Μπάμπης Κούτρας

Από τη μία πλευρά, η αθρόα και ανεξέλεγκτη είσοδος μεταναστών δημιουργεί τεράστιους κινδύνους για την κοινωνική συνοχή, την ασφάλεια και τη λειτουργία του κράτους δικαίου. Από την άλλη, κορυφαίοι διεθνείς οικονομικοί παράγοντες προειδοποιούν ότι χωρίς εισροή ξένου εργατικού δυναμικού οι Δυτικές οικονομίες θα βρεθούν αντιμέτωπες με σοβαρά ελλείμματα σε εργαζόμενους εξαιτίας της γήρανσης. Το διαπιστώνουμε και στην Ελλάδα ειδικά σε τομείς όπως ο πρωτογενής τομέας, η οικοδομή και ο τουρισμός.

Η πολιτική πρόκληση είναι να βρεθεί ο «τρίτος δρόμος» για την αντιμετώπιση του προβλήματος, δηλαδή μία ισορροπία μεταξύ ελέγχου και αναγνώρισης της αναγκαιότητας μετανάστευσης, που η Ευρωπαϊκή Ενωση οφείλει να σχεδιάσει και να εφαρμόσει συστηματικά. Οι κίνδυνοι από ανεξέλεγκτες ροές είναι πολύ σοβαροί,  απειλούν την κοινωνική συνοχή και ενισχύουν την Ακροδεξιά που θέλει «ριζικές» λύσεις.

Σε συνθήκες αποτυχίας ένταξης αυξάνεται ο κίνδυνος κοινωνικών τριβών και πολιτικής πόλωσης, η εμπιστοσύνη των ντόπιων κοινοτήτων φθίνει, ενώ οι πολιτικές προτάσεις για ριζοσπαστισμό και ξενοφοβία ενισχύονται. Επιπλέον, η διαχείριση κρίσεων σε νησιωτικές και παραμεθόριες περιοχές της χώρας μας μπορεί να δημιουργήσει  προβλήματα ασφάλειας και οργανωτικής ικανότητας που επιβαρύνουν συνολικά το κράτος και δημιουργούν τεράστια ζητήματα στις τοπικές κοινωνίες. Η ελληνική εμπειρία της τελευταίας περιόδου έχει φέρει στο προσκήνιο πολλά από αυτά τα ζητήματα.

Από την άλλη, η οικονομική πραγματικότητα επιβάλλει ψυχρή ανάγνωση. Την εβδομάδα που πέρασε οι κεντρικοί τραπεζίτες της Ευρωζώνης, της Βρετανίας και της Ιαπωνίας επεσήμαναν ότι οι δημογραφικές τάσεις (χαμηλό ποσοστό γεννήσεων, γήρανση) μειώνουν δραματικά το δυναμικό σε ηλικία εργασίας και δημιουργούν έλλειμμα παραγωγικών δυνατοτήτων. Η Κριστίν Λαγκάρντ προειδοποιεί ότι χωρίς μετανάστευση η Ευρωζώνη θα έχει περίπου 3,4 εκατομμύρια λιγότερους ανθρώπους σε ηλικία εργασίας έως το 2040, μια μείωση που, αν δεν αντιμετωπιστεί, βλάπτει την ανάπτυξη και δυσχεραίνει τη σταθερότητα των τιμών. Στην ίδια συζήτηση, οι διοικητές της Τράπεζας της Αγγλίας και της Τράπεζας της Ιαπωνίας τόνισαν την ανάγκη προσέλκυσης «εισαγόμενου» εργατικού δυναμικού ως στοιχείο διατήρησης της οικονομικής λειτουργίας. Αυτές οι φωνές υπογραμμίζουν ότι η μετανάστευση δεν είναι μόνο κοινωνικό ή ηθικό ζήτημα ή πρόβλημα ασφάλειας, αλλά και βασικό εργαλείο οικονομικής πολιτικής. 

Από τα παραπάνω προκύπτει το σαφές συμπέρασμα ότι η απάντηση της Ε.Ε. δεν μπορεί να είναι ούτε η πλήρης «ανοχή» ούτε η ακραία αποτροπή χωρίς κανόνες. Χρειάζεται ένας «τρίτος δρόμος» με τα εξής κεντρικά χαρακτηριστικά: Κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο ελεγχόμενων-νόμιμων οδών εισόδου, σχεδιασμένο με ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους (κλάδοι με ανάγκη δεξιοτήτων, εποχική εργασία, επανεγκατάσταση ευάλωτων). Η Ενωση οφείλει να διαμορφώσει κοινά πρότυπα για τη διαδικασία επιλογής και ένταξης.

Συμφωνίες με χώρες προέλευσης και διέλευσης που συνδυάζουν οικονομική στήριξη, δηλαδή χρηματοδότηση για υποδομές, εκπαίδευση και δημιουργία θέσεων εργασίας με ρήτρες διαφάνειας και σεβασμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα, θέσπιση συμφωνημένων με τις χώρες προέλευσης, αποτελεσματικών μηχανισμών επιστροφής για όσους εισέρχονται παράνομα στην Ε.Ε. και δεν δικαιούνται διεθνή προστασία, με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο, αλλά και με ταχύτερες διαδικασίες ώστε οι επαναπατρισμοί να υλοποιούνται.

Στην Ελλάδα η κυβέρνηση κατέθεσε και ήδη συζητούνται στη Βουλή νομοθετικές πρωτοβουλίες που αυστηροποιούν ποινές και επιταχύνουν τις διαδικασίες επιστροφής. Ωστόσο, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων προειδοποιούν για πιθανές παραβιάσεις διεθνούς δικαίου και υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης. Το ελληνικό παράδειγμα φανερώνει το δίλημμα που αντιμετωπίζει κάθε κράτος, δηλαδή ασφάλεια και αποτροπή αφενός, διεθνείς υποχρεώσεις αφετέρου. 

Η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια μιας απλοϊκής επιλογής μεταξύ «κλειστών συνόρων» και «απεριόριστης ανοχής». Ο μόνος εφικτός δρόμος είναι ένας οργανωμένος, ευρωπαϊκά συντονισμένος μηχανισμός. Ελεγχόμενες, συμφωνημένες είσοδοι, προσαρμοσμένες στις ανάγκες της αγοράς εργασίας, στοχευμένη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση προς συμμορφούμενες χώρες προέλευσης και ταχύτερες, νόμιμες διαδικασίες επιστροφής για όσους δεν δικαιούνται προστασία.  Εάν η Ε.Ε. δεν καταφέρει να οικοδομήσει αυτόν τον «τρίτο δρόμο», θα παραμένει παγιδευμένη ανάμεσα σε δύο επικίνδυνες ακρότητες. Δηλαδή την αποσταθεροποίηση των κοινωνιών της ή την οικονομική συρρίκνωση λόγω δημογραφικών ελλειμμάτων. Μη σας πω ότι μπορεί να τα... επιτύχει και τα δύο μαζί.