πηγές: Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, «Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1883-1949)», Τόμος ΙΙ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014
Σταύρος Ντάγιος, «ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΑΛΒΑΝΙΑ: 50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΜΟΙΒΑΙΑΣ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑΣ», Εκδόσεις LITERATUS, 2015
«1940-41 ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ»

Ευχαριστούμε θερμά τους κύριους Παπαφλωράτο και Ντάγιο για την πολύτιμη βοήθειά τους.

Ειδήσεις σήμερα:

Ο Τραμπ έδωσε εντολή για δοκιμές πυρηνικών όπλων: «Δεν είχα άλλη επιλογή»

Η ώρα της αλήθειας για τη λειψυδρία: Σήμερα οι ανακοινώσεις για άμεσες παρεμβάσεις - Έρχεται αναπροσαρμογή των τιμολογίων

«Τρέξτε, είναι όλοι νεκροί» - Πανικός στα πρώτα τηλεφωνήματα για τη θανατηφόρα παράσυρση της 17χρονης Μαρίας Νιώτη στο Νιού Τζέρσεϊ