Ο καθοδηγητής Άξελ και ο νεαρός σύντροφος Απόστολος

Ένα βιβλίο που λίγες εβδομάδες μετά την κυκλοφορία του έγινε talk of the town είναι η «προσωπική μυθιστορία» του 66χρονου Απόστολου Δοξιάδη – το «Ερασιτέχνης Επαναστάτης» από τις εκδόσεις Ίκαρος. Παρά τις 1000 σελίδες του το βιβλίο του Δοξιάδη -«μια εξομολογητική ιστορία ενηλικίωσης και μια συναρπαστική περιπέτεια» (από το κείμενο του οπισθόφυλλου) με επίκεντρο την πολιτική ένταξη – στράτευση του συγγραφέα στην Αριστερά στα χρόνια της Χούντας- έχει την τιμητική του στην επικράτεια των social media αλλά και στα ερτζιανά, στις αίθουσες των βιβλιοπωλείων και στους καναπέδες των καφέ.

Αλλά, για τους υποψιασμένους το βιβλίο του Δοξιάδη διαβάζεται από κοινού με το βιβλίο του καθοδηγητή του, Σωτήρη Βαλντέν στα χρόνια του Παρισιού. Ο «Άξελ» - όπως προτιμά να αποκαλεί τον Βαλντέν ο Δοξιάδης- είναι ο συγγραφέας «Δικτατορία και Αντίσταση 1967-1974» (εκδόσεις Θεμέλιο).

Γράφει ο Δοξιάδης: «Τους πρώτους μου μήνες στο Παρίσι ίσχυε για μένα η κατάσταση που περιέγραψα- κάποιες μέρες έντασης είχαν ανάμεσά τους ολόκληρες βδομάδες απραξίας. Πολιτικά, ούτε ενεργούσα με τρόπο άλλον από αυτόν που όριζε ο Άξελ, ούτε εκδηλωνόμουν σε κανέναν τον πρώτο καιρό, πέραν των σταθερών απόψεων του γενικώς και αορίστως αντιχουντικού φοιτητή στις παρέες. Έπαιξα για ένα διάστημα στην εντέλεια τον ρόλο που με είχε γοητεύσει όταν τον πρωτάκουσα, του μικρού Φίλμπυ, του μυστικού ανθρώπου που μόνο ο ίδιος και οι παράνομες επαφές του ήξεραν ότι ήταν στ΄αλήθεια ο σύντροφος Σταμάτης, ή ο Άλεξ για τους ταχυδρόμους του».

Αλλά, πριν φτάσει ο Απόστολος στον Άξελ πέρασε από την δοκιμασία του στρατολόγου του που δεν ήταν άλλος από τον πρώτο του εξάδελφο, τον Αρίστο.

«Ο Αρίστος χαμήλωσε τη φωνή του ψίθυρο, περνώντας σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας.

“Στο Παρίσι βρίσκεται η καθοδήγηση του αντιχουντικού αγώνα, της νεολαίας του Εσωτερικού”, μου είπε, τόσο σιγά που χρειάστηκε να το επαναλάβει για να τον ακούσω. “ Ή μάλλον η μισή καθοδήγηση. Η άλλη μισή είναι, φυσικά, στην Αθήνα. Αλλά το Παρίσι και η Αθήνα είναι σε άμεση συνεργασία , δύο κέντρα ισότιμα. Εσύ, με βάση το Παρίσι, θα έχεις επαφή και με τους κάτω”».

Ο Απόστολος συναντά στο Παρίσι στο Σουηδικό Σπίτι τον μεγαλύτερο κατά 4 χρόνια Άξελ Βαλντέν τον οποίο γνώριζε από το Κολλέγιο Αθηνών. Ο Άξελ προτείνει στον Απόστολο να είναι ο υπεύθυνος του μηχανισμού παράνομης επικοινωνίας με τους «κάτω», τους συντρόφους τους στην Ελλάδα.

Στο βιβλίο του Δοξιάδη ο Άξελ – ένα από τα υψηλόβαθμα στελέχη του ΚΚΕ Εσωτερικού στα χρόνια της Μεταπολίτευσης – διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, σε αντίθεση με το βιβλίο του Βαλντέν. Ο τελευταίος δεν αναφέρεται στον «νέο σύντροφο» παρά μόνο σε μια εγγραφή στον πίνακα ονομάτων στο τέλος του βιβλίου: « Δοξιάδης, Απόστολος (1953),μαθητής Κ.Α (΄72Χ), μέλος αντιστηρίγματος ΚΟΣ στο Παρίσι, μετέπειτα σκηνοθέτης κινηματογράφου και συγγραφέας».

Σε κάθε περίπτωση, το βιβλίο του Δοξιάδη φέρνει στο μυαλό του υποψιασμένου αναγνώστη τον τρόπο που έστηνε τις ιστορίες του ο Χόρχε Σεμπρούν, ο Ισπανός συγγραφέας με μακρόχρονη θητεία στην ηγεσία του ΚΚ Ισπανίας από το οποίο διαγράφηκε στις αρχές του ΄60, ο μετέπειτα υπουργός Πολιτισμού σε κυβέρνηση των σοσιαλιστών του Φελίπε Γκονθάλεθ.

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του Βαλντέν διαβάζουμε: «Το βιβλίο αυτό αποτελεί την προσωπική μαρτυρία του συγγραφέα για τη δικτατορία των συνταγματαρχών και την αντίσταση. Ο Σωτήρης Βαλντέν έζησε την περίοδο της δικτατορίας ως μαθητής στην Αθήνα και στη συνέχεια ως φοιτητής στη Σουηδία και το Παρίσι, με πολλά ταξίδια, νόμιμα και παράνομα, στην Ελλάδα. Οργανώθηκε γρήγορα στην αντίσταση στις γραμμές της ανανεωτικής Αριστεράς και αργότερα ήταν ο σύνδεσμος της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Σπουδαστών (ΚΟΣ) του ΚΚΕ (εσωτερικού) και του Ρήγα Φεραίου με την ηγεσία του Κόμματος στο εξωτερικό.

Ο Βαλντέν αφηγείται την ένταξή του στον Ρ.Φ. και την Αριστερά, την αντίσταση στο Κολλέγιο Αθηνών, την αντιδικτατορική δράση στη Σουηδία και την Ελλάδα κατά τις διαμονές του στη χώρα. Θίγονται θέματα όπως οι "δυναμικές ενέργειες", η δράση των φιλελεύθερων αστών, η "φιλελευθεροποίηση" του δικτατορικού καθεστώτος και η "νόμιμη" αντίσταση, οι εσωτερικές διαμάχες στην ανανεωτική Αριστερά, το κίνημα αλληλεγγύης και το φοιτητικό κίνημα στο εξωτερικό, καθώς και το κλίμα στην Ευρώπη μετά τον Μάη του '68. Παρουσιάζεται λεπτομερειακά η ιστορία της ΚΟΣ και του επανιδρυμένου Ρήγα Φεραίου την περίοδο της ανάπτυξης του φοιτητικού κινήματος. Δημοσιεύονται επίσης όλες οι αποφάσεις της ΚΟΣ και του Ρ.Φ., επιλεγμένα άρθρα από τον Θούριο (όργανο του Ρ.Φ.) τα έτη 1972-1974 καθώς και πίνακας με τα ονόματα των Ρηγάδων και των Ρηγιτισσών αυτής της περιόδου».

Το βιβλίο του Βαλντέν προκάλεσε το άρθρο του Νίκου K. Αλιβιζάτου «Πόσο κομμουνιστικές είναι οι καταβολές του ΣΥΡΙΖΑ;» στο περιοδικό the books’ journal (τεύχος 90).

O επίτιμος καθηγητής συνταγματικού δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών – φίλος και σύντροφος του Βαλντέν (του Σουσλώφ όπως τον αποκαλούσε τότε)- γράφει: « Αμφιβάλλω αν ο Σωτήρης Βαλντέν, όταν έγραφε το τελευταίο βιβλίο του, υποψιαζόταν ότι η μαρτυρία του θα γινόταν αφορμή για πλόες σαν κι αυτούς που επιχείρησα σε τούτο εδώ το άρθρο. Εκτός από τη διετία 1972-1973, που οι εξελίξεις της άφησαν έκτοτε έντονα σημάδια στην ιστορία της χώρας, αυτό που κυρίως τον βασάνιζε ήταν η δική του πολιτική αφύπνιση, καθώς και των στενότερων φίλων του, μετά την επιβολή της δικτατορίας. Έκανε μια βυθοσκόπηση τόσο ειλικρινή και ευθεία που τον τιμά ως άτομο και ως μέλος της πιο παρεξηγημένης ίσως γενιάς της μεταπολεμικής Ελλάδας, της γενιάς του Πολυτεχνείου. Από το βιβλίο του, εν τούτοις, λείπει ο επίλογος. Λες και αυτά που επακολούθησαν τον άφηναν αδιάφορο. Ξέροντάς τον από παλιά, πιστεύω πως όχι. Θέλησα λοιπόν να τον προκαλέσω να γράψει τη συνέχεια της μαρτυρίας του, με την ίδια εντιμότητα και οξυδέρκεια. Για να δούμε επιτέλους οι παλαιότεροι φίλοι του τι έφταιξε και, από ένα σημείο και πέρα, οι δρόμοι μας χώρισαν».

Την ίδια περίοδο η Κατερίνα Λαμπρινού γράφει στο περιοδικό Σύγχρονα Θέματα (τεύχος 142) «Τα τελευταία χρόνια, η βιβλιογραφική παραγωγή για την περίοδο 1967-1974 αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς. Μέχρι σχετικά πρόσφατα, θα έλεγε κανείς ότι η καθαυτό περίοδος της δικτατορίας μόνο έμμεσα απασχολούσε τη συγγραφική και ερευνητική δραστηριότητα. Το ενδιαφέρον επικεντρωνόταν στο πριν και στο μετά: αφενός στην πριν από το 1967 εποχή, στο πώς και το γιατί, δηλαδή, φτάνουμε στη χούντα, και αφετέρου στη στιγμή της δημοκρατικής μετάβασης και στα γεγονότα του Κυπριακού. Όσον αφορά την εν πολλοίς αχαρτογράφητη επταετία, η θεματική που συγκέντρωνε τα βλέμματα ήταν το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, και μάλλον δικαίως.

Η μαρτυρία του Σωτήρη Βαλντέν, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Θεμέλιο, μόνον εφάπτεται με την ιστορία του φοιτητικού κινήματος. Μέσα από το πολύπτυχο των δραστηριοτήτων τού –μονίμως on the road– συγγραφέα της, η μαρτυρία αυτή αποδίδει με τρόπο ζωντανό όψεις του κλίματος της εποχής, εντός και εκτός συνόρων, από τις τάξεις του Κολλεγίου και τους δρόμους του Κολωνακίου ώς τη φοιτητική και πολιτική εμιγκράτσια της Δυτικής Ευρώπης και τις εκεί οργανώσεις κάθε μορφής».

Για το τέλος, μια παράκληση: Ας διαβαστούν και τα δύο. Το ένα – εκείνο του Δοξιάδη- για το «στόρι» του (ένα μεγάλο πολιτικό μυθιστόρημα) και το άλλο – του Βαλντέν- ως το απαραίτητο «λυσάρι» με αρχειακές εγγραφές. Και τα δύο θα συνεχίσουν να αποτελούν αφορμές για διάλογο για τα χρόνια της σκοτεινής και βυθισμένης στους μύθους της δεκαετίας του ΄70.