Δημήτρης Παγαδάκης

Παρηγοριά στον άρρωστο; Όχι. Αλλά στις τρέχουσες συνθήκες , δεν φαίνεται να έχει καμιά χρησιμότητα να είμαστε οτιδήποτε άλλο παρά αισιόδοξοι, όπως έλεγε και ο Τσόρτσιλ. Από αυτήν άποψη στο δυστοπικό, όπως διαμορφώνεται, Ευρωπαϊκό περιβάλλον οι ενέσεις οικονομικής ενίσχυσης, η ποσοτική χαλάρωση από τις κεντρικές τράπεζες, οι ανά χώρα κρατικές παρεμβάσεις ανοίγουν ένα φεγγίτη στην ελπίδα.

Το διαθέσιμο ευρωπακέτο με όλα τα αναγκαία «εργαλεία» για να στηριχθούν οι οικονομίες που θα πληγούν από την επιδημία, είναι άμεσα σωστό, χρήσιμο και ανακουφιστικό. Μόνο που το πακέτο δεν παύει να είναι βραχυπρόθεσμο, προσωρινό και μάλλον κίνηση εσχάτης ανάγκης. Γεγονός που ρίχνει αρκετούς αποδέκτες του στη Νιτσεϊκή μαυρίλα του τύπου ¨η ελπίδα είναι το χειρότερο κακό, γιατί παρατείνει τα βάσανα των ανθρώπων».

Όπως , πάντως, κι αν έχει το σημερινό ψυχολογικό κλίμα μέσα στις απρόβλεπτες συνθήκες πανδημίας, η Ε.Ε. αφού αρχικά υποτίμησε το κίνδυνο έσπευσε κατόπιν να πάρει μέρα γα να μη κλονιστεί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και καταρρεύσει σε στάχτη και μπούλμπερη. Επέτρεψε τις κρατικές ενισχύσεις στις επιχειρήσεις που θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες, παρείχε ευελιξία στην εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης και ίδρυσε ειδικό ταμείο, το «corona-fund», ύψους 25 δισεκ. ευρώ, για επενδύσεις αναθέρμανσης της οικονομίας.

Από τη πλευρά της η ΕΚΤ για να στηρίξει το ευρώ και για να σταματήσει το ξεπούλημα στις αγορές ομολόγων ότι αποδεσμεύει 750 δισεκατομμύρια ευρώ για την επαναγορά δημόσιου και ιδιωτικού χρέους. Τόσο λοιπόν η Ούρσουλα από το Μπερλεμόντ των Βρυξελλών όσο και η Κριστίν από τους δύο γυάλινους ουρανοξύστες στη παλιά Γκροσμαρκτχάλε της Φρανκφούρτης άνοιξαν τη εργαλειοθήκη για να αντιμετωπιστεί ο αντίκτυπος της πανδημίας του κορονοϊού στην ευρωπαϊκή οικονομία. Άγνωστο αν ξεσκόνισαν και κάποια κιτάπια του Κέυνς. Αλλά, για την ώρα, δεν εντοπίζεται εκεί το θέμα.

Το ζήτημα εστιάζεται στις θεμελιώδεις, ιδρυτικές αρχές της ΕΕ που δημιουργούν ορισμένα αφετηριακά ερωτήματα γα την επόμενη ημέρα. Από τον αυστηρό έλεγχο των κρατικών ενισχύσεων ξεκινάει ο πρώτος κόμπος στο κουβάρι.. Αν τα έκτακτα μέτρα πιθανών ή αναπότρεπτων επιτάξεων, επιδοτήσεων ή μερικών επανεθνικοποιήσεων κλάδων της βιομηχανίας από διάφορες χώρες μέλη κρίνονται δίκαια εν μέσω κρίσης, τι θα συμβεί όταν οι αυτές βγουν από τη καραντίνα; Θα επανεπιβληθεί επειγόντως ο οικονομικός έλεγχος, η επιστροφή των χρημάτων της ενίσχυσης και η επάνοδός τους στον ιδιωτικό τομέα ή υπόθεση θα χρονίζει μέχρι να κακοφορμίσει;

Με τη Σένγκεν πάλι, το ιερό ευρωπαϊκό τοτέμ της ελεύθερης διακίνησης εντός των κοινών συνόρων της Ένωσης, τι μέλλει άραγε να συμβεί; Ήδη η συμφωνία έχει ανασταλεί. Και ποιος εγγυάται ότι θα επαναλειτουργήσει δεδομένων των εθνικών αντανακλαστικών ορισμένων κρατών μελών και την «ευαισθησία» που επέδειξαν στη προσφυγική κρίση του 2015. Χώρια που διάφοροι δημαγωγικοί ακροδεξιοί λαϊκιστές στυλ Σαλβίνι και Λε Πεν -ασυζητητί ο Όρμπαν – το παίζουν αδάμαστοι Ακρίτες των δικών τους συνόρων. Αναπόφευκτα γίνεται εξαιρετικά δύσκολο για τη Κομισιόν να συμμαζέψει το δυσοίωνο τζίνι, όχι απλώς του ήπιου ευρωσκεπτικισμού αλλά του παροξυσμικού αντιευρωπαισμού, που ξέφυγε από το μπουκάλι.

Εξάλλου και η εξιδανίκευση της υποτιθέμενης ευρωπαϊκής αλληλεγγύης δοκιμάζεται πλέον αφόρητα. Όταν πρώτη η δύσμοιρη Ιταλία, θανατηφόρα ταλαιπωρημένη από τις ελλείψεις σε αναπνευστήρες και προστατευτικές μάσκες, ζήτησε βοήθεια σε ιατρικό υλικό από τους γειτονικούς εταίρους της , η μεν Γαλλία αδιαφόρησε η δε Γερμανία αρνήθηκε να της προσφέρει κάποια από τα αποθέματά της. Πριν μείνουν κι άλλες χώρες αβοήθητες στην οικτρή μοίρα τους να ζητούν απεγνωσμένα ελεημοσύνη «στου κουφού τη πόρτα», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε καθυστερημένα να δημιουργήσει στρατηγικά αποθέματα ιατρικού εξοπλισμού στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας που λειτουργεί από το 2001.

Κι αυτό γιατί η υγεία δεν αποτελεί εξολοκλήρου αρμοδιότητα της ΕΕ, οπότε δεν διαθέτει τυποποιημένα κοινά πρωτόκολλα απέναντι στις εστίες εξάπλωσης της πανδημίας ούτε διαθέτει σαν μια διεθνή ιατρική δύναμη ταχείας επέμβασης. Και ενώ η Κομισιόν εκδίδει γραφειοκρατικές οδηγίες για το πώς πχ θα πρέπει στα ορνιθοτροφεία να υπάρχει ειδικά διαμορφωμένος χώρος για να ξύνουν οι κότες τα νύχια τους, στα ζωτικά θέματα υγείας προσφέρει μόνο κατευθυντήριες γραμμές, συμπληρωματικές στις εθνικές πολιτικές. Αναπόδραστα, επειδή τα κράτη μέλη έχουν την κύρια ευθύνη για την οργάνωση και την παροχή υπηρεσιών υγείας, εφαρμόζουν το καθένα διαφορετικά μέτρα στους πληθυσμούς τους για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Οι εφιαλτικές συνέπειες των χωριστών δράσεων είναι κιόλας ορατές.

Κυρίαρχο, όμως, ζήτημα αποτελεί η ευθύνη της Ε.Ε. απέναντι στην εύθραυστη οικονομική αλληλεγγύη που έχει μέχρι σήμερα απρόθυμα επιδείξει. Α ς θεωρηθεί ότι τώρα οι επικεφαλής της είναι σοκαρισμένοι από την πανδημία του COVID-19 που συμπαρασύρει σε καταιγίδα τις χρηματαγορές και σμπαραλιάζει τις οικονομίες. Αύριο όμως, όποτε κι αν καταφθάσει αυτό, τι θα γίνει; Τι περιμένει τις χώρες της ευρωζώνης όταν ξεμυτίσουν από το πάνδημο φόβο, αν όχι τον όλεθρο , βαριά λαβωμένες, με φριχτά χρέη, δυσθεώρητα ελλείμματα και υπερδιογκωμένη ανεργία; Ποια είναι οι προοπτικές της ευάλωτης, εξασθενημένης, χαμηλής ανταγωνιστικότητας και συρρικνωμένης παραγωγικής βάσης Ελλάδας;

Θα υποστεί και πάλι τις νευρώσεις της αυστηρής νομισματικής σταθερότητας και της πεισματικής δημοσιονομικής πειθαρχίας; Θα υποκλιθεί ξανά στο φετιχισμό των μηδενικών ελλειμμάτων και των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών; Θα εξαναγκαστεί εκ νέου σε ακρωτηριαστική λιτότητα, αποστραγγιστική περιστολή κάθε ικμάδας και συμμόρφωση στην αφ υψηλού εποπτεία που υπονομεύει κάθε έννοια λαϊκής κυριαρχίας; Κάποιες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, που δεν αφορούν μόνο την Ελλάδα , επιχειρεί να δώσει συνετά ο Μακρόν μιλώντας για μεγαλύτερο πρόγραμμα μεταρρύθμισης και στενότερης συνεργασίας με στόχο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Παίζεται, πάντως, αν θα εισακουστεί από την ηγεμονεύουσα στην ΕΕ Γερμανία και τους στενούς συμμάχους της.

Μπορεί ο νέος κορονοϊός να μην έφερε δελφίνια και κύκνους στα κανάλια της Βενετίας αλλά οδήγησε μεγάλη μερίδα της κοινωνίας να στραφεί υπέρ των δημόσιων συστημάτων υγείας, ύστερα από χρόνια απαξίωσης τους. Χαρίζει, έτσι, μια σταγόνα αισιοδοξίας πως, εν μέσω γενικευμένης υγειονομικής ανασφάλειας, αυτή η πανδημία μπορεί να ερμηνευτεί και ως ευκαιρία για την Ευρώπη. Αρκεί η τελευταία να αλλάξει τροπάρι. Γιατί με παρωχημένους ψαλμούς οδηγεί παραλυτικά σε κακόφωνους κερματισμούς. Άλλωστε τη πικρή εμπειρία των φάλτσων της ως κάτοικοι αυτής της χώρας την δοκιμάσαμε επώδυνα- όχι μόνο στα αυτιά μας. Παρόλα αυτά η πλειονότητα των πολιτών θέλει να πιστεύει ότι αυτή τη φορά η Ε.Ε. θα σταθεί στο ύψος των περιστάσεων.

Διαφορετικά όλοι είμαστε χαμένοι από χέρι. Και μάλιστα εμείς οι Έλληνες διπλά ηττημένοι. Διότι και η απογοήτευση είναι μια μορφή χρεοκοπίας, επειδή πέραν κάθε άλλου κόστους ξοδέψαμε πολλά σε ελπίδες όνειρα και προσδοκίες για επάνοδο σε κάποια κανονικότητα. Μια κανονικότητα, ωστόσο, που στην επανεμφάνιση της, μετά την πανδημία, δεν θα έχει απλώς το χαρακτήρα του ξαναζωντανέματος της Γιουροβίζιον και της επανέναρξης του Τσάμπιονς Λιγκ. Θα σκορπίσει και κάθε ψευδαίσθηση. Με άγνωστες επιπτώσεις όταν όλα θα πρέπει να σχεδιαστούν από την αρχή. Ψέματα;