Θανάσης Τσεκούρας

Δύσκολοι καιροί για αντιπολίτευση. Πρώτον, γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ έπεσε έξω σε όλες τις προβλέψεις για τις διπλές εκλογές του Μαΐου και του Ιουλίου. Περίμεναν ντέρμπι και ο Μητσοτάκης επικράτησε με υγιεινό περίπατο. Ο αιφνιδιασμός συνήθως δημιουργεί αμηχανία. Δεύτερον, ο τυχοδιωκτισμός του Ερντογάν έδωσε στην κυβέρνηση την ευκαιρία να δημιουργήσει ένα σκηνικό εθνικής συσπείρωσης. Το αποτέλεσμα ήταν να εισπράξει το σύνολο της πολιτικής υπεραξίας η κυβέρνηση.

Τρίτον, η πανδημία του κορωνοϊού. Από τη στιγμή που η κυβέρνηση επέδειξε διαχειριστική επάρκεια και πολιτικά αντανακλαστικά, η αντιπολίτευση εξαρχής διέθετε περιορισμένες δυνατότητες.
O ΣΥΡΙΖΑ λοιπόν αμέσως μετά τις εκλογές βρέθηκε να χάνει με τρία στα τρία. Εύλογα η πολιτική του χαρακτηρίζεται από αρνητικά φαινόμενα: αντιφάσεις, αλλοπρόσαλλες θέσεις, πολιτικό κομφούζιο.

Κάθε προσπάθεια ανάταξης δεν διαθέτει καμία πιθανότητα επιτυχίας αν δεν στηρίζεται στον ρεαλισμό. Είναι ευδιάκριτη μια ομάδα στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ που νιώθει στενάχωρα με τη ρεαλιστική αποτύπωση της πραγματικότητας. Επαναφέρουν λοιπόν αυθόρμητα ένα déjà vu της περιόδου 2010-15.

Ολοκληρωτικός πόλεμος με την κυβέρνηση, σύγκρουση για όλα, ένα νέο γιουρούσι για την κατάληψη της εξουσίας. Καμία αυτοκριτική για τη διακυβέρνηση και στο βάθος η αντίληψη ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη θα πέσει σαν ώριμο φρούτο. Και μάλιστα σύντομα.

Δεν χρειάζεται να δώσουμε ονόματα και διευθύνσεις, αλλά όλες οι άστοχες επιθέσεις, ακόμη και στο πρόσωπο του Τσιόδρα, επωάζονται στο πλέγμα αντιλήψεων των στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ που έχουν πάρει οριστικό διαζύγιο από τον ρεαλισμό.

Είναι προφανές ότι ο Τσίπρας έχει επιλέξει έναν διαφορετικό βηματισμό που τον οδηγεί πιο κοντά στον ρεαλισμό. Ομως τα βήματα είναι ανεπαρκή και πολλές φορές φαίνεται να υπόκεινται στην κατάρα του Λένιν: «Ενα βήμα εμπρός, δύο πίσω». Για να ξεφύγει από την κατάρα, εκτός από ρεαλισμό, χρειάζεται μια ανάγνωση του πολιτικού αντιπάλου του, του Κ. Μητσοτάκη, απαλλαγμένη από προκαταλήψεις και διάθεση αυτοϊκανοποίησης. Σε αυτή την προσπάθεια δύο παραδείγματα από τον άρρητο δάσκαλό του, τον Ανδρέα Παπανδρέου, μπορεί να αποδειχθούν χρήσιμα.

Δύο διδακτικές ιστορίες

Λίγο μετά τις εκλογές του 1974, ένας κεντρώος πολιτικός προσπαθούσε να πείσει τον Ανδρέα να εγκαταλείψει τα «πειράματα» με το ΠΑΣΟΚ και να ηγηθεί στη «σίγουρη λύση» της Ενωσης Κέντρου. «Γιατί να το κάνουμε αυτό;» τον ρώτησε ο Ανδρέας. «Για να ρίξουμε τον Καραμανλή», απάντησε ο συνομιλητής του. «Για να πέσει ο Καραμανλής χρειάζεται πρόγραμμα και στρατηγική» ήταν το σχόλιο του Ανδρέα. Συμπέρασμα: Οι ισχυροί αντίπαλοι δεν πέφτουν με γιουρούσια - χρειάζεται πρόγραμμα και στρατηγική.

Μετά την ήττα στις εκλογές του 1989-90 και την περιπέτεια του Ειδικού Δικαστηρίου, ο Ανδρέας έβλεπε με σιγουριά την επιστροφή στην εξουσία: «Ο Μητσοτάκης είναι ένας μπουνταλάς, όπως τον έλεγε ο χορηγός του, ο μακαρίτης Πάνος Κόκκας. Είναι τόσο ανίκανος που θα πέσει μόνος του». Μάλιστα το είχε απογειώσει σε συνομιλητές του: «Τρεις είναι οι πιο ανίκανοι πρωθυπουργοί στην Ιστορία. Ο Βούλγαρης, ο Ανδρουτσόπουλος και ο Μητσοτάκης». (Οι αναφορές στον Ανδρέα προέρχονται από το βιβλίο του Γιώργου Λακόπουλου «Το μυθιστόρημα του ΠΑΣΟΚ».)

Ερώτημα λοιπόν για τον Τσίπρα και την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ: Τι είναι ο Κυριάκος, από άποψη ισχύος και συνοχής, πιο κοντά στον Καραμανλή ή Μητσοτάκης; Από τη σωστή ή εσφαλμένη απάντηση θα εξαρτηθεί η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ.

Ο Κυριάκος είναι ένας αστός πολιτικός, μετριοπαθής και κεντρώος, χωρίς «σκληρές» ιδεολογικές αντιλήψεις. Αρα οι αρχικές κατηγορίες του ΣΥΡΙΖΑ ότι είναι «ακροδεξιός» και «νεοφιλελεύθερος» μάλλον προδίδουν αμηχανία και υπόκλιση στα στερεότυπα.

Επιπρόσθετα, ο Κυριάκος διαθέτει δύο καίρια πλεονεκτήματα που τον καθιστούν ισχυρό αντίπαλο. Πρώτον, το κεντρώο πολιτικό στίγμα που διαθέτει του επιτρέπει να διευρύνει το πεδίο κυριαρχίας μέχρι και τον χώρο της εκσυγχρονιστικής Κεντροαριστεράς. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε ονόματα και διευθύνσεις - μόνο οι τυφλοί δεν βλέπουν την ανάδυση ενός νέου πολιτικού υβριδίου, της μητσοτακικής Κεντροαριστεράς.

Δεύτερον, ο Κυριάκος εμπιστεύεται στη διαχείριση της εξουσίας τους ειδικούς, αποφεύγοντας τα στελέχη της κομματικής επετηρίδας. Είναι ένα «σπασικλάκι του Χάρβαρντ», όπως τον αποκαλεί στενός φίλος του όχι με διάθεση υποτίμησης, αλλά επιθυμώντας να τονίσει ένα σημαντικό στοιχείο της πολιτικής κουλτούρας του. Το στοιχείο του τεχνοκρατισμού, σε ένα κράτος που υποφέρει διαχρονικά από διαχειριστική ανικανότητα, του προσφέρει ένα μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα στην τρέχουσα συγκυρία.

Για να μη μακρηγορούμε, ο Κυριάκος αποτελεί έναν ισχυρό αντίπαλο και, για να χρησιμοποιήσουμε τη συμβουλή του Ανδρέα, για να πέσει χρειάζεται «πρόγραμμα και στρατηγική». Προς απογοήτευση των θερμοκέφαλων του ΣΥΡΙΖΑ, ο Κυριάκος δεν θα έχει τη μοίρα του Μητσοτάκη. Αν δεν το καταλάβουν έγκαιρα, τότε το μέλλον θα έχει πολύ ανυδρία.

Οπως ο Ανδρέας

Ενα δεύτερο διδακτικό μάθημα από τον Ανδρέα Παπανδρέου είναι ο τρόπος που το ΠΑΣΟΚ ξεπέρασε την κρίση του 1989-90 και σε χρόνο ρεκόρ: μόλις σε τρία χρόνια επέστρεψε στην εξουσία.

Απλώς ο Ανδρέας της περιόδου 1993-96 ήταν ένας δεύτερος Ανδρέας. Είχε καταφέρει έναν μακράς πνοής πολιτικό και ιδεολογικό μετασχηματισμό, που τον διαχώριζε από τον Ανδρέα της πρώτης οκταετίας. Ο δεύτερος Ανδρέας είχε εγκαταλείψει αρκετά τον κρατισμό, είχε μετακινηθεί σημαντικά υπέρ της φιλελεύθερης οικονομίας και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ασπάστηκε την προοπτική της Συνθήκης του Μάαστριχτ και της ΟΝΕ, άνοιξε διαύλους με την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία. Ο μετασχηματισμός ήταν εμφανής και στα πρόσωπα.

Ο Γιάννος Παπαντωνίου είχε την ευθύνη της οικονομίας, η βιομηχανική πολιτική και οι ιδιωτικοποιήσεις πέρασαν στον Κώστα Σημίτη, το νοικοκύρεμα των δημόσιων οικονομικών ανέλαβε ο Αλέκος Παπαδόπουλος. Τρία πρόσωπα που δεν είχαν σχέση με το ΠΑΣΟΚ του «δώσ’ τα όλα».

Δεν υπάρχει πιο καθαρό αποτύπωμα για τον μετασχηματισμό του δεύτερου Ανδρέα από την καταλυτική διαπίστωση ότι «είτε το έθνος θα εξαφανίσει το χρέος, είτε το χρέος θα αφανίσει το έθνος».

Στα δικά μας τώρα: Είναι ο Αλέξης έτοιμος για τον δεύτερο Τσίπρα; Αν ναι, τότε η πορεία του ιδεολογικού και πολιτικού μετασχηματισμού αποτελεί μονόδρομο. Ο Τσίπρας στην πρώτη πρόκληση της συγκυρίας, την περίοδο 2010-15, έδειξε ότι διαθέτει τα χαρακτηριστικά ενός «transformer» πολιτικού. Μεταμόρφωσε μια Αριστερά του καφενείου σε κυβερνώσα Αριστερά.

Η δεύτερη φορά είναι πιο σύνθετη. Αρχίζει από την εγκατάλειψη των στερεοτύπων στην ανάγνωση του Κ. Μητσοτάκη. Εδράζεται στον ρεαλισμό της παραδοχής ότι δεν είναι εύκολος αντίπαλος. Χρειάζεται πρόγραμμα και στρατηγική. Προϋποθέτει τον ριζικό μετασχηματισμό του ΣΥΡΙΖΑ και του ίδιου του Τσίπρα. Τα στοιχήματα είναι ανοιχτά.