Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Το τεχνολογικό άλμα της Τεχνητής Νοημοσύνης και η έκρηξη επενδύσεων τροφοδοτούν με νέα καύσιμα ένα χρηματιστηριακό ράλι που εξελίσσεται σχεδόν αδιάλειπτα τα τελευταία 15 χρόνια.

Οι αισιόδοξοι πιστεύουν ότι η ΑΙ φέρνει επανάσταση στην παραγωγικότητα και ένα νέο υπόδειγμα, οπότε τα μεγέθη δικαιολογούνται - ακόμα κι αν υπάρξουν απώλειες από επιμέρους φούσκες που πάντα εμφανίζονται σε τέτοιες περιόδους. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και κάποιοι δισεκατομμυριούχοι ιδρυτές των εταιρειών ΑΙ που έχουν εκφράσει επιφυλάξεις για το χρηματιστηριακό ράλι και την υπεραισιοδοξία.

Την ίδια στιγμή, οι ενδείξεις γεωπολιτικής και οικονομικής αστάθειας πληθαίνουν, ενώ ορισμένοι δείκτες, όπως το ράλι της τιμής του χρυσού, υποδεικνύουν ότι ίσως συμβαίνει κάτι βαθύτερο και ανησυχητικό.

Το χρηματιστηριακό ράλι είναι μεν εντυπωσιακό, αλλά δεν συμβαδίζει με τα δεδομένα της πραγματικής οικονομίας.

Με εξαίρεση κάποιες βουτιές που έκαναν οι μετοχές, όπως με τον COVID το 2020, τον πληθωρισμό το 2022 και τους δασμούς Τραμπ φέτος, οι τιμές των μετοχών ανεβαίνουν συνεχώς, καθώς το ράλι ξεκίνησε στις αρχές του 2009, λίγους μήνες μετά το κραχ που είχε προηγηθεί.

Οι μετοχές στις ΗΠΑ έχουν αποδώσει στο διάστημα αυτό κέρδη 635% (δείκτης S&P 500) ή 914% αν υπολογίσουμε και τα μερίσματα, ενώ στην Ευρώπη (δείκτης STOXX 600) η άνοδος είναι 190% και με τα μερίσματα το κέρδος φτάνει στο 355%. Οι μετοχές τεχνολογίας στις ΗΠΑ (δείκτης NASDAQ) ανέβηκαν κατά 1.334%, ενώ με τα μερίσματα η απόδοση φτάνει στο 1.573%.

Το ίδιο διάστημα, το ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξήθηκε από τα 15 τρισ. δολάρια στα 30 τρισ. (95%), ενώ στην Eυρωζώνη από τα 9,2 τρισ. έφτασε στα 14,5 τρισ. δολάρια (58%).

Βέβαια, η εξέλιξη του ΑΕΠ και των τιμών των μετοχών δεν έχουν ευθύγραμμη συσχέτιση, ενώ έρευνες έχουν δείξει ότι η πορεία των δύο μεγεθών μπορεί να είναι και αντίθετη για περιόδους πολλών δεκαετιών.

Από την άλλη πλευρά, εμπειρικά,υπάρχει ο περίφημος «δείκτης Μπάφετ» που δείχνει την αναλογία της συνολικής κεφαλαιοποίησης της χρηματιστηριακής αγοράς προς το ΑΕΠ. Ο ιστορικός μέσος όρος του δείκτη Μπάφετ για τις ΗΠΑ από το 1950 έως το 2020 ήταν περίπου 75%-80%, που σημαίνει ότι φυσιολογικά η συνολική κεφαλαιοποίηση των μετοχών ήταν περίπου 3/4 του ετήσιου ΑΕΠ. Σήμερα ο ίδιος δείκτης βρίσκεται στο 205%-230% - ανάλογα με τη μεθοδολογία υπολογισμού. Αυτό σημαίνει ότι η αναλογία είναι 2,5-3 φορές υψηλότερη από τον ιστορικό μέσο όρο.

Η Ιστορία δείχνει ότι κάθε φορά που ο δείκτης Μπάφετ ξεπέρασε το 100% ακολούθησε χρηματιστηριακό κραχ, όπως συνέβη πριν από το σκάσιμο της φούσκας των dot.com το 1999-2000 και πριν από το κραχ του 2008. Ενας λόγος που ίσως εξηγεί τη μεγάλη ανατίμηση των μετοχών είναι η τεράστια ρευστότητα που διοχετεύτηκε από τις κεντρικές τράπεζες μετά το κραχ του 2008.

Η Fed και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τύπωσαν με τη νομισματική χαλάρωση περίπου 14 τρισ. δολάρια για να στηρίξουν την οικονομία εν μέσω της χρηματοπιστωτικής κρίσης αρχικά και στη συνέχεια λόγω της πανδημίας, ενώ η αφαίρεση αυτών των χρημάτων (με τη λεγόμενη νομισματική σύσφιξη) έβγαλε μόνο 3 τρισ. δολάρια από το σύστημα, που σημαίνει ότι περί τα 11 τρισ. δολάρια παραμένουν στις αγορές.

Με άλλα λόγια, η φούσκα των κεντρικών τραπεζιτών έδωσε πολύ περισσότερη ρευστότητα στο σύστημα απ’ ό,τι δικαιολογείται από την οικονομική ανάπτυξη.

Το κοκτέιλ υπερβάλλουσας ρευστότητας, αβεβαιότητας, διεθνών εμπορικών και γεωπολιτικών εντάσεων εν μέσω ενδείξεων για ύπαρξη χρηματιστηριακής φούσκας προβληματίζει οικονομολόγους, αναλυτές και επενδυτές.

Ωστόσο, η ύπαρξη μιας φούσκας αποδεικνύεται μόνο εκ των υστέρων, αφότου σκάσει, ενώ στο μεταξύ αποδίδει μεγάλα κέρδη σε όσους αποφασίσουν να μη χάσουν το τρένο, αναλαμβάνοντας όμως το ρίσκο να βρεθούν εγκλωβισμένοι όταν, αργά ή γρήγορα, οι νόμοι της αγοράς τεθούν σε λειτουργία.