Ακόμη και το κτίριο του ΥΠΕΞ ανήκει στον... Στρατό - Τα «φιλέτα» του υπουργείου Άμυνας

Στεγάζει σήμερα το υπουργείο Εξωτερικών, αλλά υπάγεται στην ακίνητη περιουσία των Ενόπλων Δυνάμεων, δηλαδή στην περιοχή ευθύνης του υπουργείου Εθνικής Αμυνας. Το νεοκλασικό μέγαρο, αρχιτεκτονικό στολίδι επί της οδού Βασιλίσσης Σοφίας 5, απέναντι από τη Βουλή και στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, κουβαλά μια βαριά ιστορία, αναρίθμητες αναμνήσεις της αστικής ζωής της πρωτεύουσας, αλλά και το πολυδαίδαλο ιδιοκτησιακό καθεστώς της ακίνητης περιουσίας των Ενόπλων Δυνάμεων, στη βέλτιστη αξιοποίηση της οποίας προσβλέπει τώρα η ηγεσία του υπουργείου, σύμφωνα με τον αρμόδιο υπουργό Νίκο Δένδια.

Χτισμένο μεταξύ των ετών 1872-1873, το νεοκλασικό μέγαρο, σημερινή φυσική έδρα του υπουργείου Εξωτερικών, προοριζόταν να αποτελέσει ένα από τα εμβληματικά κτίρια του νεοσύστατου νεοελληνικού κράτους, καθώς κατασκευάστηκε για λογαριασμό του επιχειρηματία και μέγα χορηγού Ανδρέα Συγγρού σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλλερ. Η επίβλεψη της ανέγερσης οφείλεται στον στρατιωτικό μηχανικό Νικόλαο Σούτζο, προφητικά σχεδόν, καθώς όλο το κτιριακό συγκρότημα που περικλείει σήμερα τις εγκαταστάσεις του ΥΠΕΞ μεταξύ των οδών Ζαλοκώστα, Βασιλίσσης Σοφίας και Ακαδημίας φιλοξένησε μετέπειτα κτίρια με στρατιωτική χρήση ή αναφορά στις ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις.

Ωστόσο, ο Νικόλαος Σούτζος έδωσε τη σκυτάλη στον αρχιτέκτονα Πιατ, ο οποίος επιμελήθηκε και την εσωτερική διακόσμηση σε ένα κτίριο που αποπνέει ακόμη, δύο αιώνες μετά, την αύρα των παριζιάνικων σαλονιών και την επικράτηση του νεοκλασικισμού στις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις της εποχής εκείνης.

Χαρακτηριστικά του κτιρίου

Σύμφωνα με το Αρχείο Νεωτέρων Μνημείων του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, ο Ανδρέας Συγγρός πρόσθεσε την προσωπική του οπτική και αισθητική στο κτίσμα, καθώς η μελέτη του Τσίλλερ «προέβλεπε ένα μάλλον λιτό διώροφο κτίριο με μικρό κτίσμα στο δώμα και επιμήκη προέχουσα τοξοστοιχία στηριζόμενη σε κίονες, η οποία καμπυλώνεται στη θέση της εισόδου και χρησιμεύει ως εξώστης στον όροφο».

Με παρέμβαση του ίδιου του Συγγρού, όμως, προστέθηκαν δύο τμήματα εκατέρωθεν του κεντρικού πυρήνα, καθιστώντας το μέγαρό του ακόμη πιο μεγαλοπρεπές. Το 1899 ο θάνατος του ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού ανατρέπει τους αρχικούς σχεδιασμούς και μετά την απώλεια και της συζύγου του, Ιφιγένειας Μαυροκορδάτου-Συγγρού, το 1921, το μέγαρο κληροδοτήθηκε στο Ελληνικό Δημόσιο «ίνα χρησιμεύη διαρκώς ως κατάστημα του Υπουργείου Εξωτερικών».

Η μεγαλοπρέπεια του κτιρίου, άλλωστε, αλλά και ο ευρωπαϊκός αέρας που απέπνεε η διακόσμησή του το καθιστούσαν εφάμιλλο -αν όχι αξιοζήλευτο- σε σχέση με τα αντίστοιχα που φιλοξενούσαν τα υπουργεία Εξωτερικών στις δυτικές πρωτεύουσες, στοιχείο που ο ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός αλλά και η σύζυγός του είχαν κατανοήσει ως μέρος της προβολής της ήπιας ισχύος της νεοσύστατης κρατικής οντότητας της Ελλάδας απέναντι στον δυτικό κόσμο. Στις αρχές του 20ού αιώνα, ωστόσο, και παρά τη γενναιοδωρία του ζεύγους Συγγρού, το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών στεγαζόταν μέχρι και το 1933 επί της οδού Φιλελλήνων 12, καθώς ακολούθησαν εκτεταμένες ανακατασκευές με την παραλαβή της δωρεάς Συγγρού τη δεκαετία 1930-1940. Σε αυτή τη φάση ανακατασκευής προστέθηκε το τριγωνικό αέτωμα της εισόδου, παραπέμποντας σε μια πιο «κλασικιστική» εμφάνιση, σύμφωνα με το Αρχείο Νεωτέρων Μνημείων, ενώ αργότερα ανεγέρθηκε και προσθήκη ορόφου σε εσοχή μεγάλης έκτασης.

Τα κτίσματα

Το κτιριακό συγκρότημα Ζαλοκώστα 10 - Κριεζώτου - Ακαδημίας 3, το οποίο σήμερα αντιμετωπίζεται ως ενιαίο, περιλάμβανε στις αρχές του 20ού αιώνα και άλλα κτίσματα, εξέχουσας σημασίας για την οργάνωση του νεοελληνικού κράτους. Συγκεκριμένα, στη συμβολή των οδών Ακαδημίας και Κριεζώτου, όπου σήμερα εδρεύει η Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού του ΥΠΕΞ, ορθωνόταν το «Στρατοδικείον», ένα κτίριο περίφημο και επιβλητικό, όπως το έχει περιγράψει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, το οποίο αποτέλεσε την έδρα του Αναθεωρητικού Δικαστηρίου, με έτος ίδρυσης του Σώματος το 1828 και με πρωτοβουλία του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια.

Μεγαλοπρεπές, αλλά και νεοκλασικό ως προς τον αρχιτεκτονικό του ρυθμό, το «Στρατοδικείον» φέρει τη σφραγίδα του Γάλλου αρχιτέκτονα Ευγένιου Τρουμπ, έργα του οποίου υπήρξαν τόσο τα κτίρια της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής όσο και το ανάκτορο του πρίγκιπα Νικολάου στη συμβολή των οδών Δημοκρίτου και Ακαδημίας. Η ανέγερσή του διήρκεσε τέσσερα χρόνια, ενώ συνοδεύτηκε από αρκετές κατασκευαστικές καινοτομίες, όπως και στοιχεία μπαρόκ, με ένα από τα χαρακτηριστικά του τις ψηλές και ευρύχωρες αίθουσες. Για το σημερινό υπουργείο Εθνικής Αμυνας η ιστορική καταγραφή της λειτουργίας του Αναθεωρητικού Δικαστηρίου τους τελευταίους δύο σχεδόν αιώνες δεν υπήρξε διεκπεραιωτικού χαρακτήρα, ιδίως όταν μετά την Κατοχή ο πρόεδρός του διηύθυνε τις συνεδριάσεις του Ειδικού Στρατοδικείου Εγκληματιών Πολέμου.

Αυτού δηλαδή που εκδίκασε τις υποθέσεις των Γερμανών στρατιωτικών των SS, Φρίντριχ Σούμπερτ και Μαξ Μέρτεν, υπαίτιων για τους θανάτους χιλιάδων Ελλήνων στην Κρήτη και τα Γιαννιτσά ο πρώτος και τον βασανισμό, την εκτόπιση σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και τη δολοφονία χιλιάδων Εβραίων ο δεύτερος. Γνωστός ως «χασάπης της Θεσσαλονίκης», υπεύθυνος για την εξόντωση 50.000 Εβραίων της συμπρωτεύουσας, ο Μαξ Μέρτεν επέστρεψε στην Ελλάδα το 1957, οπότε και συνελήφθη, με τη δίκη του να συνιστά συγκλονιστικό γεγονός για την εποχή συνταράσσοντας απ’ άκρη σ’ άκρη τη χώρα.

Σύμφωνα ωστόσο με τα αρχεία του υπουργείου Εθνικής Αμυνας, το 1969 «η έδρα του δικαστηρίου μεταφέρεται από το ιστορικό Δικαστικό Μέγαρο της οδού Ακαδημίας στο ευρισκόμενο εντός του “Στρατοπέδου Γαζή” Δικαστικό Μέγαρο, στη συνοικία Ρουφ, συστεγαζόμενο πλέον με το Στρατοδικείο Αθηνών», ενώ το ίδιο έτος το «Στρατοδικείον» κατεδαφίζεται, όπως αναφέρει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, «για να οικοδομηθεί στη θέση του ένα νέο κτίριο προς εκμετάλλευσιν από τον ιδιοκτήτη του που ήταν το Μετοχικό Ταμείο του Στρατού».

«Σκανδαλώδης» πώληση

Κι αυτό γιατί το 1941, στο πρώτο κιόλας έτος της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα, το αρχικό οικόπεδο του Ελληνικού Δημοσίου (περίπου 4.000 τετραγωνικά μέτρα) που περικλείει τα σημερινά κτίσματα του ΥΠΕΞ πουλήθηκε στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού αντί 50 εκατ. δραχμών. Μολονότι η πώληση θεωρήθηκε «σκανδαλώδης», εντούτοις το πωλητήριο συμβόλαιο υπέγραψε εκ μέρους του Δημοσίου ο τότε υπουργός Εθνικής Αμυνας στρατηγός Γεώργιος Μπάκος και ο Ιωάννης Σίνης εκ μέρους του Μετοχικού Ταμείου, με αποτέλεσμα να περιέλθει στην ακίνητη περιουσία των Ενόπλων Δυνάμεων ένα από τα πιο κομβικά οικοδομικά τετράγωνα της Αθήνας.

Το «Στρατοδικείον» πέρασε έτσι το 1970 στη λήθη, αν και στις αίθουσές του γράφτηκαν δεκάδες σελίδες της Ιστορίας του σύγχρονου Νεοελληνικού Κράτους, με πρωταγωνιστές, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, τους Ναπολέοντα Ζέρβα, Βασίλειο Ντερτιλή, Αναστάσιο Παπούλα (διοικητή της Στρατιάς της Μικράς Ασίας), ενώ το νεοκλασικό της Βασιλίσσης Σοφίας 5 σώθηκε οριακά, καθώς έξι χρόνια μετά την κατεδάφιση του «Στρατοδικείου», το 1976, κηρύχθηκε προστατευόμενο έργο τέχνης από το υπουργείο Πολιτισμού. Η θεσμική προστασία του είχε ως αποτέλεσμα να εκπληρώνει μέχρι σήμερα την αποστολή του και μαζί το όραμα των δωρητών του, του ζεύγους Συγγρού δηλαδή, να φιλοξενεί το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, ακόμη και αν τίποτα δεν έχει αλλάξει από τη γερμανική κατοχή αναφορικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς του.

Συγκεκριμένα, όταν στις 26 Αυγούστου 2019 ο βουλευτής τότε Κυριάκος Βελόπουλος κατέθεσε ερώτηση προς τη Βουλή αναφορικά με την ύπαρξη ή μη ληξιπρόθεσμων οφειλών του υπουργείου Εξωτερικών στη ΔΕΗ, ο τότε υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας αποκάλυψε εμμέσως την εκκρεμότητα... αιώνων ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς του κτιριακού συγκροτήματος Ζαλοκώστα 10 - Κριεζώτου - Ακαδημίας.

Ειδικότερα, «το κτίριο, ιδιοκτησίας Ελληνικού Δημοσίου, δεν έχει περιέλθει επισήμως προς χρήση (παραχωρητήριο) στο υπουργείο Εξωτερικών και οι λογαριασμοί του συνεχίζουν να εκδίδονται στο όνομα του Μετοχικού Ταμείου Στρατού. Η διαχειρίστρια του κτιρίου Εταιρία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ) παραλαμβάνει τους λογαριασμούς και τους αποστέλλει στου πουργείο Εξωτερικών προς εξόφληση», είχε αποφανθεί έξι χρόνια πριν και με άλλο χαρτοφυλάκιο ο κ. Δένδιας, ο οποίος καλείται τώρα να εξορθολογίσει τη διαχείριση της ακίνητης περιουσίας των Ενόπλων Δυνάμεων.

Σύμφωνα μάλιστα με τη μακρά λίστα που ο ίδιος κατέθεσε στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής, το κτίριο του υπουργείου Εξωτερικών παραμένει μέχρι και σήμερα εγγεγραμμένο στα ακίνητα που αριθμεί το Μετοχικό Ταμείο Στρατού, τα οποία προβάλλουν στα πλέον ακριβά οικοδομικά τετράγωνα της Αθήνας. Από τα 802 ακίνητα-φιλέτα της περιουσίας των Ενόπλων Δυνάμεων, τα πλέον εμβληματικά εντοπίζονται στους άξονες της Πανεπιστημίου και της Σταδίου, από το ύψος του Συντάγματος μέχρι και την Ομόνοια, ακίνητα δηλαδή ανυπολόγιστης εμπορικής αξίας. Στις πλέον ακριβές οικιστικές ζώνες ανήκουν και ακίνητα που έχουν ενταχθεί στην ακίνητη περιουσία των Ενόπλων Δυνάμεων ως κληροδοτήματα, στην πλειονότητά τους διαμερίσματα σε περιοχές όπως το Σύνταγμα, η Πλάκα και το Κολωνάκι.

Ευτελή μισθώματα

Παρά τους «θησαυρούς» των μετοχικών ταμείων, εντύπωση προκαλούν τόσο η έλλειψη ορθολογικής διαχείρισης όσο και τα ευτελή, κατά πληροφορίες, μισθώματα σε περιπτώσεις διαμερισμάτων και κατοικιών, ιδίως όταν τα μισθωτήρια συμβόλαια σε ορισμένες περιπτώσεις αγγίζουν και τα 25 έτη ως προς τη διάρκειά τους. Πάντως, το νομοσχέδιο για την αξιοποίηση των ακινήτων των Ενόπλων Δυνάμεων δεν αποβλέπει μόνο στη διατήρηση της βιωσιμότητας των μετοχικών ταμείων, αλλά και στη χρηματοδότηση του οικιστικού προγράμματος για τα επαγγελματικά στελέχη, τα οποία καλούνται ανά τριετία να επιβαρυνθούν με το κόστος, υπέρογκο πολλές φορές, του ενοικίου λόγω των μεταθέσεων.

Μόνο η πρώτη φάση της ανέγερσης 700 κατοικιών κόστισε 100 εκατ. ευρώ, από τα χρήματα που εξασφάλισε το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, όταν οι ανάγκες που ανακύπτουν και από τη Νέα Δομή των Ενόπλων Δυνάμεων είναι πολλαπλάσιες. Για το Πεντάγωνο δεν αποτελεί μυστικό το γεγονός ότι «για να ολοκληρωθεί το Στεγαστικό θέλει πάρα πολλά εκατομμύρια», όπως περιέγραψε ο υπουργός Εθνικής Αμυνας κατά τη συζήτηση του σχετικού νομοσχεδίου στα μέσα της εβδομάδας στη Βουλή, λέγοντας ότι «πρέπει να κατασκευαστούν πέραν των 1.059 κατοικιών, τουλάχιστον άλλες 3.000 κατοικίες όπως είναι ο προγραμματισμός μέχρι το 2030.

Δηλαδή να περάσουμε τις 4.000 κατοικίες. Και χρειάζονται πόροι», κατέληξε ο κ. Δένδιας, αρκεί από τη λίστα με τα «ανενεργά» ακίνητα να σβηστεί οριστικά αυτό του κτιριακού συγκροτήματος του υπουργείου Εξωτερικών, προκειμένου το εμβληματικό κτιριακό συγκρότημα να εκπληρώνει και στα χρόνια που θα ακολουθήσουν τη διακαή επιθυμία των ιστορικών του ευεργετών, όπως την οραματίστηκαν ο Ανδρέας Συγγρός και η σύζυγός του.