Αντώνης Ζαμπέλας

Κάποια άλλη στιγμή στη ζωή του αποδομούσε την έννοια του ακαδημαϊκού, του λόγιου, στην αγγλική γλώσσα scholar, ισχυριζόμενος ότι οι ιδέες που αναπτύσσει και οι αρχές ζωής που πρεσβεύει, δεν είναι δικές του ή δεν τις έκανε ποτέ κτήμα του, δεδομένου ότι δεν ζει σύμφωνα με αυτές. Αυτός βέβαια είναι ένας από τους τρόπους που κάποιος μπορεί να ερμηνεύσει τον Νίτσε. Επανερχόμενος στους ακαδημαϊκούς, είναι λίγοι αυτοί που είναι πραγματικά ακαδημαϊκοί με την ευρεία έννοια που θεωρεί ο Νίτσε. Επομένως, χαρακτηριστικά όπως η ταπεινότητα, η υπομονή, η ειλικρίνεια και η δικαιοσύνη θα έπρεπε να αξιολογούνται σε έναν ακαδημαϊκό δάσκαλο πέραν από την αδιαμφισβήτητη ικανότητα που πρέπει να έχει για παραγωγή και μετάδοση γνώσης, διότι μόνο τότε θα αποκτήσει σεβασμό και υπόληψη και θα γίνει παράδειγμα προς μίμηση, για την γενιά νέων ανθρώπων που εκπαιδεύει. Ο Νίκος Καζαντζάκης είχε πει «Ο ιδανικός δάσκαλος είναι εκείνος που γίνεται γέφυρα για να περάσει αντίπερα ο μαθητής του. Κι όταν πια, του διευκολύνει το πέρασμα, αφήνεται χαρούμενα να γκρεμιστεί, ενθαρρύνοντας τον μαθητή του να φτιάξει δικές του γέφυρες».

Ένα όμως από τα χαρακτηριστικά ενός ακαδημαϊκού είναι η ελευθερία της σκέψης. H ελευθερία της σκέψης δίνει τη δυνατότητα της σύγκρισης και της αντιδιαστολής και κατ’ επέκταση είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για τη δημιουργία νέας γνώσης, βασισμένης σε στοιχεία, που θα σπρώξει την κοινωνία μπροστά. Η έκφραση της ελεύθερης σκέψης είναι η ελευθερία του λόγου και κυρίως του δημόσιου λόγου. Όταν η ελευθερία του λόγου καταστέλλεται τότε κινδυνεύει η ελευθερία της σκέψης. Στην κοινωνία μας, ένας τρόπος καταστολής της ελευθερίας του λόγου και κατ’ επέκταση της ελευθερίας της σκέψης, είναι η υπαγωγή του ατόμου σε μία ή σε πολλές ομάδες.

Ο άνθρωπος θέλει να ενσωματώνεται σε ομάδες που πρεσβεύουν τις ίδιες αντιλήψεις με αυτόν, διότι του προσδίδουν μία έννοια ασφάλειας και επομένως είναι κάτι επιθυμητό επί της αρχής. Όμως πολλές φορές αυτή η ομαδοποίηση, του καταστέλλει την ελευθερία του λόγου, άλλες φορές σε μικρό και άλλες σε μεγαλύτερο βαθμό. Στην περίπτωση δε που μία ομάδα πρέπει να «αντιμετωπίσει» μία άλλη, είναι πολλές φορές αδύνατο να βρεθεί κοινά αποδεκτή λύση, βασισμένη στην ατομική ελευθερία της σκέψης. Ποιος είναι όμως ο λόγος δημιουργίας αυτών των ομαδοποιήσεων; Μα η δημιουργία δύναμης και η επιβολή της φυσικά.

Τα πιο ακραία παραδείγματα αδίστακτων ομαδοποιήσεων και δημιουργίας κατασταλτικών και διεφθαρμένων ιεραρχιών είναι η Γερμανία του Χίτλερ, η Σοβιετική Ένωση του Στάλιν και η Κίνα του Μάο που το αποτέλεσμά τους ήταν δεκάδες εκατομμύρια νεκροί, σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις, εκ των οποίων οι δύο τελευταίες αφορούσαν δικούς τους πληθυσμούς και σε καιρό ειρήνης. Επομένως, η ελευθερία του λόγου που εξασφαλίζει την ελευθερία της σκέψης είναι σημαντικότερη για τον άνθρωπο, για την ανάπτυξη και την ισορροπία της προσωπικότητάς του, από την ένταξή του σε μία ομάδα, προς όφελος όχι μόνο του ίδιου αλλά και της κοινωνίας συνολικότερα.

Η δημιουργία ομάδων στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο είναι ιδιαίτερα εμφανής και πολλές φορές δρα κατά της ελευθερίας του λόγου. Υπάρχουν οι φοιτητές και οι ομάδες τους (όχι μόνο με κομματικό, αλλά σαφέστατα πολλές φορές με ψευδεπίγραφο και αποπροσανατολιστικό ιδεολογικό πρόσημο), και οι καθηγητές και οι δικές τους ομάδες (Εργαστήρια, Τομείς, Τμήματα Πρυτανικές Διοικήσεις κ.α.). Πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα ομαδοποίησης, οι Πρυτανικές εκλογές με το νέο Νόμο-Πλαίσιο. Τι επέφερε αυτός ο Νέος νόμος ως αποτέλεσμα? Για να εκλεγεί κάποιος Πρύτανης πρέπει να έχει την πλειοψηφία των εσωτερικών μελών των νέων συμβουλίων, στα οποία εκλέγονται μέλη ΔΕΠ. Αυτή η πλειοψηφία θα αποφασίσει και θα εκλέξει τα νέα εξωτερικά μέλη (με τι κριτήρια άραγε;), τα οποία μαζί με τα εσωτερικά θα στελεχώσουν το συμβούλιο του κάθε Πανεπιστημίου το οποίο τελικά θα εκλέξει τον Πρύτανη. Απόλυτη επομένως ομαδοποίηση για τον έλεγχο/στραγγαλισμό της Διοίκησης του Πανεπιστημίου.

Σίγουρα δεν ήταν αυτή η πρόθεση του νομοθέτη. Φτάσαμε λοιπόν έτσι σε ένα σημείο καμπής: εκτός από το σπάσει το απόστημα των φοιτητικών και εξωφοιτητικών ομάδων που καταδυναστεύουν πολλά Πανεπιστήμια στη χώρα, κύριος στόχος της Πολιτείας θα πρέπει να είναι o επαναπροσδιορισμός της έννοιας του Πανεπιστημιακού Ασύλου, που σημαίνει η διασφάλιση της ελευθερίας της σκέψης, της ελευθερίας του λόγου και της εξασφάλισης ιδανικού περιβάλλοντος και συνθηκών για τη δημιουργία και μεταφορά νέας γνώσης. Επομένως πρέπει να επαναξιολογηθούν οι τρόποι διασφάλισης ίσων ευκαιριών κυρίως στο εργασιακό περιβάλλον, η ανταμοιβή ανάλογα με την προσπάθεια και την απόδοση, αλλά και η δημιουργία σωστών πολυεπίπεδων ιεραρχικών δομών. Άρα παραμένει αυτονόητη η διαχρονική και επίμονη προσπάθεια εξεύρεσης και εφαρμογής διαδικασιών ώστε στις κορυφές αυτών των δομών να αποφεύγεται η ανάπτυξη διαφθοράς - και δεν εννοώ μόνο οικονομικής - και στις βάσεις η απομόνωση και η απογοήτευση. Και πριν αρχίσουμε να μιλάμε για τα μεγάλα, μήπως θα πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε για το πως θα διατηρούμε τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα καθαρά, χωρίς αφίσες, συνθήματα και grfiti στους τοίχους; Κάποιος είχε πει ότι πριν αρχίσεις να σκέφτεσαι πως να αλλάξεις τον κόσμο, άρχισε από το πως να κρατάς το δωμάτιό σου καθαρό και ευκατάστατο!

* O Aντώνης Ζαμπέλας είναι Προέδρος Διοικητικού Συμβουλίου Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ)
Καθηγητής Διατροφής του Ανθρώπου, Τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του Ανθρώπου, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου Eυρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων
Honorary Professor, Division of Medical Sciences, University College London (UCL)