Παναγιώτης Λιαργκόβας

Να σας υπενθυμίσω ότι στα μνημονιακά χρόνια αυτή πήγαζε από τις συνεχείς διαπραγματεύσεις και αναζητήσεις ισοδυνάμων προκειμένου να γίνουν τροποποιήσεις, από τις ασάφειες σε φορολογικά ζητήματα (π.χ. φορολόγηση μισθώματος ακινήτων, ΦΠΑ στην εκπαίδευση, ΕΝΦΙΑ), τους ανασχεδιασμούς στο Ασφαλιστικό, τις ασάφειες στην κατεύθυνση των ιδιωτικοποιήσεων, των εργασιακών ρυθμίσεων κ.ά. Την αβεβαιότητα τροφοδοτούσε και η απουσία ενστερνισμού του προγράμματος από τις ελληνικές αρχές, καθώς η οικονομική του φιλοσοφία (που ερχόταν σε σύγκρουση με παραδοσιακές αντιλήψεις για τον ρόλο του κράτους και της αγοράς) συχνά αμφισβητούνταν στην πράξη.

Σήμερα δεν υπάρχει μνημόνιο και συνεχείς διαπραγματεύσεις με τους θεσμούς αλλά η αβεβαιότητα κάνει πάλι την εμφάνισή της. Κατά την άποψή μου, υπάρχουν τρεις βασικές πηγές που την τροφοδοτούν. Η πρώτη έχει να κάνει με το διεθνές περιβάλλον. Ολα τα στοιχεία δείχνουν ότι η ευνοϊκή περίοδος ανάπτυξης της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής οικονομίας φτάνει στο τέλος της. Οι νομισματικές πολιτικές γίνονται πιο σφιχτές και τα επιτόκια ανεβαίνουν. Η εμπορική σύγκρουση Αμερικής - Κίνας, το Brexit, η επιβράδυνση της ανάπτυξης της Κίνας και η πτώση των πωλήσεων της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας δημιουργούν ένα υψηλής αβεβαιότητας περιβάλλον, όπου οι μικρότερες οικονομίες αντιμετωπίζουν αυξημένους κινδύνους. Θεωρείται πλέον πολύ πιθανό η Ευρω-παϊκή Ενωση να αναθεωρήσει προς τα κάτω τις εκτιμήσεις της για τον ρυθμό ανάπτυξης του 2019. Κάτι τέτοιο σίγουρα θα επηρεάσει και την ελληνική οικονομία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Υπάρχουν, όμως, δύο ακόμη εσωτερικές πηγές αβεβαιότητας. Η χώρα δεν έχει ακόμη κερδίσει την εμπιστοσύνη των αγορών, όπως άλλωστε δείχνει και το υψηλό «ασφάλιστρο κινδύνου» 4,38% των ελληνικών δεκαετών ομολόγων. Ακόμη και αν βγούμε ξανά στις αγορές με την έκδοση 5ετούς ομολόγου, αυτό δεν θα είναι κίνηση αποκατάστασης της εμπιστοσύνης αλλά στρατηγική εντυπώσεων που γρήγορα θα εξανεμιστεί. Οι ξένοι βλέπουν την επενδυτική υστέρηση και συρρίκνωση του φυσικού κεφαλαίου από τη μαζική αποεπένδυση όλα τα προηγούμενα χρόνια. Από 24% προ κρίσης, οι επενδύσεις έχουν καταρρεύσει στο 12% του ΑΕΠ. Βλέπουν, επίσης, ότι η Ελλάδα εξακολουθεί όχι μόνο να κατέχει το υψηλότερο ποσοστό μη εξυπηρετούμενων δανείων ανάμεσα στα κράτη-μέλη, αλλά ότι σημειώνει και τη μικρότερη μείωσή τους (44,9% στο β’ τρίμηνο από 46,9%). Αν δεν βγει η χώρα στις αγορές το 2019, η αβεβαιότητα θα ενταθεί.

Ωστόσο υπάρχει και μια τρίτη πηγή αβεβαιότητας που πηγάζει από το πολιτικό σύστημα. Οι πρόσφατες εντάσεις στις σχέσεις μεταξύ των δύο κυβερνητικών εταίρων, η δυνατότητα ή αδυναμία της κυβέρνησης να συνεχίσει να υλοποιεί το νομοθετικό της έργο, οι επανειλημμένες εκλογικές αναμετρήσεις και το ενδεχόμενο πρόωρης προσφυγής στις κάλπες δημιουργούν ένα ρευστό σκηνικό που αποθαρρύνει τον οποιονδήποτε οικονομικό προγραμματισμό.

Η αβεβαιότητα ασκεί αρνητικές συνέπειες στην οικονομία. Επηρεάζει την κατανάλωση, τις επενδύσεις και τις εξαγωγές, δηλαδή τις βασικές συνιστώσες πάνω στις οποίες βασίζεται η προοπτική της ανάπτυξης. Οι καταναλωτές συνειδητά απέχουν από την τρέχουσα κατανάλωση, ξοδεύουν δηλαδή λιγότερα χρήματα. Οι επενδυτές, με τη σειρά τους, θέλουν να γνωρίζουν επακριβώς τον μακροπρόθεσμο ορίζοντα των επενδύσεών τους γιατί αν αυτές γίνουν είναι εξαιρετικά δύσκολο και δαπανηρό να αναιρεθούν. Τέλος, η αβεβαιότητα αυξάνει το ρίσκο για τους εξαγωγείς, καθώς αυτοί δεν γνωρίζουν με ποιους ακριβώς όρους θα ασκήσουν τη δραστηριότητά τους. Το κακό σενάριο, της αυξημένης αβεβαιότητας,ταυτίζεται με μια προεκλογική περίοδο που θα παραταθεί για αρκετούς μήνες μέσα σε ένα διεθνές σκηνικό με αναταράξεις. Αντίθετα, το καλό σενάριο, της μειωμένης αβεβαιότητας, συνεπάγεται τη γρήγορη προκήρυξη εκλογών.

*Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και πρώην συντονιστής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή των Ελλήνων