«Στα ακριτικά νησιά, τα παιδιά διψούν για Τέχνη», μου ψιθύρισε η κυρία Ολυμπία από την ομάδα «Μορφογέννεσις», όσο παρακολουθούσα τις κόρες μου να φτιάχνουν κούκλες από ανακυκλωμένα υλικά στη σκεπαστή αγορά του Κάβου. Καπάκια από κονσέρβες για πρόσωπα, καλαμάκια για πόδια και για χέρια, χρωματιστά χαρτιά για ρούχα… και οι κουκλίτσες αποκτούσαν φωνή μέσα από τα παιδιά στην προκυμαία, που είχε γεμίσει τραπεζάκια τώρα που ο ήλιος έδυε πίσω από το βουνό.
Η αλήθεια είναι ότι δεν περίμενα να βρω απογευματινή δημιουργική απασχόληση για παιδιά στο Καστελόριζο. Το ακριτικό αυτό νησί, το πλέον απομακρυσμένο νοτιοανατολικό σύνορο της χώρας δεν είναι ένας συνήθης προορισμός για εμάς τις ελληνικές οικογένειες. Δεν έχει «κανονική» παραλία, ούτε άμμο, είναι μακριά από όλα και οι συνδέσεις με άλλα νησιά πολύπλοκες. Κι όμως! Στο Καστελόριζο τα παιδιά περνούν τέλεια. Και το Καστελόριζο το καλοκαίρι έχει πολλά παιδιά. Κυκλοφορούν με απόχες, πετονιές και καλάμια ψαρέματος, κι όλη την ημέρα με τα μαγιώ θα τα δείτε να βουτούν ή να κάνουν κουπί σε κάποια βάρκα. Η εικόνα δε, του Κάβου με τα διώροφα αρχοντικά καπετανόσπιτα και οι αμέτρητες -στην κυριολεξία- θαλάσσιες χελώνες που κολυμπούν στα κρυστάλλινα νερά του λιμανιού είναι για όλους μια ανεπανάληπτη εμπειρία, που δεν μπορείς να συναντήσεις πουθενά αλλού. Όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά ίσως και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Βόλτα στον Κάβο Φτάνοντας στο Καστελόριζο από τη θάλασσα, μαγεύεσαι από τα χρώματα. Από το μπλε της θάλασσας κι από τα ανακαινισμένα αρχοντικά που είναι βαμμένα σε όλες τις γήινες αποχρώσεις. Ο Κάβος είναι η «καλή» συνοικία. Θυμίζει την περίοδο της ακμής του 18ου και το 19ου αιώνα. Λόγω των προνομίων που είχε παραχωρήσει στους κατοίκους του ο σουλτάνος, το Καστελόριζο είχε αναπτύξει έντονη δραστηριότητα στη ναυτιλία, τη σπογγαλιεία και το εμπόριο ξυλείας, του κάρβουνου, των χαλιών και άλλων ειδών, τα οποία αγοράζονταν από την Ανατολή και μεταπωλούνταν στην Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, την Κύπρο, τα νησιά του Αιγαίου, ακόμα και στην Ιταλία. Σύμφωνα με μαρτυρίες περιηγητών της εποχής, κατασκευάζονταν καράβια στον ταρσανά και χτίζονταν αρχοντικά και σύγχρονα σχολεία στα πρότυπα της Σμύρνης, από όπου παραλαμβάνονταν ελληνικά και γαλλικά βιβλία για τους μαθητές. Το νησί ήταν μια από τις πλέον αξιόλογες ναυτικές δυνάμεις στη Μεσόγειο, με στόλο 500 ιστιοφόρα και πληθυσμό πάνω από 10.000 κατοίκους, οι οποίοι διατηρούσαν άριστες σχέσεις με τους Έλληνες της μικρασιατικής ακτής, όπου και δημιούργησαν αποικίες μεταξύ άλλων στο Καλαμάκι (Kalkan), Αντίφυλλο (Kas), Μύρα (Demre) και Λιβίσι (Kayakoy).
Όταν κηρύχτηκε η επανάσταση του 1821, οι κάτοικοι του νησιού προσέφεραν τα πλοία τους στον αγώνα, μαζί με τους Κασιώτες και τους Αμοργιανούς. Τα γυναικόπαιδα φυγαδεύτηκαν και μόνος κάτοικος του νησιού έμεινε ο παπάς. Όταν επέστρεψαν ανήμερα του Προφήτη Ηλία, 20 Ιουλίου του 1832, από τη λαχτάρα του ο παπάς βούτηξε στη θάλασσα και στη συνέχεια βούτηξαν κι αυτοί από τις βάρκες και κολύμπησαν μέχρι την ακτή. Το γεγονός αυτό μάλιστα, επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο στις 19 Ιουλίου, την παραμονή του Προφήτη Ηλία με μπουγέλωμα και βουτιές στον Κάβο με τα ρούχα, έθιμο το οποίο ξεκινάει ο παπάς.
Η συνοικία του Κάβου είναι γεμάτη καφέ-ζαχαροπλαστεία, ψαροταβέρνες κι εστιατόρια. Δοκιμάστε «βοσκόπιτα» και «κατουμάρια», δύο ντόπιες πίτες που θα βρείτε σε κάθε φούρνο, η μία αλμυρή με τυρί ή άλλη γλυκιά με άχνη. Αν τα παιδιά είναι πολύ μικρά, θα έχετε σίγουρα μια έννοια μην πέσουν στο νερό χαζεύοντας -ή και ταΐζοντας- τις χελώνες και τα ψάρια. Για τα μεγαλύτερα παιδιά, απόχη, φωτογραφική μηχανή και μαγιώ είναι απαραίτητα για τη βόλτα στον Κάβο. Μια βουτιά από το Faros Cafe κάτω από το τζαμί την ώρα που δύει ο ήλιος είναι μια εμπειρία που πρέπει να καταχωρηθεί στο βιβλίο με τα «πράγματα που πρέπει να κάνεις πριν πεθάνεις».
Κλείσιμο
Βόλτα μέχρι το Μανδράκι Το Μανδράκι είναι ο πίσω όρμος. Μπορείτε να πάτε από τα φαρδιά σκαλιά που ξεκινούν από τον Κάβο και περνούν από την κεντρική πλατεία του χωριού με την ταβέρνα «Πλατάνια», τον Άγιο Κωνσταντίνο και Ελένη και την Σαντράπειο Σχολή. Η Σχολή με το βοτσαλωτό δάπεδο χτίστηκε «αδροτάτη δαπάνη» της οικογένειας Σαντραπέ, όνομα που παραπέμπει στην ονομασία του Καστελορίζου από τους Γάλλους «Sans Drapeau» (χωρίς σημαία) λόγω της ναυτικής υπεροχής του νησιού κατά τα δύο χρόνια της αυτοδιοίκησης 1913-15. Μάλιστα σε γκραβούρες της εποχής, απεικονίζεται το λιμάνι γεμάτο ιστιοφόρα και υδροπλάνα της Air-France.
Στην ίδια πλατεία, θα συναντήσετε την προτομή της Δέσποινας Αχλαδιώτη, της «Κυράς της Ρω», που ύψωνε την ελληνική σημαία κάθε μέρα μέχρι το θάνατό της στο νησάκι, στο οποίο μπορείτε να πάτε με καΐκι -είναι όμως μια εκδρομή που δεν ενδείκνυται με παιδιά.
Στο Μανδράκι δεν μπορείτε να κάνετε μπάνιο, αλλά θα βρείτε μία ταβέρνα. Το μονοπάτι συνεχίζει πέρα από τον όρμο ως τη ΔΕΗ μέσα από τα πεύκα. Εναλλακτική -και μεγαλύτερη- διαδρομή κατά την επιστροφή στον Κάβο είναι το μονοπάτι από τη θάλασσα, που περνάει κάτω από το λυκιακό τάφο που θα δείτε λαξευμένο στα βράχια. Θα συναντήσετε και μία «πλαζ» με τσιμέντο και σκαλίτσα, από όπου μπορείτε να βουτήξετε. Καρότσια δεν ενδείκνυνται σε αυτή τη βόλτα.
Για μπάνιο στον Αη Γιώργη Όσοι έχουν πάει στο Καστελόριζο το καλοκαίρι, γνωρίζουν ότι η μόνη «παραλία» του νησιού δεν βρίσκεται… στο Καστελόριζο! Αλλά στον Αη Γιώργη. Το διπλανό νησάκι, όπου πας με βάρκα από τον Κάβο. Βαρκάκια πάνε κι έρχονται συνέχεια και η βαρκάδα διαρκεί κάτι λιγότερο από 5 λεπτά. Αποβιβάζεστε στην προκυμαία, όπου θα βρείτε ξαπλώστρες, βουτάτε και κολυμπάτε μέχρι την αμμώδη παραλία που βρίσκεται ανάμεσα στα βραχάκια. Απαραίτητα αξεσουάρ, οι μάσκες και κάτι για να βάλετε τα κοχύλια που θα μαζέψετε. Στην προκυμαία υπάρχει κι ένα όμορφο ταβερνάκι, που κρύβει μια ιστορία αγάπης. Αντίστοιχη με του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας, του Λέανδρου και της Ηρώς και ούτω καθ’ εξής… αλλά αυτή δεν θα σας τη διηγηθώ.
Μπορείτε να κανονίσετε με το βαρκάρη να σας πάει στη Γαλάζια Σπηλιά, που απέχει περίπου 15 λεπτά από τον Κάβο και κατά την επιστροφή να σας αφήσει στον Αη Γιώργη για μπάνιο. Στη Γαλάζια Σπηλιά, καλό είναι να πάτε πρωί, καθώς αργότερα τα νερά φουσκώνουν και η είσοδος γίνεται ακόμα πιο «οριακή»!
Βόλτα στο βουνό Το Καστελόριζο μπορεί να είναι μικρό, αλλά έχει δύο κάστρα! Πάνω από το λιμάνι, βρίσκεται το Castello Rosso, το Κόκκινο Κάστρο των Ιπποτών, στο οποίο οφείλει το όνομά του. Το παλαιότερο και το πιο σημαντικό μνημείο του Καστελορίζου όμως είναι το Παλαιόκαστρο στο βουνό. Είναι χτισμένο στην κορυφή του λόφου Bίγλα, στα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης. Σε μικρή απόσταση από την Βίγλα, αλλά πάντα στο ύψωμα του Παλαιόκαστρου υπάρχει ένα εκκλησάκι, ο Άη Γιώργης το "Φτωχουλάτσι".
Σε ένα άλλο ύψωμα, βρίσκεται ο Αη Γιώργης του Βουνού ή «Βουνιού» στην τοπική διάλεκτο. Εκεί βρίσκεται η κατακόμβη του Αγίου Χαράλαμπου με εξαιρετική τοιχογραφία. Άλλοι πάνε από τα 401 «κοντυλάκια» (σκαλοπάτια), όσοι έχετε παιδιά όμως, θα προτιμήσετε το… μοναδικό ταξί που υπάρχει στο νησί.
Από την ακμή στην παρακμή και… τούμπαλιν Στο Καστελόριζο τα πάντα είναι λίγο ακριβότερα από το σύνηθες. Αυτό εξηγείται από τη γεωγραφική του θέση, αλλά και από τον απαράβατο νόμο της προσφοράς και ζήτησης! Μπορεί το νησί να πέρασε πολλές δυστυχίες κατά τον 20ο αιώνα: η Ανταλλαγή των Πληθυσμών που επηρέασε τις σχέσεις και την ιδιοκτησία στη μικρασιατική ακτή, η ιταλική κατοχή, ο σεισμός του 1926, οι βομβαρδισμοί από τις ναζιστικές δυνάμεις, η προσφυγιά, οι λεηλασίες από τους «Συμμάχους», αλλά και η τεχνολογική πρόοδος στη ναυτιλία, που κατέστησε τα ιστιοφόρα μη ανταγωνιστικά έναντι των ατμόπλοιων, συνετέλεσαν στην παρακμή του. Οι κάτοικοί του μετανάστευσαν στην Αυστραλία, την Αίγυπτο και την υπόλοιπη Ελλάδα, με αποτέλεσμα η απελευθέρωση του νησιού το 1945 να γιορταστεί με την παρουσία μόνο 600 κατοίκων.
Τα τελευταία χρόνια έχει ανατραπεί αυτή η αρνητική πορεία. Πολλοί ομογενείς άρχισαν να επιστρέφουν και να ανακαινίζουν τα σπίτια των προγόνων τους, ενώ χάρις -εν μέρει- και της παγκόσμιας προβολής από τη βραβευμένη με όσκαρ ταινία Mediterraneo, το Καστελόριζο έχει τοποθετηθεί στο χάρτη με τα κοσμικότερα νησιά της Ελλάδας. Ενδιαφέρον είναι ότι στο Καστελόριζο σήμερα ζει και εργάζεται ένας νέος καθηγητής μαθηματικών από το Πανεπιστήμιο Περθ της Αυστραλίας, ο οποίος είναι ένας από τους πιο πετυχημένους στον κόσμο κατασκευαστής παζλ για πολύ προχωρημένους.
Αν βρεθείτε λοιπόν κάπου εκεί κοντά, στη Ρόδο για παράδειγμα, για οικογενειακές διακοπές, μία διήμερη εκδρομή στο νοτιοανατολικότερο άκρο της Ελλάδας, μην τη φοβηθείτε!
Info Η δημιουργική απασχόληση των παιδιών πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2018 στο πλαίσιο του προγράμματος «Γέφυρα Τέχνης με τα ελληνικά ακριτικά νησιά» της οργάνωσης καλλιτεχνών «Μορφογέννεσις», υπό την αιγίδα του Δήμου Μεγίστης και με χορηγούς τις εταιρίες Dodekanisos Seaways, Blue Star Ferries και Ellinair.
