Μπάμπης Κούτρας

Ο,τι από τα δύο και να συμβαίνει, πρόκειται για μια επικίνδυνη τακτική. Στην πρώτη περίπτωση, η άποψη που κυριαρχεί, ότι «δεν πάθαμε και τίποτα» (άρα μπορούμε να συνεχίσουμε τα ίδια λάθη), θα έχει ως θύμα την ίδια την κυβέρνηση. Στη δεύτερη περίπτωση, η βεβαιότητα που εκφράζεται, ότι οι προκλήσεις της Τουρκίας και της Λιβύης «δεν παράγουν έννομο αποτέλεσμα», μπορεί να οδηγήσει σε εθνικές περιπέτειες. Κοινός παρονομαστής η παθητική ρητορική ενάντια στα ενεργητικά τετελεσμένα.

Η αποκάλυψη ευθυνών για κακοδιαχείριση των επιδοτήσεων στον ΟΠΕΚΕΠΕ αντιμετωπίστηκε ως μια απλή «αναταραχή». Η κυβέρνηση επαναλαμβάνει πως «η αποκάλυψη δεν δικαιολογεί την αναζήτηση συγκεκριμένων ποινικών ευθυνών», υποβαθμίζοντας την ανάγκη ουσιαστικού ελέγχου και λογοδοσίας. Αυτό κλονίζει τη σχέση πολίτη - κράτους, διότι η αίσθηση ατιμωρησίας ενισχύει την αμφισβήτηση της διαφάνειας. Αν η κυβέρνηση επιμένει ότι «δεν χάνει τίποτε» από τα σκάνδαλα, τότε κερδίζουν οι εχθροί της θεσμικής αξιοπιστίας και σε επόμενο χρόνο οι αντίπαλοί της.

Στο Μεταναστευτικό, παρά τις πιέσεις στις νησιωτικές κοινωνίες και τις εστίες έντασης για τα κέντρα φιλοξενίας, η λογική «διαχειριζόμαστε αποτελεσματικά την κρίση» επαναλαμβάνεται χωρίς μετρήσιμα αποτελέσματα. Η καθημερινή φθορά της κοινωνικής συνοχής βαφτίζεται «ευρωπαϊκό πρόβλημα», μεγιστοποιώντας τον ευρωσκεπτικισμό στους πολίτες. Το αφήγημα της «σταθερής ανάκαμψης» στην οικονομία συνοδεύεται από την επωδό «δεν έχουμε νέα κρίση», ενώ την ίδια στιγμή το πραγματικό εισόδημα των νοικοκυριών παραμένει καθηλωμένο, ο πληθωρισμός ανεβαίνει και οι ανισότητες εντείνονται. Με τον εφησυχασμό δεν αντιμετωπίζονται οι βαθύτερες δομικές αδυναμίες της οικονομίας.

Οι χάρτες της Τουρκίας διχοτομούν το Αιγαίο και οι αντίστοιχοι της Λιβύης φθάνουν την υφαλοκρηπίδα μέχρι την Κρήτη εδραιώνοντας τετελεσμένα που θα τα βρούμε μπροστά μας. Παρά τις επιτρεπόμενες δυνατότητες επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, η κυβέρνηση επιλέγει αργές διαβουλεύσεις και νομικές γνωμοδοτήσεις αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο σε άλλες δυνάμεις να κινηθούν ταχύτερα. Η αναγγελία οριοθέτησης ΑΟΖ παρουσιάζεται ως επιτυχία, αλλά δεν συνοδεύεται από ολοκληρωμένες τεχνικές και νομικές διαδικασίες. Ενώ δηλώνεται ότι «έχουμε τα επιχειρήματα», στην πράξη δεν αξιοποιούνται τα μέσα πίεσης στα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα. Σήμερα συμπληρώνονται 51 χρόνια από την τουρκική εισβολή και κατοχή στην Κύπρο. Η μνήμη αυτής της μαύρης επετείου θα έπρεπε να υπενθυμίζει ότι η ρητορική περί παράνομων ενεργειών αλλά χωρίς συνέπειες προκλήσεων αφήνει χώρο στην Τουρκία για κλιμάκωση και εδραίωση τετελεσμένων. Η έλλειψη δράσης και η εμπιστοσύνη στο επικοινωνιακό αφήγημα αφήνουν τον χώρο ανοιχτό για εθνικά λάθη. Η προβολή της νέας φρεγάτας «Κίμων» να κόβει βόλτες (άοπλη και ανέτοιμη ακόμη) στέλνει ένα μήνυμα, αλλά δεν είναι αρκετό.

Οι δύο παραδοχές, αν αναλυθούν επαγωγικά, αναδεικνύουν την ίδια θεμελιώδη αντίληψη. Η κυβέρνηση υποβαθμίζει ή αγνοεί συστηματικά σοβαρά θέματα είτε εσωτερικής διαφάνειας είτε εξωτερικής ασφάλειας, με αποτέλεσμα να μην αξιολογεί εγκαίρως τους κινδύνους για τον εαυτό της και κυρίως για τη χώρα. Και στις δύο σφαίρες, εσωτερική και εξωτερική, η κυβέρνηση υιοθετεί παθητικές απαντήσεις. Επαναλαμβάνει ότι «έχει δίκιο» ή ότι «δεν υπάρχει ουσιαστικό ζήτημα», ενώ υπονομευτές και αντίπαλοι προχωρούν με πρακτικά βήματα και εδραιώνουν νέα δεδομένα. Πρόκειται για μια τακτική που βασίζεται στην υποβάθμιση των κινδύνων και τον κατευνασμό των αντιπάλων, χωρίς δραστικές παρεμβάσεις και αποφασιστικές κινήσεις. Δεν αξιοποιούνται τα πραγματικά μέσα παρέμβασης στο εσωτερικό με τον ανεξάρτητο έλεγχο των δημοσίων φορέων.

Αν η κυβέρνηση συνεχίσει να θεωρεί ότι το πολιτικό κόστος των προβλημάτων διαχείρισης και διαφάνειας είναι αμελητέο, χάνει την εμπιστοσύνη των πολιτών και τη θεσμική της αξιοπιστία. Αν αποδέχεται ότι οι μονομερείς διεκδικήσεις Τουρκίας και Λιβύης δεν δημιουργούν δεσμευτικά νομικά αποτελέσματα, μετατρέπεται σε παθητικό δέκτη τετελεσμένων. Η κυβέρνηση δεν πρέπει να ρισκάρει και η χώρα δεν πρέπει να δείχνει παθητικότητα. Αν συνεχίσουμε να «παπαγαλίζουμε» το δίκαιο, όταν οι άλλοι βάζουν νέα δεδομένα στο τραπέζι, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με μη αναστρέψιμες πραγματικότητες. Απαιτείται άμεση, πολυεπίπεδη παρέμβαση με διαφάνεια και ανεξάρτητους ελέγχους στους δημόσιους φορείς. Στρατηγική αξιοποίηση διεθνών νομικών μηχανισμών και διαρκής, τεκμηριωμένη ενημέρωση των πολιτών. Τα τετελεσμένα στο εσωτερικό και το εξωτερικό μέτωπο μας υπενθυμίζουν ότι η ορθή διακυβέρνηση και εθνική επιβίωση προϋποθέτουν δράση. Γιατί, αν τελικά «πάθουμε», θα είναι αργά να επανορθώσουμε.