Τα μυστικά που απογειώνουν την τιμή της σοκολάτας: Κακάο όπως χρυσάφι, κλυδωνισμός στις πολυεθνικές και η... εναλλακτική από το Ντουμπάι

Σε πρωτόγνωρα ύψη βρίσκεται εδώ και μήνες η τιμή της σοκολάτας. Η λατρεμένη όλων των παιδιών, αγαπημένη εξίσου γλυκιά απόλαυση και των μεγαλύτερων ηλικιών, πραγματοποιεί ένα ιστορικό ράλι ακρίβειας, με αλλεπάλληλες αυξήσεις τιμών εδώ και έναν χρόνο. Τα πρόσφατα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. ανέδειξαν τη σοκολάτα στην κορυφή των αυξήσεων για τον Οκτώβριο στα προϊόντα που συγκροτούν τον δείκτη καταναλωτή. Η τιμή της αυξήθηκε κατά 21,1% τον περασμένο μήνα σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2024. Αύξηση που προστίθενται στην άνοδο 25,3% της τριετίας από τον Νοέμβριο του 2021 έως τον Νοέμβριο του 2024. Ξεπερνώντας και τον καφέ, που στο τελευταίο 12μηνο συνέχισε τη φρενήρη πορεία στις τιμές του με 19,3%.

Βεβαίως, οι καταναλωτές διαπιστώνουν ιδίοις όμμασι στα ράφια των σούπερ μάρκετ ή, ακόμα περισσότερο, της μικρής λιανικής και στα περίπτερα, μία ακόμη πιο πικρή πραγματικότητα για τις τιμές της σοκολάτας. Οι αυξήσεις είναι πολύ μεγαλύτερες, «λιώνοντας» τα πορτοφόλια τους. Μια απλή, μικρή σοκολάτα γάλακτος, συσκευασίας των 30 γραμμαρίων, έφτασε ακόμη και στα 1,20 ευρώ στο ράφι, από 0,80 ευρώ πέρυσι και 0,65 ευρώ το 2023, αύξηση της τάξης του 50% (ετήσια) και 84,6% (στην τριετία) αντίστοιχα, αποτυπώνοντας το μέγεθος του προβλήματος. Ενώ για τις συσκευασίες των 100 γραμμαρίων του ίδιου τύπου σοκολάτας οι αυξήσεις αγγίζουν το 56,9%.

Εννοείται πως πέρα από τις συνήθεις σοκολάτες, με ανάλογες αυξήσεις επηρεάζονται και όλα τα γλυκίσματα, τούρτες, παγωτά και άλλα σοκολατοειδή προϊόντα, όπως και τα αντίστοιχα ροφήματα.

Παγκόσμιο φαινόμενο

Το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό, είναι παγκόσμιο. Και πρόκειται, σύμφωνα με τους ειδικούς της αγοράς, για μια περίπτωση-επιτομή της εισαγόμενης ακρίβειας. Βασική αιτία των αυξήσεων είναι η απογείωση των διεθνών τιμών του κακάο, του οποίου το 75% της παραγωγής προέρχεται από χώρες της Δυτικής Αφρικής. Η παραγωγή μειώθηκε για διάφορους λόγους. Οι σοκολατοποιίες διεθνώς πιέστηκαν να απορροφήσουν μέρος των αυξήσεων αυτών για να μην επιβαρύνουν τους καταναλωτές. Ομως, τελικά, αναπόφευκτα το μεγαλύτερο μέρος τους πέρασε στις τσέπες των αγοραστών.

Για πόσο η σοκολάτα θα «πικραίνει» το πορτοφόλι μας; Η αποκλιμάκωση δεν είναι εύκολη υπόθεση. Οι τιμές του κακάο ξεκίνησαν μεν να πέφτουν διεθνώς τους τελευταίους μήνες, αλλά οι σοκολατοβιομηχανίες λειτουργούν με βάση αποθέματα έτους, άρα με κακάο που έχουν προαγοράσει σε δυσθεώρητα ύψη. Επομένως, για 8-12 μήνες το καλύτερο που μπορούν να ελπίζουν οι καταναλωτές είναι μια σταθεροποίηση των τιμών, αν και ακόμα κι αυτό φαίνεται δύσκολο. Η αίσθηση ότι οι αυξημένες τιμές της σοκολάτας ήρθαν για να μείνουν, υπακούοντας στον πιο σκληρό, αλλά ομολογουμένως επιβεβαιωμένης ισχύος κανόνα της αγοράς, είναι διάχυτη και καθόλου αδικαιολόγητη.

Την ίδια ώρα, οι μεγάλες πολυεθνικές βιομηχανίες για να συγκρατήσουν τη διαρκώς φθίνουσα κατανάλωση σοκολάτας προσφεύγουν στην πεπατημένη της μείωσης της ποσότητας ανά συσκευασία ώστε να μπορεί να την αγοράσει ο καταναλωτής. Αφετέρου προχωρούν είτε στην αντικατάσταση της αυθεντικής σοκολάτας με φθηνότερες πρώτες ύλες με «γεύση σοκολάτας», μέχρι τις απόπειρες παραγωγής σοκολάτας από άλλες πρώτες ύλες, όπως ρύζι, δημητριακά, ακόμα και από καλλιέργεια σπόρων κακάο στο εργαστήριο.

Κακάο, όπως χρυσάφι

Μείωση της παραγωγής οδηγεί σε άνοδο των τιμών. Νόμος άκαμπτος της αγοράς, που επιβεβαιώθηκε πανηγυρικά στην περίπτωση της σοκολάτας. Η αύξηση του κόστους του κακάο, που οδήγησε στην έκρηξη των τιμών της σοκολάτας, προκλήθηκε από σοβαρές διαταραχές της παραγωγής στην Ακτή Ελεφαντοστού και την Γκάνα, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 70% της παγκόσμιας παραγωγής κακάο.

Η καταστροφή της συγκομιδής επί δύο συνεχή χρόνια από ένα κοκτέιλ παραγόντων, όπως οι έντονες βροχοπτώσεις στα τέλη του 2023 που προκάλεσαν την ανάπτυξη μιας μυκητιακής λοίμωξης, της «ασθένειας των μαύρων λοβών» που οδήγησε στη συνέχεια στη σήψη των καλλιεργειών του κακάο στα δέντρα και τις επακόλουθες ξηρασίες, με παρατεταμένες θερμοκρασίες άνω των 40 βαθμών πέρυσι, που προκλήθηκαν από το φαινόμενο του Ελ Νίνιο, οδήγησε στο μεγαλύτερο παγκόσμιο έλλειμμα κακάο εδώ και 60 χρόνια. Η προσφορά μειώθηκε σε 494.000 τόνους λιγότερη από τη ζήτηση, κατά 12,9% σε ετήσια βάση, στα 4,37 εκατομμύρια μετρικούς τόνους, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Κακάο (ICO). Στην Ακτή Ελεφαντοστού, τη μεγαλύτερη χώρα παραγωγό, κατά 25,3%, ενώ στην Γκάνα κατά 31,3%.

Το αποτέλεσμα είναι το μεγαλύτερο μέρος της σοκολάτας που κυκλοφόρησε στην παγκόσμια αγορά -προφανώς και στην Ελλάδα- το φθινόπωρο να προέρχεται από την επεξεργασία κόκκων κακάο που αγοράστηκαν σε τιμές-ρεκόρ τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης έφτασαν το ρεκόρ των 12.931 δολαρίων/τόνο.

Λόγω της βελτίωσης των καιρικών συνθηκών στις δύο χώρες, υπάρχει μια συγκρατημένη αισιοδοξία για καλύτερες μέρες, που αποτυπώθηκε με μια πρώτη αύξηση της παραγωγής κατά 6,8% φέτος. Οι τιμές του κακάο μειώθηκαν στα 6.000 δολάρια/τόνο τον Οκτώβριο, ωστόσο βρίσκονται σε υπερδιπλάσια επίπεδα εκείνης από την οποία ξεκίνησε το ράλι ανόδου (3.000 δολάρια).

«Οι τιμές θα μπορούσαν να σταθεροποιηθούν, αλλά όχι να μειωθούν, μέχρι τα τέλη του 2026. Οι αποδόσεις των καλλιεργειών έχουν αυξηθεί, αλλά δεν είναι μόνο το κόστος παραγωγής κακάο και άλλων συστατικών. Είναι επίσης ένας συνδυασμός κόστους εργασίας, μεταφοράς, καυσίμων, γενικών εξόδων», εκτίμησε πρόσφατα για την πορεία των τιμών ο Ντέιβιντ Μπραντς, διευθυντής τομέα του Wells Fargo Agri-Food Institute. «Η σοκολάτα εισέρχεται σε μια νέα “κανονικότητα” υψηλότερου κόστους και επίμονης αστάθειας, απαιτώντας ευελιξία και συνεχή προσαρμογή από τους παράγοντες του κλάδου», έγραψε σε έκθεσή της τον περασμένο μήνα η Τζούλια Μπουτς, ανώτερη αναλύτρια της αγοράς τροφίμων στη Rabobank.

Υψηλές τιμές και το 2026

Οι προοπτικές παραμένουν δύσκολες, αναφέρει έκθεση της Wells Fargo, επικαλούμενη ότι οι προκαταρκτικές εκτιμήσεις από τους εξαγωγείς κακάο που δείχνουν μείωση 10% στην παραγωγή για το καλλιεργητικό έτος 2025-2026, που ξεκίνησε τον Οκτώβριο, δεν έχουν αλλάξει παρά τη σημειωθείσα αρχική αύξηση της παραγωγής. «Είναι πιθανό οι τιμές του κακάο να παραμείνουν υψηλές τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της επόμενης καλλιεργητικής περιόδου, που λήγει τον Σεπτέμβριο του 2026, δεδομένου του τρέχοντος ρεκόρ ελλείμματος προσφοράς κακάο», αναφέρεται.

Ετσι, οι ειδικοί προειδοποιούν πως η πτώση τιμών της σοκολάτας δεν θα φανεί αμέσως στο ταμείο. Ο CEO του κολοσσού της Mondelez, Ντιρκ βαν ντε Πουτ, τόνισε ότι «το 2026 μπορεί να είναι χρονιά αποπληθωρισμού για το κακάο, όμως οι δασμοί και η αβεβαιότητα στην οικονομία θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τη ζήτηση». Πάντως, αν οι καιρικές συνθήκες παραμείνουν ευνοϊκές και αποφευχθούν νέες ασθένειες στις καλλιέργειες, το 2026 μπορεί να αποτελέσει την αρχή μιας πιο γλυκιάς εποχής τόσο για τους καταναλωτές όσο και για τις εταιρείες.

Οι εξελίξεις αυτές προκάλεσαν σοβαρούς κλυδωνισμούς στις σοκολατοβιομηχανίες. Τα κέρδη των περισσότερων εταιρειών επλήγησαν ισχυρά. Ακόμα και κολοσσοί όπως οι Nestle, Lindt & Sprüngli και Hershey κατέγραψαν απώλειες στις μετοχές τους. Ακόμα χειρότερα είναι τα πράγματα για τις μικρότερες σοκολατοποιίες που πασχίζουν να παραμείνουν όρθιες. Δεν έχουν την πολυτέλεια να απορροφούν τα αυξημένα κόστη.

Μόνο στην Ευρώπη 12 σημαντικές σοκολατοποιίες οδηγήθηκαν σε πτώχευση. Ανάμεσά τους ιστορικές βιομηχανίες, όπως η γερμανική Leysieffer, διάσημη σοκολατοποιία premium πραλινών, η αυστριακή Salzburg Schokolade, που κατασκευάζει τα σοκολατάκια Mozart, και η επίσης αυστριακή Franz Hauswirth, γνωστή για τα σοκολατένια πασχαλινά κουνέλια. Ακόμη όμως και κολοσσοί κινδυνεύουν. Οπως η Barry Callebaut AG, η μεγαλύτερη εταιρεία χύμα σοκολάτας στον κόσμο με έδρα τη Ζυρίχη, βρίσκεται σε μία από τις πιο δύσκολες φάσεις της ιστορίας της. Η εταιρεία, με κεφαλαιοποίηση 7,5 δισ. δολάρια, επεξεργάζεται το 20% της παγκόσμιας σοκολάτας και προμηθεύει πολυεθνικές αλλά και μικρές επιχειρήσεις γλυκών. Ενώ κυριαρχεί στην αγορά, οι μετοχές της σημειώνουν πτώση 50% την τελευταία διετία. Είναι σήμερα η πιο shorted μετοχή στην Ελβετία, με το 1/4 των διαθέσιμων μετοχών στα χέρια επενδυτών που στοιχηματίζουν σε πτώση. Η μεταβλητότητα αυτή ανησυχεί τους επενδυτές, που αμφισβητούν τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά της.

Σοκολάτα από ρύζι, βρώμη

Εκτός από τη μετακύλιση στους καταναλωτές του αυξημένου κόστους του κακάο, οι μεγάλες σοκολατοποιίες μειώνουν και τα μεγέθη των μερίδων σοκολάτας, διατηρώντας παράλληλα σχεδόν σταθερές τις τιμές. Ετσι, πολλοί αγοραστές με έκπληξη ανακαλύπτουν ότι μια συσκευασία των εννέα μπαρών σοκολάτας πασίγνωστης εταιρείας πωλείται στην ίδια τιμή με πέρυσι, αλλά περιέχοντας οκτώ μπάρες. Από την άλλη, φαίνεται ότι η αβεβαιότητα στις τιμές του κακάο θα οδηγήσει σε ένα μέλλον λιγότερο... σοκολατένιο, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, όπως επισημαίνουν αναλυτές της αγοράς. Πρώτο βήμα η περίφημη «σοκολάτα Ντουμπάι», με γέμιση κρέμας φιστικιού και τραγανών, σπασμένων φύλλων κανταϊφιού.

Στο μεταξύ, η τάση για παρασκευή σοκολάτας χωρίς κακάο έρχεται και στην Ευρώπη. Η βρετανική εταιρεία Win-Win έχει ήδη γίνει σημείο αναφοράς στον κλάδο, δημιουργώντας σοκολάτα από ζυμωμένα δημητριακά και όσπρια, με βασικό συστατικό το ρύζι ή τις φακές. Μέσω διαδικασιών ζύμωσης και καβουρδίσματος, αναπαράγονται η υφή, η γεύση και το λιώσιμο της αυθεντικής σοκολάτας, όπως αναφέρει ο «Guardian».

Αλλες μεγάλες εταιρείες όπως οι McVitie’s και Nestle άλλαξαν τις συνταγές τους χρησιμοποιώντας «επίγευση σοκολάτας» αντί για πραγματικό κακάο, προκειμένου να μειώσουν το κόστος. Ακόμη, η προαναφερθείσα ελβετική Barry Callebaut συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Ζυρίχης για την παραγωγή σοκολάτας από καλλιεργημένα κύτταρα κακάο σε εργαστήριο, χωρίς την ανάγκη δέντρων. Η γερμανική Planet A Foods, με τη μάρκα ChoViva, δημιουργεί σοκολάτα από βρώμη και ηλιόσπορους.

Ακόμη, στις Ηνωμένες Πολιτείες η startup Voyage Foods έχει δημιουργήσει μια σοκολάτα χωρίς ίχνος κακάο, από κουκούτσια σταφυλιών, πρωτεΐνη ηλίανθου και βούτυρο καριτέ, επενδύοντας ήδη στην παραγωγή της δεκάδες εκατομμύρια δολάρια.

Κατά τους επιστήμονες, πάντως, υπάρχουν επιφυλάξεις για τη διατροφική αξία αυτών των νέων προϊόντων. Το κακάο περιέχει φλαβανόλες, ουσίες που συμβάλλουν στην υγεία της καρδιάς, στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και τη βελτίωση της λειτουργίας του εντέρου. Για τις νέες εναλλακτικές δεν υπάρχουν προσώρας αποδείξεις ότι μπορούν να προσφέρουν ανάλογα οφέλη.

Η παγκόσμια αγορά...

Η παγκόσμια λιανική αγορά σοκολάτας αναμένεται να αναπτυχθεί γρήγορα φτάνοντας στα 225,5 δισ. δολάρια έως το 2030. Οσον αφορά την αγορά σοκολάτας στην Ευρώπη, οι Ελβετοί προπορεύονται καταναλώνοντας 9,1 κιλά ετησίως κατά μέσο όρο ανά άτομο. Ακολουθούν οι Αυστριακοί με 8,1 κιλά και οι Γερμανοί με 7,9 κιλά. Η Ελλάδα βρίσκεται εκτός της πρώτης δεκάδας, πάντως από διάφορες έρευνες προκύπτει ότι οι Ελληνες καταναλώνουν κατά μέσο όρο περίπου 2,5 κιλά σοκολάτας ετησίως ανά άτομο.

Από πλευράς παραγωγής, η Γερμανία βρίσκεται στην ευρωπαϊκή κορυφή παρασκευάζοντας ετησίως 1,3 εκατομμύρια τόνους. Ακολουθεί με 700.000 τόνους η Ιταλία, ενώ Γαλλία και Ολλανδία παράγουν από 400.000. Το 2023 867.000 τόνοι σοκολάτας εξήχθησαν από τις χώρες-μέλη της Ε.Ε. σε χώρες εκτός Ε.Ε. Κορυφαίος εξαγωγέας η Γερμανία, με μερίδιο 26% (221.000 τόνοι). Την ακολουθούν Ολλανδία (123.000 τόνοι, 14%) και Πολωνία (115.000 τόνοι, 13%).

...και η ελληνική

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Euromonitor International, κορυφαίας βρετανικής εταιρείας έρευνας αγοράς, οι τάσεις της εγχώριας κατανάλωσης σοκολάτας στην Ελλάδα είναι εξόχως ανοδικές. Οι συνολικές πωλήσεις σοκολάτας, π.χ., το 2018 ήταν 440 εκατ. ευρώ, ενώ το 2021 έφτασαν στα 512 εκατ. ευρώ. Μία από τις πιο αξιοσημείωτες τάσεις είναι η αυξανόμενη ζήτηση για premium και χειροποίητες σοκολάτες.

Οι καταναλωτές, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές, προτιμούν σοκολάτες με υψηλή περιεκτικότητα σε κακάο και βιολογικά συστατικά. Μια άλλη σημαντική τάση είναι η αύξηση της κατανάλωσης με γνώμονα την υγεία. Η μαύρη σοκολάτα, ως πιο υγιεινή εναλλακτική λύση λόγω της χαμηλότερης περιεκτικότητάς της σε σάκχαρα και της υψηλότερης συγκέντρωσης αντιοξειδωτικών, έχει σημειώσει σημαντική αύξηση στις πωλήσεις, ξεπερνώντας το 25%. Η σοκολάτα γάλακτος βεβαίως συνεχίζει να κυριαρχεί, με ποσοστά κατανάλωσης κοντά στο 50%.

Παράλληλα, οι εισαγωγές, όπως και οι εξαγωγές σοκολάτας από την Ελλάδα ακολουθούν μια παράλληλη αυξητική τάση. Ενδεικτικά, πάλι το 2021 οι εισαγωγές σοκολάτας στη χώρα μας ανήλθαν σε 14.200 τόνους, απηχώντας μια αύξηση έναντι της προηγούμενης χρονιάς κατά 7%, ενώ οι εξαγωγές έφτασαν στους 3.300 τόνους περίπου, 10% επιπλέον εκείνων του 2020.

Φωτογραφίες: 123RF / Visual Hellas, Shutterstock