Μπάμπης Κούτρας

Υπάρχουν τρία πράγματα που ο άνθρωπος ήθελε πάντα περισσότερο μετά την υγεία του. Να είναι έξυπνος, ωραίος και πλούσιος. Για δεκαετίες, όμως, και τα τρία κερδίζονταν δύσκολα. Με προσπάθεια, μελέτη, ιδρώτα, πείνα, ρίσκο, αποτυχίες και μακρά συμβίωση με τα όριά μας. Σήμερα, για πρώτη φορά στην Ιστορία, φαίνεται ότι δεν χρειάζεται τίποτε από αυτά.

Με την Τεχνητή Νοημοσύνη όλοι... θα έχουμε τις καλύτερες απαντήσεις σε όλα, με το Ozempic ή τα συγγενή του σκευάσματα όλοι αδυνατισμένοι (κομψοί γενικώς) και με τα crypto υποτίθεται πως μπορούμε να γίνουμε και πλούσιοι. Ολα γρήγορα, εύκολα, ανέξοδα. Χωρίς κόπο, χωρίς αναμονή, χωρίς ενοχές και κυρίως χωρίς να καταλάβουμε τι ακριβώς χάσαμε στη διαδρομή. Η φαρμακευτική και τεχνολογική πρόοδος δεν υπόσχονται απλώς βελτίωση, αλλά αποτελέσματα χωρίς αντίστοιχη προσπάθεια.
Αν το καλοσκεφτεί κανείς, πρόκειται για τη μαζική... αναπαραγωγή δύο πανάρχαιων προνομίων, δηλαδή της καλής εμφάνισης και της ευφυΐας. Στο παρελθόν, και τα δύο ήταν άνισα κατανεμημένα, αποτέλεσμα γονιδίων, κοινωνικών συνθηκών, παιδείας, χαρακτήρα. Υπήρχε όμως και ένα τρίτο, εξίσου διαχρονικό ζητούμενο. Να είναι κανείς πλούσιος, όχι απλώς άνετος, αλλά οικονομικά ανεξάρτητος, προστατευμένος από την ανασφάλεια και -γιατί όχι- κοινωνικά ανώτερος. Σήμερα η αγορά δείχνει έτοιμη να τα προσφέρει σε πακέτο. Κομψότητα σε μηνιαία ενέσιμη δόση, εξυπνάδα με συνδρομή και, αν πιστέψουμε τη ρητορική της εποχής, πλούτο με ένα κλικ.

Εδώ ακριβώς αρχίζουν το ενδιαφέρον και η ειρωνεία. Αν όλοι είμαστε λεπτοί, τότε ποιος είναι λεπτός; Αν όλοι είμαστε έξυπνοι, τότε ποιος είναι πραγματικά έξυπνος; Η καθολική επιτυχία ακυρώνει την έννοια της διάκρισης. Η ομοιομορφία μετατρέπει το πλεονέκτημα σε νέο μέσο όρο. Η κοινωνία της αριστείας καταλήγει κοινωνία του copy - paste. Πίσω από το χιούμορ, υπάρχει ένας σοβαρός προβληματισμός. Τι συμβαίνει όταν οι στόχοι επιτυγχάνονται χωρίς τη διαδρομή που παραδοσιακά τους έδινε νόημα; Παράδειγμα, η απώλεια βάρους δεν ήταν μόνο θέμα αισθητικής, ήταν διαδικασία αυτογνωσίας, αλλαγής συνηθειών, σύγκρουσης με τον ίδιο μας τον εαυτό. Η γνώση δεν ήταν μόνο πληροφορία, ήταν τρόπος σκέψης, κριτική ικανότητα, σύνθεση εμπειριών, αντίσταση στην ευκολία. Οταν αφαιρούμε τη διαδρομή, τι μένει από την... Ιθάκη;

Ο κίνδυνος δεν είναι το ίδιο το Ozempic, ούτε η Τεχνητή Νοημοσύνη, ούτε τα φάρμακα, ούτε οι αλγόριθμοι γενικώς. Ο πραγματικός κίνδυνος είναι η ιδεολογία που τα συνοδεύει. Η αντίληψη ότι η ανθρώπινη βελτίωση είναι αποκλειστικά τεχνικό ζήτημα. Οτι τα βαθιά υπαρξιακά και κοινωνικά προβλήματα για το πώς ζούμε, πώς σκεφτόμαστε, πώς ξεχωρίζουμε χωρίς να ισοπεδώνουμε μπορούν να λυθούν με φάρμακα, οδηγίες χρήσης και software updates.

Ολα αυτά δεν προσφέρουν την κομψότητα, τη γνώση ή τον πλούτο. Προσφέρουν κάτι πιο ύπουλο, δηλαδή την ψευδαίσθηση ελέγχου. Την αίσθηση ότι έχεις τον μηχανισμό, τον κώδικα, το... κόλπο. Οτι η επιτυχία δεν είναι πλέον θέμα προσπάθειας, αλλά ζήτημα σωστής ρύθμισης. Το τίμημα αυτής της λογικής είναι υποδόριο, αλλά βαρύ. Πρώτον, η εξάρτηση. Οταν η αυτοεκτίμηση, η εικόνα και η παραγωγικότητά μας βασίζονται σε εξωτερικά βοηθήματα, γινόμαστε ευάλωτοι όχι μόνο ως άτομα, αλλά και ως κοινωνία. Δεύτερον, η απώλεια της διαφορετικότητας. Οι αλγόριθμοι τείνουν στη μέση λύση. Τα φάρμακα στοχεύουν στο «φυσιολογικό». Ομως η πρόοδος της ανθρωπότητας δεν προήλθε ποτέ από τον μέσο όρο.

Τελικά, το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν θα γίνουμε όλοι κομψοί, παντογνώστες ή και πλούσιοι. Είναι αν, μέσα σε αυτή την άνευ προηγουμένου διευκόλυνση, θα βρούμε τον τρόπο να παραμείνουμε άνθρωποι. Ατελείς, διαφορετικοί, δημιουργικοί, ικανοί να αποτύχουμε χωρίς να πατάμε αμέσως «επανεκκίνηση». Γιατί μια κοινωνία όπου όλοι είναι ίδιοι, «βελτιστοποιημένοι» και διαρκώς «επιτυχημένοι» δεν είναι απλώς βαρετή. Είναι επικίνδυνη. Είναι μια κοινωνία που δεν αντέχει την αποτυχία, δεν παράγει πρωτοτυπία και έχει ανοσία στην αυταπάτη.

Ο κοινός παρονομαστής της κομψότητας χωρίς δίαιτα, της νοημοσύνης χωρίς σκέψη και του πλούτου χωρίς παραγωγή δεν είναι η πρόοδος. Είναι η άρνηση της ανθρώπινης συνθήκης. Και αυτή δεν θεραπεύεται ούτε με ένεση, ούτε με εφαρμογή, ούτε με επενδυτικό τυφλοσούρτη.