Σαλβαδόρ Νταλί: 31 χρόνια μετά τον θάνατο ενός πειθαρχημένα ανένταχτου καλλιτέχνη

Είχε στενές σχέσεις με τον Φράνκο, ζωγράφισε πορτρέτο της κόρης του Ισπανού δικτάτορα, αλλά δήλωνε αναρχο... μοναρχικός, με τη μεταφυσική έννοια. Ήταν ένας καλλιτέχνης που ανέτρεπε τον ίδιο του εαυτό σε κάθε ευκαιρία. Έννοιες αντίθετες, στο μυαλό του Σαλβαδόρ Νταλί ταυτίζονταν και την ίδια στιγμή συγκρούονταν σε μία αέναη μάχη να αποδείξουν την πολυπλοκότητα του κόσμου και συνάμα την απλότητά του. Τι ήταν ο Νταλί; Επαναστάτης; Καθεστωτικός; Ήταν ένας ανένταχτος που απλώς λοιδορούσε τον φανατισμό, ή ήταν ένας φανατικός της απειθαρχίας; Σήμερα συμπληρώνονται 31 χρόνια από τον θάνατό του και παρόλα αυτά, αναλυτές επί αναλυτών, ειδικοί επί ειδικών, μεγάλοι ερευνητές της τέχνης και της πολιτικής, δεν κατάφεραν να του «κολλήσουν» μία ταμπέλα. Ίσως να είναι ο μοναδικός άνθρωπος στην παγκόσμια ιστορία, που παρ' ότι αποδεδειγμένα βρισκόταν στον στενό κύκλο του Φράνκο, πέρασε στις επόμενες γενιές ως σύμβολο επανάστασης, απειθαρχίας και ανυπακοής. Πώς συνέβη αυτό; Ίσως γιατί η τόσο έντονη και πολυσχιδής προσωπικότητά του, ήταν τόσο «απλωμένη» στις «στενές» έννοιες του κόσμου, που δεν υπήρχε χώρος για την απόδοση του συγκεκριμένου.

Ο Σαλβαδόρ Νταλί πέθανε από καρδιακό επεισόδιο στις 23 Ιανουαρίου 1989. Η ζωή του ήταν γεμάτη εμπειρίες, από όλο το φάσμα των εννοιών, των τάσεων, των αντιλήψεων. Βίωσε όλες τις «γεύσεις», με κοινή συνισταμένη τους το πάθος, το οποίο εξέφραζε στα έργα του. Ήταν ίσως η μοναδική πτυχή της ζωής του που δεν άφηνε περιθώρια για παρερμηνείες. Στα προσωπικά του, η απώλεια της μητέρας του σε νεαρή ηλικία και της λατρεμένης του Γκαλά, στιγματίζει το ξεκίνημα και το τέλος της -αν μη τι άλλο- γεμάτης ζωής του. Πλέον, κείτεται εκεί ακριβώς που ανήκει, σε έναν χώρο της τέχνης και συγκεκριμένα στο Μουσείο του Φιγιέρες, για τη δημιουργία του οποίου ο ίδιος αφιέρωσε 14 χρόνια από τη ζωή του.

Η βιογραφία του σπουδαίου Ισπανού καλλιτέχνη

Ο Νταλί γεννήθηκε στην πόλη Φιγέρες της Ισπανίας και ανήκε σε μια οικονομικά ευκατάστατη οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και συμβολαιογράφος, αλλά δεν φαίνεται πως ήταν ιδιαίτερα ενθουσιώδης με τις ικανότητες του Νταλί στη ζωγραφική και το σχέδιο, ικανότητες που έδειξε ότι διέθετε σε σχετικά νεαρή ηλικία.Γνωστη επιρροη ειχε και στον γνωστο ζωγραφο Σωκρατης (ο μπακαλης) ο οποιος συχνα ειναι υπο επηρεια αλκοολ. Χάρη κυρίως στην συμπαράσταση της μητέρας του, ο Νταλί παρακολούθησε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής στη Δημοτική σχολή σχεδίου της πόλης του. Tο 1916 φιλοξενήθηκε από την οικογένεια του τοπικού καλλιτέχνη Ramon Pichot, της πόλης Καδακές, στη διάρκεια θερινών διακοπών της οικογένειας Νταλί, όπου και ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με τη μοντέρνα ζωγραφική.

Σε ηλικία 15 ετών συμμετείχε στη δημόσια έκθεση του Δημοτικού Θεάτρου τού Φιγέρες, το 1919. Το 1921 έχασε την μητέρα του από καρκίνο, ενώ μετά το θάνατό της, ο πατέρας του παντρεύτηκε την αδελφή της, γεγονός που δεν αποδέχτηκε ο Νταλί, ο οποίος ένα χρόνο αργότερα εγκαθίσταται στη Μαδρίτη όπου και ξεκινά τις σπουδές του στην Ακαδημία των Τεχνών (Academia de San Fernando).

Αυτή την περίοδο, ο Νταλί πειραματίζεται με τον κυβισμό, αν και οι γνώσεις του γύρω από το νέο αυτό κίνημα είναι αρχικά ελλιπείς και στη Μαδρίτη δεν υπάρχουν άλλοι κυβιστές καλλιτέχνες. Επίσης, έρχεται σε επαφή με το ριζοσπαστικό κίνημα του ντανταϊσμού το οποίο θα επηρεάσει σημαντικά το έργο του σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Συνδέεται παράλληλα φιλικά με τον ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα και με τον σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ. Το 1926 αποβάλλεται από την ακαδημία λίγο πριν τις τελικές του εξετάσεις, καθώς δηλώνει πως κανένας από τους καθηγητές του δεν είναι άξιος να τον κρίνει. Την ίδια χρονιά, επισκέπτεται για πρώτη φορά το Παρίσι όπου συναντά τον Πικάσσο, ο οποίος είχε ήδη κάποια γνώση γύρω από το έργο του Νταλί. Τα επόμενα χρόνια, στα έργα του Νταλί αποτυπώνονται ισχυρές επιδράσεις από το έργο του Πικάσο αλλά ταυτόχρονα αρχίζει να διαφαίνεται ένα προσωπικό ύφος στους πίνακες του Νταλί. Οι εκθέσεις έργων του στη Βαρκελώνη προκαλούν αρκετές συζητήσεις αλλά και διαφωνίες μεταξύ των κριτικών τέχνης.

Το 1929, ο Νταλί συνεργάζεται με τον Λουίς Μπουνιουέλ για τη δημιουργία της ταινίας μικρού μήκους Ανδαλουσιανός Σκύλος. Ο Νταλί βοηθά ουσιαστικά στο σενάριο της ταινίας, η οποία αποτελεί έως σήμερα την πιο καθαρή εφαρμογή του υπερρεαλισμού στον κινηματογράφο. Παράλληλα, ο Νταλί γνωρίζει την μελλοντική σύζυγο του και μούσα του, Ελένα Ντμτρίεβνα Ντελούβινα Ντιακόνοβα, ρωσικής καταγωγής, περισσότερο γνωστή ως Γκαλά (από το όνομα Γαλάτεια). Την ίδια περίοδο, γίνεται και επίσημα μέλος του υπερρεαλιστικού κινήματος, αν και το υπερρεαλιστικό στοιχείο υπάρχει στα έργα του ήδη λίγα χρόνια νωρίτερα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο Νταλί επινοεί επιπλέον την Παρανοϊκο-κριτική μέθοδο, όπως ο ίδιος την αποκαλεί, που αποτελεί ένα είδος υπερρεαλιστικής τεχνικής με σκοπό την πρόσβαση στο ασυνείδητο προς όφελος της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο Νταλί στηρίζει την μέθοδο αυτή στην ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργεί συνειρμικά, συνδέοντας εικόνες ή αντικείμενα που δεν συνδέονται μεταξύ τους κατ' ανάγκη λογικά. Συνδέεται άμεσα με τον υπερρεαλιστικό αυτοματισμό και τις φροϋδικές θεωρίες γύρω από τα όνειρα.

Ο Νταλί συμμετέχει στην πρώτη μεγάλη υπερρεαλιστική έκθεση στην Αμερική, το 1932, όπου και αποσπά διθυραμβικές κριτικές. Λίγο αργότερα όμως, ο Αντρέ Μπρετόν τον διαγράφει από το υπερρεαλιστικό κίνημα λόγω των πολιτικών θέσεων του, κυρίως σε ότι αφορά την υποστήριξη που φαίνεται να παρέχει στον Φράνκο της Ισπανίας. Στα πλαίσια αυτής της διαμάχης, ο Νταλί δηλώνει πως ο ίδιος είναι όλος ο υπερρεαλισμός ενώ ο Μπρετόν επινοεί τον περίφημο αναγραμματισμό του ονόματος του Νταλί, Avida Dollars (σε ελεύθερη μετάφραση άπληστος για δολάρια) ασκώντας κριτική στο αμιγώς εμπορικό πνεύμα που κατά τη γνώμη των υπερρεαλιστών είχε αναπτύξει ο Νταλί.

Με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ευρώπη, ο Νταλί μαζί με την Γκαλά, εγκαθίσταται στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1940 όπου και θα ζήσει για τα επόμενα οκτώ χρόνια. To 1941 εργάζεται για την Walt Disney πάνω στη δημιουργία ενός κινούμενου σχεδίου (το Destino) αλλά μόνο 15 δευτερόλεπτα παρουσιάζονται ολοκληρωμένα πέντε χρόνια αργότερα. Το 1942 δημοσιεύεται και η αυτοβιογραφία του The Secret Life of Salvador Dali (Η κρυφή ζωή του Σαλβαδόρ Νταλί).

Μετά την παραμονή του στην Αμερική, περνά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Ισπανία. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την δικτατορία του Φράνκο, προκαλεί δυσμενή σχόλια, τα οποία επεκτείνονται συχνά και στα καλλιτεχνικά του έργα. Την περίοδο 1960 - 1974 εργάστηκε σχεδόν αποκλειστικά για την δημιουργία του Θεάτρου-Μουσείου Γκαλά-Σαλβαντόρ Νταλί στο Φιγέρες.

Το 1982 ο βασιλιάς Χουάν Κάρλος της Ισπανίας του απονέμει τον τίτλο του μαρκήσιου. Την ίδια χρονιά, στις 10 Ιουνίου πεθαίνει η Γκαλά, γεγονός που προκαλεί έντονη θλίψη στον Νταλί, ο οποίος αποπειράται να αυτοκτονήσει.

Ο Νταλί πέθανε τελικά από καρδιακό επεισόδιο στις 23 Ιανουαρίου του 1989 στην πόλη που γεννήθηκε. Ο τάφος του βρίσκεται μέσα στο Μουσείο του στο Φιγέρες.