To Τουρκικό «Άνοιγμα στην Αφρική» και οι επιπτώσεις του για την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση
kwstaras_gx_blog

Γεώργιος Χ. Κωσταράς

To Τουρκικό «Άνοιγμα στην Αφρική» και οι επιπτώσεις του για την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση

Το άνοιγμα της Τουρκίας στην Αφρική αποτελεί – δίχως αμφιβολία – τον πιο επιτυχημένο τομέα του αναπροσανατολισμού της εξωτερικής της πολιτικής στον 21ο αιώνα. Ωστόσο οι σημερινές εξελίξεις έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το παρελθόν, καθώς τα αφρικανικά ζητήματα ουδέποτε αποτελούσαν υψηλή προτεραιότητα για την εξωτερική πολιτική της τότε νεοσύστατης Τουρκικής Δημοκρατίας. Αυτό άλλαξε κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου με τον κλονισμό των σχέσεων Τουρκίας και Δύσης, λόγω της στάσης των Ηνωμένων Πολιτείων στο Κυπριακό.

Η ρήξη αυτή είχε ως αποτέλεσμα την επανεξέταση της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και την προσέγγιση του Κινήματος των Αδεσμεύτων (το οποίο περιελάβανε μεγάλο αριθμό αφρικανικών χωρών).

Η στροφή της Τουρκίας προς την Αφρική

Μετά το τέλος του Ψυχρού πολέμου η στρατηγική σημασία της Αφρικής αυξήθηκε αισθητά, οδηγώντας την Άγκυρα στην υιοθέτηση του πρώτου της Αφρικανικού Σχεδίου Δράσης το 1998 – πρωτοβουλία του δραστήριου υπουργού Εξωτερικών Ισμαήλ Τζεμ – το οποίο ωστόσο δεν εφαρμόστηκε άμεσα. Η υπάρχουσα αυτή τάση μετουσιώθηκε τελικώς σε μια ολοκληρωμένη πολιτική το 2005 με το όνομα «Άνοιγμα στην Αφρική», ενώ το ίδιο έτος ο – τότε Πρωθυπουργός της χώρας – Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ταξίδεψε στην Νότια Αφρική αποτελώντας των πρώτο τούρκο Πρωθυπουργό που ταξίδεψε σε αφρικανικό κράτος νότια του Ισημερινού.

Μια σύντομη εξέταση των Αφρό-Τουρκικών σχέσεων καθιστά σαφές ότι ο στόχος της Τουρκίας να κερδίσει την εύνοια των Αφρικανών ηγετών αποτέλεσε μια σταδιακά εξελισσόμενη διαδικασία.

Σε πολιτικό επίπεδο, η Τουρκία έλαβε το καθεστώς χώρας-παρατηρητή στην Αφρικανική Ένωση (ΑΕ), εντάχθηκε στην Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης και εμβάθυνε τις σχέσεις της μέσω της διοργάνωσης των Συνόδων Κορυφής Τουρκίας-Αφρικής το 2008 και το 2014 αντίστοιχα. Εξίσου σημαντικό παράγοντα της Τούρκικης εξάπλωσης αποτελεί η δραματική αύξηση του διπλωματικού της αποτυπώματος από 12 πρεσβείες το 2003 σε 43 πρεσβείες το 2021 (σύμφωνα με εξαγγελίες του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών, η χώρα σύντομα θα προχωρήσει στο άνοιγμα μιας ακόμα πρεσβείας στην Γουινέα-Μπισσάου φέροντας τον συνολικό αριθμό σε 44).

Ομοίως σε οικονομικό επίπεδο, οι σχέσεις Αφρικής-Τουρκίας εντατικοποιήθηκαν, με τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών να αυξάνεται από 5,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2003, σε 25,3 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020.

Κλείσιμο
Το Τουρκικό «στοίχημα» στην Σομαλία

Ωστόσο κομβικό σημείο για τις Αφρό-τουρκικές σχέσεις συγκροτεί η εμπλοκή της Τουρκίας στην - ρημαγμένη από τον πόλεμο – Σομαλία το 2011, όταν ο Πρωθυπουργός Ερντογάν επισκέφθηκε την χώρα αψηφώντας τους κινδύνους ασφάλειας λόγω της τρομοκρατικής οργάνωσης Αλ-Σαμπαάμπ. Η Τουρκική αυτή επίσκεψη πέτυχε τρία ζητούμενα: πρώτον οδήγησε στην επανένταξη της Σομαλίας στην διεθνή ατζέντα, δεύτερον αύξησε την προβεβλημένη αξιοπιστία της Τουρκίας προς τα Αφρικανικά κράτη ως σημαντικό εταίρο και τρίτον αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια της Τουρκίας να εξάγει το δικό της κοινωνικό-πολιτικό και οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης.

Ενώ τα πρώτα χρόνια η Άγκυρα περιορίστηκε στην παροχή ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας, μέσω της κατασκευής σχολείων και νοσοκομείων και της παροχής υποτροφιών σε Σομαλούς φοιτητές για σπουδές στην Τουρκία, η κατασκευή της πρώτης υπερπόντιας στρατιωτικής της βάσης και η ανάληψη ενός διαμεσολαβητικού ρόλου στις Σομαλικές συζητήσεις συμφιλίωσης, εδραίωσαν την παρουσία της στην χώρα.

Γενικότερα, η Τουρκική παρουσία στην Σομαλία έχει χαρακτηριστεί ως ιδιότυπη συνδυάζοντας στοιχεία τόσο του δυτικού αναπτυξιακού μοντέλου (Συναίνεση της Ουάσιγκτον) όσο και αυτού των αναδυόμενων χωρών (Συναίνεση του Πεκίνου).

Ωστόσο η Τουρκική προσέγγιση διαφοροποιείται από αμφότερες, κυρίως για 3 λόγους: Σε πρώτο επίπεδο, η Τουρκία δεν στιγματίστηκε - σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες - από την ύπαρξη αποικιακού παρελθόντος πετυχαίνοντας την ομαλή ενσωμάτωση της στις κοινωνικό-πολιτικές δομές του Σομαλικού κράτους.

Η εισχώρηση αυτή διευκόλυνε σημαντικά το έργο της της Τουρκικής Υπηρεσίας Συνεργασίας και Συντονισμού (TİKA) στον συντονισμό των έργων σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα επί του Σομαλικού εδάφους, επιτρέποντας την απευθείας παράδοση βοήθειας στο Μογκαντίσου (σε αντίθεση με τα κράτη της δύσης και διεθνείς οργανισμούς που λειτουργούν κυρίως από την Κένυα λόγω της Αλ-Σαμπαάμπ). Σε δεύτερο επίπεδο, η αξιοποίηση των κοινών ισλαμικών δεσμών προσέδωσε μια νέα δυναμική στην επίδειξη της Τουρκικής ήπιας ισχύος, επιτρέποντας την λειτουργεία θρησκευτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (σχολεία Imam-Hatip και το Τουρκικό Ίδρυμα Maarif). Tέλος η έμφαση σε μακροχρόνιες και επωφελείς συνεργασίες και η υποστήριξη της προσέγγισης «αφρικανικές λύσεις για αφρικανικά προβλήματα» αποτελούν ακόμα έναν βασικό πυλώνα της Τούρκικης προσέγγισης.

Το Σαχέλ ως νέο πεδίο εξελίξεων για την Ελλάδα και την Ευρώπη?

Τα τελευταία χρόνια η επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή του Σαχέλ έχει αυξηθεί αισθητά σε αντιπαραβολή με το εξασθενημένο Γαλλικό έρεισμα στην περιοχή οδηγώντας, πιθανώς, τις δύο χώρες σε νέα σύγκρουση μετά την Λιβύη. Πιο συγκεκριμένα, η Άγκυρα δεκαπλασίασε το ύψος των εμπορικών συναλλαγών της με το Μάλι, σύναψε, μεταξύ άλλων, συμφωνίες για αμυντική συνεργασία και παροχή στρατιωτικής εκπαίδευσης με τον Νίγηρα και ενίσχυσε με 5 εκατομμύρια δολάρια την Ομάδα των 5 του Σαχέλ. Οι Ευρωπαϊκές ανησυχίες για μια δεύτερη «Σομαλία» προς το παρόν δεν δείχνουν να επιβεβαιώνονται καθώς η εμπλοκή της Τουρκίας καθοδηγείται πρωταρχικά από οικονομικά κίνητρα.

Υπό αυτό το πρίσμα, οι Βρυξέλλες θα μπορούσαν να αναζητήσουν πιθανούς τομείς συνεργασίας με την Άγκυρα, σε περίπτωση που η τελευταία αναστείλει οποιαδήποτε προσπάθεια περαιτέρω στρατιωτικής εμπλοκής στην περιοχή. Παράλληλα, η Ελλάδα προχώρησε πέρυσι στην διαπίστευση ειδικού απεσταλμένου για το Σαχέλ και στην συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή ειδική δύναμη «Τακούμπα» με στόχο την ενδυνάμωση των αντιτρομοκρατικών επιχειρήσεων εναντίον των τζιχαντιστών στην περιοχή.

Παρά την υιοθέτηση αυτών των πολιτικών, η Αθήνα οφείλει να δομήσει μια ολοκληρωμένη Αφρικανική στρατηγική περιλαμβάνοντας βασικούς τομείς συνεργασίας (ειρήνη και ασφάλεια, μετανάστευση, κλιματική αλλαγή, ενεργειακή μετάβαση), προσθέτοντας έτσι μια νέα διάσταση στις σχέσεις της με την Άγκυρα και χρησιμοποιώντας τους Τουρκικούς ελιγμούς ως ευκαιρία για την αναδίπλωση μιας νέας εξωστρεφούς πολιτικής.


*Βοηθός Ερευνητής στο Πρόγραμμα Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ. Συνέγραψε μαζί με τον Ιωάννη Ν. Γρηγοριάδη το Κείμενο Πολιτικής με τίτλο “Η αφρικανική περιπέτεια της Τουρκίας: Απολογισμός ενός νέου κεφαλαίου των ευρωτουρκικών σχέσεων.”
Ακολουθήστε το protothema.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Protothema.gr

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

Ειδήσεις Δημοφιλή Σχολιασμένα
ΔΕΙΤΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

BEST OF NETWORK