Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Την περασμένη εβδομάδα το τουρκικό νόμισμα έκανε νέα βουτιά, η οποία δεν συγκρατήθηκε παρά το γεγονός ότι οι κρατικές τράπεζες της χώρας διοχέτευαν συνάλλαγμα με ρυθμό περίπου 1 δισ. δολάρια την ημέρα για να στηρίξουν την ισοτιμία. Ωστόσο το τουρκικό νόμισμα έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 2,5 μηνών.

Η τουρκική λίρα είναι η αχίλλειος πτέρνα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, καθώς η υποτίμησή της δυναμιτίζει συνολικά τον οικονομικό σχεδιασμό του σε μια περίοδο όπου η οικονομία της χώρας είναι ιδιαίτερα ευάλωτη λόγω του κορωνοϊού που έχει πλήξει καίρια τον τουρισμό. Ο τελευταίος δεν είναι μόνο βασικός μοχλός της οικονομίας, αλλά και βασική πηγή συναλλάγματος, το οποίο ο Ερντογάν χρειάζεται όσο και το... οξυγόνο.

Καθώς μάλιστα οι ΗΠΑ αρνούνται να του δώσουν μια συμφωνία ανταλλαγής τουρκικών λιρών με δολάρια (swap) μεταξύ των κεντρικών τραπεζών των δύο χωρών, τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας εξαντλούνται και ο κίνδυνος νέας κρίσης ή προσφυγής στο ΔΝΤ μεγαλώνει μέρα με τη μέρα.

Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι η τουρκική λίρα έχει ακόμη κι άλλο δρόμο προς τα κάτω και ότι η κρίση είναι προδιαγεγραμμένη. Ο κ. Μιχάλης Νικολέτος, διαχειριστής επενδυτικών κεφαλαίων με μεγάλη εμπειρία στις αναδυόμενες αγορές και την περιοχή της Μέσης Ανατολής, εκτιμά: «Με βάση τα μακροοικονομικά δεδομένα η τουρκική λίρα μπορεί να πέσει σε σχέση με το δολάριο κατά 10%-15% από τα σημερινά επίπεδα, καθώς τα συναλλαγματικά της αποθέματα έχουν μειωθεί δραματικά και η εσωτερική ανάγκη για δολάρια είναι πολύ μεγάλη, καθώς ένα μεγάλο κομμάτι της τουρκικής οικονομίας έχει δανειστεί σε δολάρια».
Η κατάσταση αυτή αλλά και η προοπτική περαιτέρω υποτίμησης ενισχύουν τη φυγή κεφαλαίων και στην πραγματικότητα ήδη στην Τουρκία έχει επιβληθεί ένα είδος capital controls όχι στους ιδιώτες, αλλά σε θεσμικούς επενδυτές, τράπεζες και εταιρείες με τη μορφή άμεσων και έμμεσων περιορισμών στη μετατροπή συναλλάγματος. 

Η στρατηγική του «σουλτάνου»

Τα τελευταία χρόνια, που η εισροή ξένων κεφαλαίων στην Τουρκία έχει ανακοπεί, ο «σουλτάνος» επιχειρεί να συντηρήσει την οικονομική δραστηριότητα με εσωτερική κατανάλωση και επενδύσεις. Το κλειδί της στρατηγικής αυτής είναι να διατηρούνται χαμηλά τα επιτόκια ώστε να διευκολύνεται ο δανεισμός και να κινείται η οικονομία. Ο Ερντογάν έφτασε μάλιστα στο σημείο να απολύσει πέρυσι τον επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας επειδή δεν κατέβαζε αρκετά τα επιτόκια. Ωστόσο η τακτική αυτή ενισχύει τον πληθωρισμό και ροκανίζει την αξία του νομίσματος (το οποίο έχει χάσει σχεδόν τη μισή του αξία τα τέσσερα τελευταία χρόνια) ανατροφοδοτώντας έναν φαύλο κύκλο: επειδή τα επιτόκια είναι χαμηλότερα από τον πληθωρισμό, όποιος έχει τουρκικές λίρες στα χέρια του χάνει αγοραστική δύναμη, οπότε κοιτάζει να τις μετατρέψει σε συνάλλαγμα, κυρίως σε δολάρια (ο πληθωρισμός είναι 12,6% και τα επιτόκια στο 8,5%). Γι’ αυτό και τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί σημαντικά οι καταθέσεις των Τούρκων σε δολάρια.

Οσο όμως οι Τούρκοι πουλάνε λίρες για να αγοράζουν δολάρια η ισοτιμία του τουρκικού νομίσματος υποχωρεί, γεγονός που αποσταθεροποιεί την εξαρτώμενη από το δολάριο οικονομία, ανατροφοδοτεί τον πληθωρισμό, πυροδοτεί τη δυσαρέσκεια των καταναλωτών, ενώ αποτελεί και πλήγμα στο κύρος του ίδιου του Ερντογάν.

Για να συγκρατήσει την ισοτιμία της λίρας, λοιπόν, ο Ερντογάν έχει κινητοποιήσει την κεντρική τράπεζα ώστε να χρησιμοποιεί τα διαθέσιμα σε δολάρια και να αγοράζει τουρκικές λίρες, έτσι ώστε η ζήτηση να ενισχύει την ισοτιμία της τελευταίας.

Ωστόσο, όπως όλα δείχνουν, οι παρεμβάσεις πλέον δεν αποδίδουν, ενώ τα συναλλαγματικά διαθέσιμα έχουν πρακτικά εξαντληθεί, έστω και αν αυτό δεν αποτυπώνεται στις επίσημες στατιστικές.

Επίσημα, η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας εμφανίζει συναλλαγματικά διαθέσιμα 50,9 δισ. δολάρια, αυξημένα μάλιστα από 49,2 δισ. δολάρια πριν από μια εβδομάδα. Τα στοιχεία αυτά όμως αμφισβητούνται σχεδόν από το σύνολο των διεθνών αναλυτών, καθώς σε αυτά περιλαμβάνεται ένα ποσοστό που είναι σε χρυσό (και επομένως δεν είναι άμεσα διαθέσιμο για παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος). Επιπλέον, έχει γίνει και μια μεθόδευση που κρύβει την πραγματικότητα. Οι εμπορικές τράπεζες, κυρίως οι κρατικές, έχουν κινητοποιηθεί για να στηρίξουν το εθνικό νόμισμα πουλώντας δολάρια στην αγορά από τα αποθέματα καταθέσεων που έχουν. Την ίδια στιγμή, για να είναι νόμιμες, έχουν συνάψει με την κεντρική τράπεζα συμφωνίες ανταλλαγής (swap) δολαρίων, πράγμα που σημαίνει ότι τους παρέχει εγγυήσεις με δολάρια που δεν έχει.

Οι ξένοι αναλυτές εκτιμούν ότι εάν υπολογιστούν και τα swap με τις εμπορικές τράπεζες, τα διαθέσιμα της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας είναι στο μηδέν ή και κάτω από αυτό. Η κατάσταση είναι, βεβαίως, γνωστή στους ξένους επενδυτές και η αδυναμία του Ερντογάν να υπερασπιστεί το νόμισμα ανατροφοδοτεί την αβεβαιότητα και τον φαύλο κύκλο.

Το αδιέξοδο μέρα με τη μέρα μεγαλώνει και ο Τούρκος πρόεδρος δεν θέλει με κανέναν τρόπο να προσφύγει στο ΔΝΤ, αφού έχει συνδέσει την πολιτική του πορεία με την οικονομική ανόρθωση της χώρας του τη δεκαετία του 2000, όταν έβγαλε την Τουρκία από το ΔΝΤ.