Παναγιώτης Λιαργκόβας

Το δυσάρεστο σχετίζεται με μια έκθεση της Eurostat για τη φτώχεια στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Δυστυχώς τα ευρήματα της έκθεσης δεν είναι καλά για εμάς τους Ελληνες, καθώς πάνω από ένας στους τρεις συμπολίτες μας ζει σε συνθήκες φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Η εικόνα μας έχει χειροτερεύσει αισθητά σε σχέση με αυτή που υπήρχε πριν από τα μνημόνια. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα το 2017 βρισκόταν αντιμέτωπο με τον κίνδυνο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού το 34,8% του πληθυσμού (3,7 εκατομμύρια άνθρωποι) έναντι 28,1% το 2008. Στην Ε.Ε. το αντίστοιχο ποσοστό έπεσε το 2017 στο 20,3% (113 εκατομμύρια άνθρωποι), κάτω από τα επίπεδα του 2008 (23,7%). Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, επίσης, σε συνθήκες φτώχειας βρίσκεται το 20,2% του πληθυσμού, σε συνθήκες ένδειας το 21,1%, ενώ σε οικογένεια αντιμέτωπη με τον κίνδυνο της ανεργίας ζει το 15,6% του πληθυσμού. Τα αντίστοιχα μέσα ποσοστά στην Ε.Ε. είναι 16,9%, 6,9% και 9,3%

Το ευχάριστο γεγονός σχετίζεται με τη συμμετοχή μου σε ένα συνέδριο στις Βρυξέλλες, όπου είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω ότι αρχίζει να διαμορφώνεται μια ευρύτατη συναίνεση στον ακαδημαϊκό χώρο, ότι η σημερινή ευρωπαϊκή πολιτική, η οποία προωθείται σθεναρά από τη Γερμανία, δημιουργεί περισσότερες παρενέργειες από τα προβλήματα που προσπαθεί να επιλύσει.

Ας δούμε όμως τη βασική ιδέα της πολιτικής αυτής, που έχει τις ακαδημαϊκές της ρίζες στον καθηγητή του Χάρβαρντ Αλμπέρτο Αλεσίνα και υιοθετήθηκε πολιτικά από τον πρώην πρόεδρο της ΕΚΤ Ζαν-Κλοντ Τρισέ. Σύμφωνα με αυτή, η δημοσιονομική εξυγίανση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονομική ευημερία των κρατών. Βασικό εργαλείο της δημοσιονομικής εξυγίανσης είναι η λιτότητα. Σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. σε μικρές ανοικτές ευρωπαϊκές οικονομίες, όπως η Δανία και η Ολλανδία, στη δεκαετία του 1980) η δημοσιονομική εξυγίανση μέσω λιτότητας φαίνεται να λειτούργησε. Η επιτυχία αυτή έσπρωξε πολλές χώρες να την υιοθετήσουν, μέσα όμως σε ένα διαφορετικό θεσμικό περιβάλλον, αυτό της Ευρωζώνης. Κι εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. Η δημοσιονομική εξυγίανση επιτείνει αντί να αμβλύνει τον οικονομικό κύκλο ακριβώς γιατί η Ευρωζώνη είναι ένα υβριδικό μοντέλο στο οποίο η δημοσιονομική πολιτική είναι κατά κύριο λόγο εθνική υπόθεση, αλλά οι αποφάσεις για το είδος αυτής της πολιτικής λαμβάνονται από κοινού στα θεσμικά όργανα, όπως το Eurogroup και τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια.

Σε αυτά τα όργανα, όμως, η κάθε χώρα υποστηρίζει τα δικά της συμφέροντα και όχι αναγκαστικά τα κοινά συμφέροντα της Ευρωζώνης. Ετσι, οι χώρες της περιφέρειας που βρίσκονται σε ύφεση ή αναιμική ανάκαμψη, όπως η Ελλάδα, πιέζονται να εφαρμόζουν λιτότητα και να επιβραδύνουν έτσι την ανάκαμψη, ενώ οι χώρες του Βορρά, π.χ. η Γερμανία, δεν φροντίζουν να υιοθετήσουν επεκτατικές πολιτικές ώστε να ενισχύσουν τη ζήτηση από τις χώρες της περιφέρειας. Το αποτέλεσμα; Οι χώρες του Βορρά δημιουργούν αυξανόμενα πλεονάσματα σε βάρος των χωρών του Νότου, που αντίστοιχα δημιουργούν ελλείμματα.

Ο συντονισμός της δημοσιονομικής πολιτικής δεν γίνεται συμμετρικά, αλλά σε βάρος των ασθενέστερων. Υπάρχει όμως και συνέχεια. Κατά μέσο όρο, δημοσιονομική εξυγίανση (δηλαδή λιτότητα) 1% του ΑΕΠ αυξάνει την μακροχρόνια ανεργία κατά 0,6% και κατά 1,5% τον δείκτη Gini της οικονομικής ανισότητας και φτώχειας μέσα σε πέντε χρόνια. Συνοψίζοντας, τα οφέλη της λιτότητας φαίνεται να έχουν υπερτονιστεί. Τα βραχυχρόνια κόστη σε όρους ύφεσης, ανεργίας και ευημερίας έχουν υποτιμηθεί. Επιπλέον, η διόγκωση των ανισοτήτων εξουδετερώνει την ανάπτυξη, την οποία επιδιώκει η ίδια η δημοσιονομική εξυγίανση. Σήμερα υπάρχουν σοβαρές αποδείξεις ότι η ανισότητα μειώνει και το ύψος αλλά και τη βιωσιμότητα της ανάπτυξης.

*Καθηγητής στην έδρα «Jean Monnet» στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και πρώην συντονιστής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή των Ελλήνων